Марта Пиньска - Беларуска (на белорусском языке)
Невялiкае святло на вежы самага высокага будынка-дамiнанты КДБ нагадвае стары савецкi анекдот пра тое, як адзiн тутэйшынец хацеў упэўнiцца, цi сапраўды гэтая фiрма чувае, i са смехам назвоньваў туды сярод ночы, пытаючы ў дзяжурнага, чаму яго, грамадзянiна, яшчэ не павязалi. Пасля трэцяга званка ён адчуў на сваiм плячы лёгкае паляпванне далоняй i, збялеўшы ад перапуду, убачыў некалькi суворых мужчын у скураных плашчах.
Цяпер скураныя плашчы замянiлi скуранымi курткамi, "скуранкамi", як тут кажуць, часцей за ўсё са стамбульскiх рынкаў. Адтуль павёўся турэцкi ўклад у развiццё сiл бяспекi Беларусi. Калi а шостай людзi выходзяць з працы альбо ўдзень на абедзены перапынак, увесь цэнтр i наваколле яго стракацiць панурымi аблiччамi ўсякiх тыпаў у скуранках.
Мы стаiм каля акна. Я спрабую вытлумачыць ёй свой стан. Страх i ўсё большая i большая хваля рашучасцi, гатоўнасцi змагацца з гэтым брутальным i лiхiм светам. Здалёку мы бачым, як тамтэйшы муэдзiн на сваёй вежы круцiцца каля пiсьмовага стала, скупа асветленага агеньчыкам лампадкi. Святло падае амаль на нашыя твары, хоць адлегласць даволi вялiкая. Яна абняла мяне. Я адчуваю прыемны пах яе скуры. Валасы асыпаюць мой твар.
Нечакана яна кажа, што, пачакай хвiлiнку, яна пераапранецца ў нейкi адмысловы прыкiд. Знiкае ў калiдоры, i я чую, як яна дастае з шафы ўбранне. Падыходжу блiжэй - яна перад люстрам здымае блузку i спаднiцу. Якi цудоўны бюст. Я кажу ёй камплiмент, а яна крывiцца, - ай, кiнь! - гэта ёй, бач, не да густу. Надзявае бардовую блузку, спаднiцу, абувае туфлi на высокiх абцасах. Становiцца перад мною. Такая прыгожая, страшна прыгожая. У вачах чарцяняты, сiне-шэрыя. Матухны, колькi ж бо ў ёй сексуальнасцi! Падыходжу яшчэ блiжэй, пагладжваю яе валасы, рукi, сцёгны, i неспадзявана мы ныраем у вiрлiвую прастору, дзе адкрываецца нешта такое, што ў нас наймацнейшае i не дае зважаць нi на якiя рэляцыi i справаздачы, быццам мы былi часткай гэтага грамадства, гэтага горада, часу, зацятасцi i граных у ёй роляў. З той самай сiлай адначасова з нас абедзьвюх вызваляецца нейкая энергiя, якая пазбаўляе нас усякай улады. Яна кiдае нас на канапу, на ложак. Прымушае дакранацца да цела ў найбольш iнтымных месцах. Яна праводзiць далоняй пяшчотную лiнiю па ўсiх самых далiкатных стацях, на стыку цела i псiхiкi, душы i фiзiчнасцi. Мы качаемся па падлозе, ахопленыя хваляй дзiкай жарсцi. Пацалункi, уздыхi i стогны. Валасы сплятаюцца, рассыпаныя недзе памiж шыяй, далонямi, адзеннем i бялiзнай. Мы абедзве ўзрушаныя гэтай сiтуацыяй i штохвiлiны са здзiўленнем прыпыняемся, каб паглядзець адна адной у вочы. Як бы з пытаннем, цi гэта праўда, цi такое магчыма. Але целы далей, нiбы незалежна i без нашага ўдзелу граюць сваю ўласную мелодыю, паводле толькi iм вядомага рытму. Не ведаю, колькi гэта доўжыцца. Можа, некалькi хвiлiн, можа, гадзiну. Вяртаемся i зноў кiдаемся ў тыя самыя рытмы, якiя ўзмацняюць i без таго вялiкi ўздым. Яна раптам выбухае мне ў твар стогнам асалоды i радасцi. Я адчуваю гарачую хвалю яе энергii, якая вылiваецца на мяне i даводзiць да знясiльнага аргазму. Мы цалуемся гэтак сама палка, цалуем твар, грудзi i гарачую скуру на ўсiм целе. Потым хвiлiну ляжым без руху, без духу, каб пасля перабрацца на тапчан. Я зноў гляджу на акно ў бок святла з суседняга дома. Там наш кат за кадэбэшным сталом спрабуе прывесцi нас у нармальны стан. Допыт працягваецца. А мы хаваем свае целы пад коўдрай, накрываючы ёю свой перапалох альбо пагарду i бяссiласць супроцуь гэтага мужчынскага свету.
VIII
Неспадзявана пасля нашай працяглай начной размовы яна дала мне сшытак з запiсамi. З таямнiчай усмешкай паведамiла, што гэта дазволiць мне крыху лепей зразумець яе ўнутраны лад.
Я ўзялася чытаць з пэўным подзiвам. Крыху ў гэтым успамiнаў, вершаў, малiтваў, паэтычнай прозы, выпiсак з iншых кнiг - яе любiмага чытва. Ёсць таксама фрагменты нейкiх яе артыкулаў, цi эскiзаў i чарнавiкоў. Яна згадзiлася, каб частку тых тэкстаў я пераклала.
Калi я пачынаю разважаць пра свабоду, я думаю пра абмежаваннi, якiя не дазваляюць мне адчуваць сябе свабоднай. I тады я задаю сабе пытанне - калi ж я свабодная. Чаму апынулася тут i цяпер, у гэтым часе i прасторы. Развалiўся Савецкi Саюз. Для маiх бацькоў гэта быў сур'ёзны дыскамфорт. Мацi камунiстка, бацька разважлiвы патрыёт, якi па начах слухаў "Радыё Свабода". Абое рашылi прыняць гэту новую рэчаiснасць i ўступiлi ў нейкi кааператыў, якi даваў хуткiя i неблагiя грошы. Адчулi свабоду i дастатак. Але адначасова i няўпэўненасць цi ўдасца так далей утрымацца. Бо ў перспектыве ўсё ж пенсiя i невядомы лёс. Мацi пачала даваць збоi ўжо ў 1994 годзе перад выбарамi прэзiдэнта. Нават угоньвалася з улёткамi, каб людзi ў нашым доме галасавалi за Лукашэнку. То былi класiчныя ўцёкi ад свабоды. Бацька пасля паражкi БНФ адышоў ад палiтыкi. Яго свабода таксама зазнала плягi.
А для мяне, нягледзячы нi на што, быў гэта свет знешнi, з нiчым я сябе не атаясамлiвала. Нiякай палiтыкi, нiякiх поглядаў. Айчынная вайна яшчэ пэўная святыня, бо ў дзяцiнстве ў мяне быў любiмы дзядуля, якi ўвёў у мяне тую вялiкую легенду пра вайну з фашыстамi, вайну за вялiкую святую справу. У сярэдняй школе ўсё гэта адбiлася ўва мне патрыятычным парывам. Мне было шаснаццаць, калi я звярнулася ў ваенную камендатуру, каб мяне ўзялi ў Афганiстан на вайну санiтаркай. Калi сёння я чагосьцi саромеюся, дык не так высакароднага парыву, як таго невуцтва, якога нiхто з самых блiзкiх не мог альбо не хацеў паправiць. Бо пазней i зусiм ненаўмысны мiф пра высакародную вайну аказаўся мiстыфiкацыяй, а дзядуля сапраўды быў партызанам, але як скiнуты з парашутам камiсар НКВД. I зусiм не ваяваў з фашыстамi. Пасля вайны невядома чаму некалькi гадоў служыў у адным з лагераў на Калыме. У кожным разе не як ахвяра. Усё гэта не было схавана ад мяне, бо ў размовах з бабуляй я завялася занадта моцна цiкавiцца падрабязнасцямi.
Але ўсе мы, мусiць, былi такiм суровым, высакародным матэрыялам, з якога спакваля i сiстэматычна пяклi нейкi хлеб, прасавалi iдэалагiчныя пляцкi з малых несвядомых кавалкаў, казурак, пазбаўленых абарончых механiзмаў.
Адна мая знаёмая з мястэчка Беразiно сваiм часам была добрай, пачцiвай i гарачай камунiсткай. Верыла ва ўсе гэтыя глупствы. Мела добрую адукацыю, заслужаную пасаду ў раёне. Уладкаваны свет. Калi ў 1990 годзе ляснуўся яе даражэнькi Савецкi Саюз, лопнула ўся структура, яна месца сабе не знаходзiла. Паўгода хадзiла сама не свая. Страцiла працу ў райкаме, з ёю перасталi лiчыцца. Аднаго вечара яна кiнулася ў плынi ракi з самага высокага ў горадзе маста. Выцягнулi яе ў апошнi момант. Ляжала ў бальнiцы, лячылася больш года, i тады ў ёй нешта прарвалася. Узялася за паро, панадзiлася пiсаць вершы. Праз суседку запазналася з каталiцкiм ксяндзом. Заўчашчала ў касцёл. Ажыла. Зноў знайшла сваё месца.
Калi я гляджу на такi лёс i думаю пра свабоду, адчуваю нейкi фальш i няпраўду ў кожнай навязанай структуры. А я ж тым самым часам ведаю, што свабода - гэта часцяком нейкi выбар акрэсленай праўды, структуры, схемы, што дае сiлу быць унутрана моцнай i добрай для iншых.
Я ўсё яшчэ захавала ў сабе ўпэўненасць, што ўжо цяпер нiхто мяне больш не ашукае, як мiльёны гэтых бедных савецкiх грамадзян, кормленых iдэалогiяй, надзеяй, хлуснёй i страхам. Няма мне месца нi ў якой структуры. Адусюль, дзе толькi прыкмячаю хоць бы якi след складзенай кiмсьцi рэчаiснасцi, я выкоўзваюся, уцякаю i шалею як у прыступе клаўстрафобii. Замкнутая, усю сваю энергiю трачу на планаванне ўцёкаў i ўжо калi вырываюся, першы глыток свежага паветра мне больш вартасны i жывасны, чым увесь той спакой i ўнармаваная iснасць, да якой мяне дапасавалi.
IX
Яна расказала мне пра сваю апошнюю мару. Было, як у цёплым сне, ты яшчэ ўся ў iмгненнi абуджэння, яшчэ кволiшся ў мроiве, а ўжо святло, якое падае ў пакой, уступiла з табою ў блiзкi кантакт.
Ёй снiўся прыгожы сон з падстрыжаным газонам i дагледжаным кветнiкам. На вулiцы перад пад'ездам вялiкi аўтамабiль, амерыканскi van з блiскучымi буферамi i ёмiстым нутром. На ветравой шыбе прылiплыя бярозавыя лiсткi. За ноч стаяння на металiчны лак асела раса. Усё гэта разам як вобраз упэўненасцi, стабiльнасцi, заможнасцi, перажываных у сямейным коле. Я аж сама дзiву далася, што так кiнулася ў мары. Туга па сямейным цяпле, апецы чалавекам, якi штодзень надзявае чыстую кашулю i прыносiць у дом гiбель колькi даляраў.
Сапраўды я здзiвiлася, бо лiчыла яе цвёрдай дзяўчынай, якая, навучаная савецкiм вопытам, ведае, што няварта так лёгка аддавацца iлюзiям i марам, бо сутыкненне з брутальнай рэчаiснасцю бывае непрапарцыянальна балючае. Стараюся падтрымлiваць яе, каб апорысцей стаяла на зямлi.
А яна тады расклеiлася i завялася ў румзы.
Кажа, што гэтак сама адчула сябе калiсьцi, вярнуўшыся з Чэхii. Упадала ў iстэрыю праз таго чэскага бiзнесоўца, з якiм запазналася ў Менску на кiрмашы. Стары казёл звёў яе абяцанкамi, запрасiў у Судэты на лыжы, спыняўся ў дарагiх гатэлях, даваў вячэры ва ўтульных кнайпах. Меўся забяспечыць ёй сталы побыт, дазвол на працу, кватэру ў Празе. А пасля раптам знiк, пакiнуўшы яе каля польскай гранiцы. На шчасце аплацiў рахункi, i яна мела пры сабе колькi там даляраў, каб вярнуцца праз Уроцлаў начным цягнiком у Берасце.
