Марта Пиньска - Беларуска (на белорусском языке)
Кася Камоцкая спявае пра двух польскiх шпiёнаў Болека i Лёлека, а Вiктар Шалкевiч пра хамскую ўладу, якая надзела шляхецкi кунтуш, а ў самое з ботаў салома лезе.
Моладзь перад эстрадай бушуе, махаючы нацыянальнымi сцягамi памерам з насоўку альбо запальнiчкамi, як тое ў нас гадоў дзесяць таму назад на канцэртах "Пэрфэкту" цi "Рэпублiкi". Пры гэтым падымаюць пальцы ў форме лiтары V i ягляць "Жыве Беларусь!".
Рэспублiка Мары ў беларускiм выданнi гэта - Народная Рэспублiка Мроя (NRM) - даслоўна. Але калi я гляджу на хлопцаў, якiя па завязкi ўпiваюцца ў буфеце, - не пакiдае мяне аптымiзм.
Некалькi месяцаў таму назад знаёмыя падарылi мне бiлеты на канцэрт расейскай групы "Машина времени". Паў-Менска збеглася паслухаць "дыназаўраў". Не натхнiла мяне тое анi. Расейскi блюз з тэкстамi, як у песеньках Анджэя i Элiзы цi групы "Pod budą". Вечна нейкi пункцiк i паэтычны вобраз краю поўны залiшне меланхалiчнага спакою. Мае знаёмыя патлумачылi мне, што гэтая музыка на пераломе сямiдзесятых-васьмiдзесятых была глытком свежага паветра. Ну, так - трохi ў гэтым Боба Дылана, прызнаю. Але каб аж заходзiцца ад захаплення... Не спрамаглася пераканаць сябе. Толькi адно абудзiла ўва мне сiмпатыю, - што сцiжма моладзi пад сцэнай паводзiцца чыста, як у нас.
Iншая рэч, што нiякай у тым палiтыкi. Хоць... усё-такi нейкая там дэманстрацыя антысавецкай поп-культуры.
Тут, калi граюць беларускiя капэлы, няшмат моладзi, але затое больш дынамiкi i манiфестацыйнасцi.
Пасля канцэрта я стала непадалёк ад яе ў бары i, калi б не музыка групы, якая ахвяравала нам дзве касэты, можа, нiколi не дайшло б да гутаркi. Завялася яна сама. Нiбыта мы ўжо знаёмыя каторы там месяц. Яна адразу адгадала, што я з Польшчы. Расказала мне пра NRM як пра бунт маладзейшага пакалення Беларусi супроць расейскай поп-культуры, супроць бальшавiцкiх схемаў у будным жыццi, супроць недалужнасцi. У iхнiх песеньках на канцэрце я не магла ўлавiць i зразумець паасобных слоў, бо гвалт стаяў неверагодны. I ад музыкаў, i ад публiкi. Таму я рашыла купiць касэту i спакойна праслухаць усё дома. Мы развiталiся, i я пабегла да знаёмых. На хвiлiну яна знiкла ў тлумiшчы каля выхаду. Але тут жа вынырнула зноў i падскочыла, трымаючы адной рукой на калене вялiкую скураную сумку, другою нешта спехам напiсала. Мы падалi адна адной руку, прадставiлiся па iмёнах. Яна сунула мне на маленькай жоўтай картачцы свой нумар тэлефона. Трэба будзе неяк сустрэцца ды пагаманiць.
IV
Я патэлефанавала праз некалькi дзён. Размова як з даўняй знаёмай. Яна папрасiла зайсцi да яе на кватэру ў цэнтры. Падала дакладны адрас i код да дзвярэй у пад'ездзе. Гэта як выдача сакрэту цi доказ даверу. Дамафоны ж у гэтым горадзе кепска альбо ўвогуле не працуюць.
Я прыйшла таго самага вечара, прыхапiўшы ў прэзент бутэльку чырвонага вiна i некалькi дыскаў з джазам, крыху польскага, крыху амерыканскага.
Слухаючы Колтрэна, пацягвалi вiно. Я ўпершыню слухала Томаша Станьку, i мне падабалася бачыць на яе твары ўхвалу i замiлаванасць. Пасля на кухнi зрабiлi сабе нешта на перакуску. I неяк само сабою гамана i гамана...
I ўжо з першых хвiлiн я пацэлiла ў самую нутробу яе настрою. Ёй трэба было з кiм-небудзь падзялiцца сваiм. I мусова каб з кiмсьцi звонку. Не цяжка было вычытаць з яе твару, што далягаў ёй нейкi клопат. Праз гадзiну мы ўжо пачувалiся даволi блiзка. Як наладжаныя на прыём унутраных вiбрацый апараты. Я пачала падкiдаць ёй камплiменты пра яе здатнасць, глыбокi i радасны позiрк, пра славянскую душу, пра смутак, прыхаваны за гэтай знешняй маскай, якая не вельмi шчытна прыкрывае настальгiю i адчуванне няпэўнасцi ў сваiм лёсе. Я папрасiла, каб яна дазволiла мне дакрануца да яе валасоў. Яна не зрабiла нiякага жэсту нязгоды, але цэлы той час трымала ў сабе вялiкi зарад недаверу да мяне, што спрычынiла ўва мне пачуццё няпоўнай раскаванасцi. Я пасмяялася, што, бач, спрабую завесцi яе, а яна вось вельмi ж чуллiвая што да камплiментаў i недаверлiвая. Калi хтосьцi табе ўточыць камплiмента, значыцца, - пачынае гульню, хочучы змусцiць альбо падкупiць.
Прыглядвалiся мы адна да адной доўга. I тады яна пачала мне спавядацца. Да гэтага часу ў жыццi яна, бадай што, не спаткала яшчэ чалавека, якi разумеў бы яе i прымаў з усёй авантурнасцю яе натуры, неспакойнай i поўнай вар'яцкiх паваротаў i заскокаў. У асяродку ўсяго гэтага яна часта разбiвае сабе галаву, спрабуючы вырвацца з рамак i прынятых тут шаблонаў.
Яна даводзiла, што ў адносiнах памiж людзьмi найбольшая праблема няшчырасць з сабой, што спараджае хлусню, выкруткi, ашуканства.
Яе папярэднi муж, якому пасля трох гадоў шлюбу i апошняй бурнай начы ў ложку яна паказала на дзверы, не здолеў унаравiць яе фантазiям i жаданням. Найбольш дакучала ягоная рэўнасць да ўяўных, а зрэшты, i рэальных раманаў. Але пры гэтым ён перастаў цiкавiцца ёю i адстаўляў яе ўбок як рэч, якая сталася ягонай уласнасцю i не вымагала адмысловай штодзённай увагi.
Расказала, як аднаго разу ўвечары пасля году шлюбу ён прынiзiў яе, з паблажлiвай лiтасцю заглядваючы ў яе пажадлiвыя вочы, пасля чаго груба раздзеў яе i холадна, iранiчна пазiраючы ў твар, растрахаў яе без нiякае асалоды. Вылiў з сябе сперму i адкiнуўся ў крэсла з той самай пакеплiвай ухмылкай. Нешта ў ёй прарвалася, зламалася. Адчула, што гэта якраз той момант, калi ведаеш, дзе канчаецца цярплiвасць i пачынаецца адчужэнне альбо нават нянавiсць. Можа, гэта была i трапная нагода, каб драматычна пакласцi крэс жыццю ў клетцы, якое называецца шлюбам. Яна спакойна надзела сваю самую лепшую сукенку, зрабiла кiдкi макiяж, уступiла ў туфлi на высокiх абцасах i, заняўшыся добрай парфумай, змецiла ў люстры прыходжай яго ўражаны твар. Гэта была першая частка яе сатысфакцыi. Другая настала, калi вярнулася пад ранiцу i ўбачыла, як ён шалее ад злосцi. Спачатку стрымлiваўся, а тады вылiў з сябе цэлы цэбар брудных i лiпкiх слоў. Яна не сказала яму, што правяла ноч, задаўшы гвалту сваёй натуры, з першым лепшым добра ўбраным госцем, якога падчапiла ў iтальянскiм бары на Нямiзе. Пазней яны пайшлi ў гатэль i пiлi да поўначы, забаўляючыся непрыстойнымi размовамi. Спачатку госць думаў, што мае справу з прастытуткай. А калi зарыентаваўся, што тут не заходзiлася пра заробак, узяў яе ў саўну i, салiдна ўпiўшыся, не ўпораўся засмычыць яе. Яна пакiнула яго спаць на кушэтцы ў нейкi салонiку, знятым за некалькi сотняў даляраў, i вярнулася дамоў першым ранiшнiм аўтобусам, атрасаючы з сябе гiдлiвыя позiркi менскага пралетарыяту, якi паслухмяна вырупiўся на першую змену.
Яна адчула сябе чыстай курвай-адорвай, i рыхтык гэта пацвердзiў муж, шкумутаючы i раскiдаючы яе вопратку. Дзякуючы створанай сабою ж сiтуацыi, яна са спакойным сэрцам пачала вызваляцца ад абрыдлiвага ўсведамлення: прадмет уласнiк.
Сужэнства гэта пакута
як кожная iншая
дзе ад слодычы i цяпла
вiбруе ў зубах метафiзiчны страх
Прыгледзьмася да сябе
на ростанi дарог
здзiўленыя кпiнамi лёсу
у здзеклiвасцi дакрананняў i рук
адвярнуўшыся сыходзiм упрочкi
Сужэнства гэта пакута
у трыбуху Левiяфана
шукаем суцяшэння
хоць трохi нязмушанай радасцi
разнапружання
не трэба затурзвацца думкай
што труцiць нас жахлiвы магут
Сужэнства гэта пакута
ў бiблiйнай арцы
калышамся на бязмежных акiянах
безнадзейна чакаем ацалення
спазматычны лямант розуму
адрываецца
заносiць
высока
Наiўна мы думаем
што гэта птушка ляцiць
з чаканаю весткай
V
Спрабую разабрацца ў подлым пачуццi, што агарнула мяне, калi я зноў убачыла яе ў пiццэрыi з тым самым iтальянцам. Спачатку, як пацыент пасля горкага дыягназу, я не хацела пагадзiцца з фактам, што гэтае пачуццё трэба назывваць раўнiвай зайздрасцю. Нейкая млосць недзе ў грудной клетцы, напятасць, як фiзiялагiчныя праявы пры месячных, раптоўны наплыў асамотненасцi i барацьба з мiтуснёю думак. Спроба ўпарадкаваць пачуццi i ўлавiць у гэтым сумбуры хоць бы якую там рацыянальную прычыну раздражнення. Яна глядзiць на мяне ўсмешлiва i здзiўлена. Як бы разумеючы мой унутраны стан. Падыходзiць. Вiтаецца, цалуе ў шчочку. Просiць, каб я ўвечары патэлефанавала, i хуценька ўцякае да свайго залётнiка. Мяне захлiствае хваля незычлiвасцi да яе i нават пагарды. Гэта як бы другое аблiчча зайздрасцi, таго пачуцця, з якiм я павiнна даць сабе рады i сама ж на яго ўправу знайсцi.
Такое са мною ўжо колькi бо разоў бывала. Памятаю свайго першанькага ў Кракаве, з якiм мы ўзаемна адкрывалi сабе рэакцыю нашых целаў на электрызуючыя дотыкi i цалункi. Не ведаю, цi было тое першым каханнем, але калi аднаго разу я ўбачыла яго з iншай дзяўчынай, адчула востры боль. Як бы нешта ў мяне адабралi цi ўкралi.
Я шмат разоў аналiзавала гэты стан, якi называюць хто зайздрасцю, хто рэўнасцю, i кожнага разу трапляла ў тую самую скрынку, у якой схавана старадаўняя таямнiца чалавецтва, то бок, суадносiны ўласнасцi. Аж тры пункты дэкалогу прысвечаны гэтаму непасрэдна, астатняя рэшта ў пэўным сэнсе таксама. Цi ж бо гэта не таямнiца? У маiх пазнейшых закаханасцях цi мала калi здаралiся сiтуацыi, што адносiны з каханым пераходзiлi ў стан прыўлашчання. Зрэшты, апошнiм часам з Маркам, хлопцам, з якiм ужо больш года я цацкаюся тут у Менску, перажыла нешта падобнае. Аднаго разу ён уброiў мне авантуру, што, бач, цягаюся начамi па дыскатэках. Гэта была яго апошняя напамiнка ў такiм стылi. I хоць у мяне была вялiкая хэнць на яго ў той вечар, я бразнула дзвярмi i сышла ад яго на добры тыдзень. Потым была сур'ёзная размова за вялiкiм пiвам. Ён зразумеў тое, што я ў сваiм жыццi ўзяла сабе за галоўны прынцып, - не будзе, хто б ты нi будзь, абмяжоўваць маю свабоду. Я не ўласнасць дзяржавы, я нiчыя не ўласнасць. I канец.
