KnigaRead.com/
KnigaRead.com » Проза » Разное » Стефан Гайм - Агасфэр (Вечны Жыд) (на белорусском языке)

Стефан Гайм - Агасфэр (Вечны Жыд) (на белорусском языке)

На нашем сайте KnigaRead.com Вы можете абсолютно бесплатно читать книгу онлайн Стефан Гайм, "Агасфэр (Вечны Жыд) (на белорусском языке)" бесплатно, без регистрации.
Перейти на страницу:

- Каб дасягнуць усяго гэтага, мы павiнны з глыбiнi нашага сэрца i ў поўнай надзеi ўчынiць нашу малiтву й скажам усе: "Войча наш, якi ёсьць на небе..."

I ўсё войска як адзiн апускаецца на каленi, герцаг, якi мае свой клопат утрымаць раўнавагу, на чале, i на лузе паўстае звон i ляскат; пасьля Айцэн чуе хор тысячаў жаўнераў, якiя ў адзiн голас паўтараюць: "Хай сьвяцiцца iмя Тваё. Хай прыйдзе царства Тваё. Хай будзе воля Твая..." I ён адчувае моц Божага слова, якое цяпер вось ужо ёсьць i ягонае слова й ягоная моц; i адначасова бачыць абок сябе гера тайнага радцу, свайго прыяцеля Лёйхтэнтрагера, якi крыва выскаляецца яму, i тут ужо ён ведае, чуючы "Тваё ёсьць царства й сiла й слава навекi. Аман", што ён якраз i ёсьць той, хто кiруе ягонымi крокамi, а не, як яно павiнна быць, наш Гасподзь Iсус, i што ён, доктар боскай вучонасьцi й будучы дойлiд царства божага ў Шлезьвiгу, прылада ў руках, якiя нiколi яго ня выпусьцяць.

Тым часам, з лаянкай i крыкамi афiцэры войска й ротныя камандзiры падрыхтавалi сваiх да маршу, кавалерыя ў сёдлах, i герцаг сеў на шыраказадага сiвака, баявога каня, упрыгожанага залатой гунькай i такой самай збруяй; а Айцэн узводзiць угору рукi на пастарскае дабраславеньне, якое ён учынiць герцагу й яго харалужнаму войску, штандарам i сьцягам; так, падобны на чорнага гругана, якi марна спрабуе ўзьляцець, прапускае ён перад сабою дэфiле войска, герцаг i вайсковая рада наперадзе, за iмi лейбгвардыя, пасьля пешыя дацкiя алебардысты, пасьля, струнка ў сядле, герцагская лёгкая i цяжкая кавалерыя, i нарэшце цьвёрда чаканячы крок полк Пуфэндорфа, пад вясёлую песеньку-марш:

Таму сьмялей наперад,

Саратнiкi, камрады,

Сячыце, рыцары,

Варожыя грамады.

Хай кожны памазгуе,

Як заслужыцца славы,

Парыцарску памерцi,

Прыняўшы бой крывавы.

Калi ж ня сьмерць, а рана,

Дык ня дрыжы ад страху,

Прыймi яе дастойна

У грудзi, а ня ў сраку.

I пасьля кожнага куплета задзiрыстае "Валеры, валеры, валера!" толькi яшчэ больш напаўняе Айцэна, якi пакорна дабраслаўляе ўсiх, духам радаснай мужнасьцi, так што, здаецца, вось-вось ён сам пойдзе на бiтву. Але з заключным куплетам

Хто толькi сьмерцi прагне,

Хто сьмела ў бой iдзе,

Той перамогу знойдзе

I той не прападзе

дэфiлюе апошнi штандар палка, i адразу за юным сьцяганосцам-фэндрыкам, на зьнешнiм крыле першага раду, маршыруе нехта адзiн, каго, здаецца, Айцэн ведае, а той яго вiдавочна ж ведае, бо пад апошняе "валера!" паварочваецца да яго й нешта выкрыквае, нешта такое з гучаньня як бы жыдоўскае, падобнае й на лiхое слова sched, i на "satan" i на "жыд" цi нават на "Чорцядзяры", i гэты крыкун ня хто iншы як Агасфэр, у Пуфэндорфаўскiм мундзiры i ў шараварах i шлiцаваных рукавах на наплечнiках, пры поўнай амунiцыi.

Айцэна як маланкай сьперазала, хоць ён i падазраваў з таго часу, як сярод дам герцага выкрыў графiню Эрэнтрой, што Агасфэр мусiць быць недзе непадалёк; ён апасаецца таксама, што гэта можа быць кепскi знак для паходу на Нiдэрланды, калi Вечны Жыд таксама ў гульнi. Але службовая справа трымае яго каля крыжа, так што ён ня можа пасьпяшацца туды, да Агасфэра й разгаварыць яго; а тут ужо й прайшлi ўсе штандары, i ўжо мiма яго валiць абоз, усялякага роду падводы й шматкалёрная ворвань усякая, ягляць, сьвiшчуць, не паказваючы анiякага рышпекту перад высокiм панствам, якое пасьпешлiва адступаецца назад, нават сьмяюцца з гера супэрiнтэндэнта там наверсе на памосьце. Але тым ня меней Айцэн у хрысьцiянскай любасьцi хоча дабраславiць i iх; ды тут ён бачыць, высока на маркiтанцкiм возе, памiж гаршкоў i патэльняў i ўсякiм iншым дабром, дзёрзка заголеныя ногi - Маргрыт.

Тут ужо нiякая духоўная хабiта, нiякi сьвятарскi абавязак ня стрымлiваюць яго. Хоць i азiрнуўшыся хуценька па баках, цi не адстаў каторы з тых, што пад балдахiнам; але тыя, з двара што, яны маглi б палiчыць яго паводзiны дзiўнымi, усе ўжо паўцякалi, i Айцэн падкiдае свой талар угору, саскоквае на прымятую траву й бяжыць за возам, пакуль не даганяе яго, i крычыць, спрабуючы схапiць каня за вуздэчку, ня крычыць - благае:

- Ах, Маргрыт! Маргрыт! Стой, калi ласка, дарагая Маргрыт, застанься! Я хачу быць тваiм навекi, Маргрыт!

Але яна сьмяецца зь яго, i як што зьбiраецца ладны натоўп, яна кажа:

- Ня ведаю гэтага бэйбуса, але вы чуеце, чаго ён ад мяне хоча. Яно такi, мабыць, i праўда лiхi час настаў, калi нават геры папы сярод белага дня ятрацца, бы казлы якiя, i кiдаюцца на нявiнных жанчын.

I дастаў бы такi Айцэн добрай лупцоўкi, калi б абоз не праехаў разам з усiм маркiтанцтвам, i ён, засмучаны, адстаў.

РАЗЬДЗЕЛ ДВАЦЦАЦЬ ДРУГI

У якiм прафэсар Байфус робiць пэўныя саступкi, тым часам як прафэсар Лёйхтэнтрагер прадпрымае марксiсцкi аналiз Агасфэра i сваiмi заўвагамi адносна ўплыву юбiляра доктара Лютэра на разьвiцьцё новага антысэмiтызму робiцца непажаданай асобай

Геру

праф. Ёханаану Лёйхтэнтрагеру

Hebrew University

Jerusalem

Israel

9 чэрвеня 1980

Дарагi прафесар Лёйхтэнтрагер!

Я павiнен падзякаваць Вам за сяброўскую перадачу Вашай ксеракопii пiсьма ад 14 кастрычнiка 1556 года да суперiнтэндэнта фон Айцэна, пiсьма, якое ў сувязi з новапаўсталымi акалiчнасцямi паходзiць з Нордэльбскай царкоўнай бiблiятэкi ў Гамбургу i якое, здаецца, стаiць у пэўнай сувязi з праведзенай у тыя часы ў горадзе Альтона "дыспутацыяй з яўрэямi": пiсьмо, як Вы лiчыце, належыць руцэ Вечнага Жыда.

Я не хачу ставiць пад сумненне аўтэнтычнасць пiсьма; але адносна яго аўтара хацеў бы заклiкаць да асцярожнасцi. Адразу пасля атрымання копii я распаўсюдзiў яго ў нашым калектыве з просьбай выказаць думку, i мы ў нашым iнстытуце адзiныя ў меркаваннi, што гаворка тут iдзе пра мiстыфiкацыю, а менавiта пра тагачасную. Вы, дарагi калега, зразумееце мяне, калi мы, марксiсты, настойваем на сваiм пункце гледжання, што не можа быць нiякiх цудаў, а, значыцца, i нiякiх Вечных Жыдоў, як асоб. З гэтага зноў жа вынiкае, што пiсьмаў, складзеных i напiсаных iм, у прынцыпе быць не можа. Але паколькi Вы з прычын, якiя можна прызнаваць альбо не прызнаваць, не хацелi б згаджацца з тэзiсам Паўля Ёгансэна адносна iдэнтычнасцi вядомага ў сярэдзiне ХУI стагоддзя ў Гамбургу Агасфера з прарокам Ёргам Мэйсэнскiм (том XLI часопiса Аб'днання па вывучэннi гiсторыi Гамбурга), паўстае пытанне, кiм жа такi на самай справе быў той "бедны жыдок", якi пiсаў памечанае iмем Агасфера пiсьмо i якi менавiта пад гэтым iмем пазнаёмiўся з суперiнтэндэнтам фон Айцэнам i быў выкарыстаны гэтым апошнiм у памянёнай альтонскай дыспутацыi.

Высвятленне гэтага пытання i даследаванне далейшага лёсу беднага жыдка было б у роўнай меры вартаснай задачай i для крымiналiстаў i для гiсторыкаў; толькi трэба апасацца, што час даўно ўжо сцёр усе iстотныя адпраўныя моманты i доказныя факты. Што тут павiнна iсцi гаворка пра даволi спрытнага махляра, адразу ясна, калi падумаць, што такi прамiнентны i для свайго часу высокаадукаваны чалавек, як Айцэн выйшаў на яго; i гэты Агасфер, як так званы Вечны Жыд, умеў праварочваць свае махлярскiя гешэфты, што, зрэшты, зразумейце мяне правiльна, гер калега, наогул не павiнен успрымацца як алюзiя Вашага суiменнага прыяцеля, абутковага гандляра.

У гiсторыi часта здаралася так, што якiя-небудзь дробныя прахадзiмцы выдавалi сябе за славутасцяў, якiя ў фантазii народа яшчэ былi жывыя, - колькi бегала па свеце Iлжэнеронаў, колькi Iлжэдзмiтрыяў, i нават знакамiты капiтан з Кёпенiка, нотабэнэ шавец, як i Агасфер, адносяцца да гэтай катэгорыi, бо вобраз прускага афiцэра адначасова абуджаў i акрыляў пачуццi грамадзянаў. Нават апосталу Яну, пра якога, як Вы можаце ўспомнiць, у Новым Запавеце (пар. Ян 21, вершы 20-23) гаворыцца, што ён не памрэ, а застанецца, пакуль не вернецца Хрыстос, знайшлi iмперсанатара, аднаго такога, якi пазней быў жыўцом спалены ў Тулузе яшчэ напрыканцы ХУI стагоддзя.

Як я ўжо меў нагоду выказацца ў маёй кнiзе "Самыя вядомыя iудэа-хрысцiянскiя мiфы ў святле прыродазнаўчага i гiстарычнага пазнання", раздзел "Пра Вечнага (альбо Вандроўнага) Жыда", вельмi падобна на тое, што ў выпадку з гэтым Янам, якi ў евангеллях фiгуруе як любiмы вучань, трэба бачыць правобраз Агасфера. Чаго я ў маiм галоўным пункце дасягнуў, што ў маёй толькi што названай працы магчыма крыху недастаткова акцэнтавана, але што я пасля сталага разважання i дыскусii з маiмi супрацоўнiкамi цяпер павiнен асаблiва падкрэслiць, гэта: Агасфер нiякая не, нават высветленая праз паданне, гiстарычная асоба, як i славуты iмператар Барбароса, i ўжо ж такi ён нiякi не сучаснiк адначасова Пiлата i прафесара Ёханаана Лёйхтэнтрагера; хутчэй за ўсё ён ёсць сiмвалiчная постаць, сiмвал-вобраз, i да таго ж даволi тыповы.

Як для германцаў Зiгфрыд, вечны маладзён, падступнай рукой замардаваны герой, так i для вечна касым вокам падгляданых, усюды бяздомных, вечна з-краiны-ў-краiну-вандроўных, часта нават гнаных i цкаваных яўрэяў - Агасфер. У iм персанiфiкаваны лёс яго народа. Элемент падабенства сягае аж да падрабязнасцяў яўрэйскай экзiстэнцыi. Так С.Марпурга ў сваёй "L'Ebreo errante in Italia" (Фларэнцыя, 1891) цытуе, гэта Вам несумненна вядома, паведамленне нейкага Антонiа дзi Франчэска дзi Андрэа з Сан-Ларэнца, якi нiбыта сустракаўся з Вечным Жыдам у 1411 годзе: "Ён можа заставацца ў правiнцыi толькi тры днi i ўжо спяшаецца ўпрочкi, бачна i нябачна; на iм адзенне з каптуром, аперазаны вяроўчынай, i ходзiць босы; тым не меней, хоць ён i не мае пры сабе нi машны нi кашалька, расплачваецца гатоўкай. Прыйшоўшы ў якi-небудзь прытул, есць i п'е добра, а пасля расцiскае кулак i дае столькi, колькi патрабуе гаспадар; i нiколi нiхто не бачыць, адкуль у яго бяруцца тыя грошы, i нiколi не бывае, каб яму iх не хапiла..." Гэтыя дадзеныя перакрываюцца са звесткамi, пададзенымi ў адной фламандскай народнай кнiжцы з сярэдзiны ХУII стагоддзя, выдадзенай ананiмна i без пазнакi года i месца выдання, якая, бадай, з'ўляецца перакладам з нямецкай, а насамрэч, мабыць, прыйшла ўзбочнымi шляхамi з французскай. Там гаворыцца: "Увесь ягоны скарб складаецца з пяцi штубераў, якiя заўсёды ўзнаўляюцца, колькi б ён iх нi трацiў". У многiх выданнях "Кроткаго опiсаня i розсказу про однаго жыдовiна з наiменем Агасферус", першая вядомая нам рэдакцыя якога выйшла ў 1602 годзе "ў Лейдэне ў Хрыстофа Кройцэра", дзiўным чынам падтэкставана дата "Шлезвiг 9 iунiя 1564", падаецца далейшае апiсанне, што яўрэй часта паяўляецца ў селiшчах бедны i абадраны, але праз некаторы час ужо апрануты з iголачкi ў нiтачку i нават у моднай выправе.

Перейти на страницу:
Прокомментировать
Подтвердите что вы не робот:*