Стефан Гайм - Агасфэр (Вечны Жыд) (на белорусском языке)
- Бог стварыў чалавека паводле вобразу свайго, гаротная плоць. - I як што Айцэн, спалоханы блюзьнерствам, падымае руку, кажа: - Нiчога, уладзiцца жыць, загартуецца, навучыцца й адбiвацца, i гора таму, хто ёй кiнецца напярэймы.
Пасьля ўстае ад агню i кажа, што пара iсьцi, герцаг чакае. Айцэн лiчыў, што атрымае аўдыенцыю пасьлязаўтра, ну, заўтра, i цяпер ледзь ня стогне, што добра прыклаўся да вiна; дым iдзе з мазгоў, нагаворыць рознага глупства перад самымi Яго герцагскай мосьцю. Але Ганс хапае яго за каўнер i вядзе празь цёмную анфiладу памяшканьняў, якiя адчыняюцца адно ў адным, толькi зрэдзь мiльгане на сьцяне паходня, аж туды да багата разьбёных дзьвярэй, якiя нiбыта самi сабою расхiнаюцца перад iм i адкрываюць карцiну княскага гера.
Той, нядбала адкiнуўшыся на падушках у цi то крэсьле, цi то на лежаку, кашуля расшпiленая на горле, магутная машня штаноў прадбачлiва расшнураваная, на плечы накiнуты яркi халат; у адной руцэ трымае срэбны кубак, зь якога пiў, другою адганяе ўбакi дам, якiя, больш-менш адзетыя, бавiлi зь iм спакушальныя бавы, i знакам падклiкае Айцэна да сябе.
- Так, так, - кажа ацяжэлым языком, спрабуючы падвесьцiся, - вы, значыцца, той самы вучоны доктар фон Айцэн з Гамбурга, так горача рэкамендаваны мне маiм тайным радцам?
Лёйхтэнтрагер дае Айцэну ў бок штурхаля, на якi той сьпешна кланяецца й адказвае:
-Той самы, Ваша герцагская мосьць.
А Лёйхтэнтагер дадае:
- Гер супэрiнтэндэнт палка абараняе вучэньне Лютэра ва ўсiх справах i верна прапаведуе супроць усялякай ерасi й супроць тых, якiя ўхiляюцца ад сапраўднага Эвангельля; у яго таксама выдатны тонкi нюх на такога роду шэльмаў, аж ня ўмыкнецца ад яго анiводзiн з тых, хто сее паняверку, падкопвае парадак i начальствы, будзь тое духоўны, будзь сьвецкi.
- Пахвальна, - кажа герцаг Адальф, - такi нам якраз i патрэбен, - i як што яму нарэшце ўдалося сесьцi роўна, кажа далей: - Бо мы надумалi пабудаваць у Шлезьвiгу царства божае, у якiм кожны хрысьцiянiн павiнен трымацца запаведзяў, як тое наказвае Лютэр; i павiнны ў iм, царстве божым, дзе Мы - найвышэйшы царкоўны ўпраўца, усе быць аднаго духу, i з катэдры павiнна абвяшчацца адно, а ня другое, пра што вы мне рупiцца мецьмеце, гер доктар, i дзеля чаго Мы вас яшчэ сёньняшняй ночы назначаем супэрiнтэндэнтам i найвышэйшым царкоўным iнспэктарам у маiм герцагстве, каб лад i спакой панавалi ў народзе, асаблiва цяпер, калi я iду вайною на мяцежныя Нiдэрланды.
Гаворыць, а сам чакае, поўны гонару за такую складную i ўдалую прамову, што скажа вучоны госьць пра магутнасьць герцагскага iнтэлекту; але той стаiць, як нямы, i толькi лупiць бельмы, быццам здань угледзеўшы: але гэта яго забаўнiцы, як адразу здагадваецца герцаг, аж так скавалi позiрк пабожнага чалавека, цi правiльней, адна зь iх, i ён глядзiць i дзiвiцца, як застылы, пакуль гер тайны радца ня штурхае яго ў бок. Тут толькi Айцэн схамянаецца, глыбока кланяецца, як гэта зрабiў першым разам, i кажа, ах, як ён уражаны велiччу герцагавых намераў i тым даверам, якiм Яго герцагская мосьць ахiнаюць яго, зь якой вось прычыны яму аж на так доўга язык адняло й як ён нi пра што так ня марыць, як толькi каб мерай сваiх сьцiплых сiл узяць удзел у пабудове царства божага ў Шлезьвiгу; але хай Яго герцагская мосьць не абмiнуць увагай, што ён мае жонку й дзяцей i што, як яно гаворыцца, комiн дымiцца мусiць.
На што герцаг загадвае свайму тайнаму радцу, каб той паклаў на стол, на якiм быў поўны беспарадак з кубкаў i келiхаў i дарагiх недаедзеных талерак, папяровы скрутак са стужкай i пячаткай i даў геру супэрiнтэндэнту: гер супэрiнтэндэнт ужо будзе задаволены; а ў якасьцi свайго першага службовага абавязку гер супэрiнтэндэнт павiнен напiсаць талковую малiтву за ўдачу фландрскага паходу, якая ўжо заўтра ранiцай будзе прамоўлена перад войскам, а пасьля ва ўсiх кiрхах герцагства. Аддаўшы такiм чынам належнае ўрадавым справам, Адальф робiць доўгi глыток, адкiдваецца на падушкi й знакам клiча да сябе другую даму справа, якая дагэтуль стаяла наўскос ад герцагскага крэсла за iм у цьмяным сьвятле сьвечак, вельмi панадна абапершыся на статую грэцкага бога Прыапа.
- Графiня Эрэнтрой, - кажа ён, - вы, як мне здаецца, знайшлi шанавальнiка ў асобе нашага новага царкоўнага iнспэктара; вы пэўна заўважылi, як ён глядзеў на вас так не пахрысьцiянску; альбо, магчыма, вы сустракалiся дзе-небудзь раней?
Графiня нахiляецца да герцага, пры гэтым формы яе грудзей, з выгодай для iх, адкрываюцца больш выразна, i завостранымi губкамi прыпячатвае пацалунак на Яго герцагскай мосьцi прыпацелы лоб i кажа:
- У кожнага сваё мiнулае, Ваша мосьць, калi не на гэтым, дык на тым сьвеце, i гер супэрiнтэндэнт, можа, якраз са мною быў мiлым анёлкам i, седзячы высока на воблаку, у хоры са мною сьпяваў богаспадобную песеньку, перш чым апусьцiўся на зямлю дзеля добрых чынаў.
Герцаг звонка рагоча, уявiўшы сабе маленькага, сухога Айцэна зь непаслухмянымi валасамi й зацятай мiнай у белай кашульцы, з крылцамi за плячыма й пышнацелую графiню, убраную такiм самым манерам, якая рассылае ручкай пацалункi з воблака на воблака; а Айцэну, якому павабны графiнiн галасок вой якi знаёмы, робiцца горача пры яе словах, i яму здаецца, што цяпер ён разумее, чаму так чартоўскi прывязаны да Маргрыт: ён, можа быць, там у завоблачных высях, мабыць аднак у iншым, цямнейшым месцы, быў нават прыкаваны да яе; а яна, што самае горшае, ведае пра праклятыя ланцугi й будзе мучыць яго да канца. I як што рогат герцага ня спыняецца, ён шукае дапамогi ў свайго сябра Лёйхтэнтрагера; той таксама заўважае гэта, гарбаценька нагiнаецца да герцага й просiць, цi Яго герцагская мосьць ня зробяць ласкi лiтасьцiва адпусьцiць яго й гера супэрiнтэндэнта; сёньня ноччу яшчэ так многа трэба ўсяго паспець, а пiсаньне малiтвы - штука нялёгкая, калi, канечне, словы павiнны дайсьцi да вушэй у правiльны момант.
Ледзь толькi яны ўваходзяць у Айцэнаў пакой, як той хапае гэтага за рукаў i ўсклiкае:
- Гэта была яна! Маргрыт! Прынцэса Трапезундзкая! Лэдзi! А цяпер графiня Эрэнтрой!
Але Лёйхтэнтрагер атрасае яго й кажа:
- Калi ты так будзеш далей, Паўль, дык неўзабаве ўбачыш Маргрыт у кожнай бабе. Але я дам-такi рады так усё зладзiць, што твая Эрэнтроiха, абслужыўшы герцага, прыйдзе да цябе й будзе табе да паслуг ва ўсiм, чаго ты захочаш.
I заўважыўшы, як у Айцэна задрыжалi рукi i ў куточках вуснаў паявiўся шум, дадае, што Бог устанавiў трымацца далей ад пажады праз намогу, а ад задавальненьня яе - праз малiтву, i што прыйдзе, прыйдзе яшчэ ягоная хвiлiна, перш чым ён дастанецца да садка, у якiм ёсьць брамка ў рай, i ён спакойна можа прыняць сваё назначэньне на пасаду, перш чым возьмецца за пiсаньне малiтвы.
Гэта здаецца Айцэну вельмi разумным, ён бярэ скрутак паперы ў руку, зрывае пячатку, разьвязвае стужку, разгортвае паперу й акiдвае вокам зьмест: Мы, Адальф, абвяшчаем гэтым усiм еt cetera et cetera што Мы высокашаноўнага й высокавучонага, Нашага дарагога, багавейнага й вернага et cetera et cetera Сьвятога Пiсаньня доктар sub сёньняшняй dato назначылi на пасаду et cetera et cetera Нам i Нашым найперш у справах рэлiгii адказны et cetera et cetera парадай i чынам et cetera et cetera павiнен трымаць да канца, што Мы яму даверылi et cetera et cetera за якiя паслугi ён штогод 360 гульдэнаў з нашай палаты et cetera et cetera для абвяшчэньня гэтага Нашу Княскую пячатку et cetera et cetera Намi ўласнай рукою падпiсана et cetera et cetera Адальф. I паколькi яму здаецца, што ў прыгожых пiсьмёнах герцага ён пазнае руку тайнага радцы, ён кiдаецца яму на шыю i ўсхлiпвае:
- Трыста шэсьцьдзесят гульдэнаў! Дзеткi, найперш малютка Маргарэт, падзякуюць табе, Ганс! - але тут i запiнаецца, бо столькi грошай абуджаюць у iм недавер; i ён хоча ведаць ад свайго сябра, цi не запатрабуе ён ад яго чаго-небудзь дадаткова, што было б звыш яго шчырадайнасьцi й дапамогi ў будаўнiцтве царства божага? Але Лёйхтэнтрагер адмахваецца: што гэта была б за дружба, кажа ён, дзе адзiн плацiць за тое, што дае другi; яны абодва ў крэдыце адзiн перад адным, i там вiдаць яно будзе, хто ў канцы каму колькi вiнен. А цяпер за працу!
Але каму такое не вядома? Чарнiла й белая папера пад рукою, пёры завостраныя, а ў галаве пiсара - пустэльня. Вайна! думае ён. Вайна!... I ў цьмяным сьвятле бачыць перад сабою поле бiтвы, бачыць забiтых у крывi, параненых, якiя благаюць дапамогi альбо шэпчуць перад сьмерцю малiтву, тым часам як палявы каплан на вачах у ворага адпявае й суцяшае iх пэрспэктывай раю, i Айцэн цiха дзякуе добраму Богу, што ня ён гэты палявы каплан, а ён будзе сядзець дома са сваiмi сьвятымi кнiгамi, чакаючы гадзiны, калi, павячэраўшы нанач у коле сям'i, будзе рыхтавацца да вiзыту графiнi Эрэнтрой.
I ўздрыгвае, пачуўшы пакехекваньне сябра, i паказвае на лiст паперы, усё яшчэ белы, незапiсаны, якi ўсё яшчэ ляжыць перад iм, i ўздыхае:
- Я вучыўся ў Вiтэнбэргу, цяпер я магiстр i доктар, я ведаю пра божых анёлаў i Сьвятое Пiсаньне й пра Вялiкi й Малы катэхiзiсы, але як я павiнен пасылаць чалавека на вайну, каб ён пайшоў суцешаны, гэтага я ня ведаю.
Лёйхтэнтрагер пацiскае сваiм горбiкам.
- Зробiш, - кажа ён, - бо ты прымаеш гэта сур'ёзна. Але ты павiнен думаць, што ў тых, на каго наш герцаг iдзе паходам, цяпер таксама сядзiць нехта такi, як ты, пакусвае пяро, складаючы малiтву, i што так было спрадвеку, што чалавек прыставаў да Бога, просячы абароны й перамогi, выбiраючыся ў паход бiць свайго брата. Але Бог ня чуе, яму ўсё адно, ён як сам час, якi мiнаецца для ўсiх, i як далёкiя сузор'i, якiя сьвецяць над абодвума, пераможцам i пераможаным. Таму й герцаг зьвяртаецца па тваю малiтву, а ў яго заўтра галава яшчэ будзе гудзець ад таго, што за гэтую ноч выпiў, так што ён i ведаць ня будзе, дзе перад, дзе зад; валяй, я павяду тваю руку: усё правiльна, што ты напiшаш, пакуль яно кладзецца на пацеры.
