Стефан Гайм - Агасфэр (Вечны Жыд) (на белорусском языке)
Але каму такое не вядома? Чарнiла й белая папера пад рукою, пёры завостраныя, а ў галаве пiсара - пустэльня. Вайна! думае ён. Вайна!... I ў цьмяным сьвятле бачыць перад сабою поле бiтвы, бачыць забiтых у крывi, параненых, якiя благаюць дапамогi альбо шэпчуць перад сьмерцю малiтву, тым часам як палявы каплан на вачах у ворага адпявае й суцяшае iх пэрспэктывай раю, i Айцэн цiха дзякуе добраму Богу, што ня ён гэты палявы каплан, а ён будзе сядзець дома са сваiмi сьвятымi кнiгамi, чакаючы гадзiны, калi, павячэраўшы нанач у коле сям'i, будзе рыхтавацца да вiзыту графiнi Эрэнтрой.
I ўздрыгвае, пачуўшы пакехекваньне сябра, i паказвае на лiст паперы, усё яшчэ белы, незапiсаны, якi ўсё яшчэ ляжыць перад iм, i ўздыхае:
- Я вучыўся ў Вiтэнбэргу, цяпер я магiстр i доктар, я ведаю пра божых анёлаў i Сьвятое Пiсаньне й пра Вялiкi й Малы катэхiзiсы, але як я павiнен пасылаць чалавека на вайну, каб ён пайшоў суцешаны, гэтага я ня ведаю.
Лёйхтэнтрагер пацiскае сваiм горбiкам.
- Зробiш, - кажа ён, - бо ты прымаеш гэта сур'ёзна. Але ты павiнен думаць, што ў тых, на каго наш герцаг iдзе паходам, цяпер таксама сядзiць нехта такi, як ты, пакусвае пяро, складаючы малiтву, i што так было спрадвеку, што чалавек прыставаў да Бога, просячы абароны й перамогi, выбiраючыся ў паход бiць свайго брата. Але Бог ня чуе, яму ўсё адно, ён як сам час, якi мiнаецца для ўсiх, i як далёкiя сузор'i, якiя сьвецяць над абодвума, пераможцам i пераможаным. Таму й герцаг зьвяртаецца па тваю малiтву, а ў яго заўтра галава яшчэ будзе гудзець ад таго, што за гэтую ноч выпiў, так што ён i ведаць ня будзе, дзе перад, дзе зад; валяй, я павяду тваю руку: усё правiльна, што ты напiшаш, пакуль яно кладзецца на пацеры.
I ба! як толькi ён кранаецца горбiкам Айцэнавай рукi зь пяром, пяро адразу выскоквае на паперу й пакрывае яе пабожнымi словамi, паставiўшы апошнi росчырк i апошняе "аман", бачыць, што ўжо й сябра няма, а ў дзьвярах стаiць графiня Эрэнтрой i пахне ўсiмi пахошчамi ўсходу й салодкiм галаском пытаецца:
- Вы ня хочаце запрасiць мяне ў ваш пакой, гер доктар?
У Айцэна сэрца ў грудзях падскокнула, што вось жанчына ў плоцi будзе цалкам ягоная, уся, з гэтымi чорнымi, вабнымi вачыма й пухлымi губамi i ўсiмi астатнiмi прынадамi; толькi валасы, якiя ў Маргрыт былi рыжавацейшыя, блiшчаць як чорны францускi аксамiт i падколатыя па шляхетнай модзе; i ён так парывiста ўскоквае й ляцiць да яе, што крэсла, на якiм ён сядзеў, з грукатам коцiцца дагары.
- Ах, фраў графiня, - кажа ён, - я самы шчасьлiвы чалавек, бо я так прагнуў вас, з таго часу як мы анёлкамi так прыгожа музыцыравалi.
Графiня выгодна ладзiцца на ложку, з падушкай пад плячыма, ножкi ў прыгожых боцiках на коўдры; пасьля гарэзьлiва й шальмавата глядзiць яму ў вочы й кажа, што з усiх мужчын ён, чалавек сьвяты, ёй наймiлейшы, i менавiта таму, што напрактыкаваны ў перадачы сьвятой богабаязнасьцi. Гер супэрiнтэндэнт, якому ўжо сьпiрае дыханьне, укленчвае перад ёю, быццам яна не яна, а багiня Вэнэра, i таропкiмi пальцамi шастае па яе вопратцы, пакуль нарэшце ўдаецца расшпiлiць i гарсэт, i сарочку, i яна ляжыць перад iм у поўнай раскошы; ён выцалоўвае й вымацвае ўсю яе зьверху данiзу й зноў зьнiзу даверху. Ёй гэта падабаецца i, яна пахвальвае яго спрытныя пальцы й пытаецца, цi таму яны такiя, што ён натрэнiраваў iх на гартаньнi сьвятых кнiг? Ён думае, што вось яно, пара, пара пераходзiць ад шураў да мураў, хоча нават дагадзiць яе жаданьням, як гэта было ў доме Агасфэра, калi ён думаў, што ляжыць на лэдзi, i ў страшным сьпеху ссоўвае з ног чаравiкi й новыя моднага крою штаны й ўжо мерыцца ўскочыць у сядло графiнi, якая поўная чаканьня ляжыць перад iм, калi раптам бачыць, што ў яго не таго, што ён нiчога ня можа ад раптоўнага страху, што ўсё абернецца так, як было тады, калi ён быў ашуканы сукубам i пасьля прачнуўся са сваёй Барбарай ў нейкай трушчобiне, голы й абабраны, на пацеху падпiтаму люду: i што было б, калi б яно сталася гэтак i цяпер, што было б з царствам божым i яго новай пасадай?
- Гер супэрiнтэндэнт, - кажа графiня праз хвiлiну, - мабыць, мне лепей было б падкласьцiся да духа сьвятога; iдзiце й пакiньце мяне адну.
Айцэн, а што яму яшчэ застаецца, адразу пакiдае яе й выходзiць з пакоя, чакае там; вежавы гадзiньнiк б'е гадзiну, а графiнi анi знаку; ён ужо адчувае, што яго павяло на сон; але тут з усiх бакоў так цягне продзiмень, што яму захалонулi заднiца й голыя лыткi, а як заказытала ў носе на чыханьне, ён ужо баiцца, што ранiцай ня здужае прачытаць малiтву, калi ахрыпне. I ён нарэшце зьбiраецца з духам, ветлiва стукаецца ў свае ж дзьверы, i як што адтуль нiякага адказу, адчыняе: графiнi нi духу, нi званьня. Толькi яе пах яшчэ лунае ў памяшканьнi, крыху як бы зьмяшаны з пахам серкi, i куды яна падзелася, а чорт яе ведае, бо другiх дзяврэй у пакоi няма, а праз акно на двор, канстатуе, футаў сорак-пяцьдзесят. Значыцца ўсё было толькi мiраж i аблуда, думае ён з жудасьцю, графiня i Маргрыт i каханьне; альбо ён праспаў, як яна выходзiла, калi стаяў за дзьвярыма; ёсьць жа людзi, што як мякi з мукою: сьпяць нават стоячы, - суцешлiвая думка.
А вось ужо й першыя трубы, пабудка, i з двара даносiцца магутны тупат i крыкi: там, у сьвятле паходняў, зьбiраецца лейбгвардыя, конная i пешая, усе апранутыя ў герцагскi трыкалор - чырвона-бела-сiняе. Але паходнi неўзабаве блякнуць, неба прасьвятляецца, i Айцэн з упалым сэрцам прызнаецца сабе, што вось i яшчэ адна ноч кату пад хвост. Iдзе апаласнуць твар з кубка, залазiць у сваю пастарскую хабiту, совае ў кiшэню малiтву й йдзе на пошукi цёплага ранiшняга кулешыку.
I дастае яго, пасьля доўгага блуканьня па пакоях, у каралеўскай зале замка, дзе пад крыжовым скляпеньнем геры герцагскiя радцы й iншае высокае герства й афiцэры запраўлялiся пiвам i скаблiлi шаблямi з касьцей вэнджанiну на падмацунак у блiзкiм парадзе з далейшым паходам. Ледзь пасьпеў вычарпаць мiску й абмяняцца некалькiмi словамi зь сябрам Лёйхтэнтрагерам, калi ўжо ўваходзiць герцаг, у ботах i пры шпорах, цераз грудзi зашпiленыя дасьпехi, усё гарлае "Гэй!" i "Гайда!" i падымае мячы й б'е адзiн аб адзiн, аж падумаць можна, вайна вось яна й пачалася. Але герцаг крочыць роўна, ну, можа, толькi трошачку з похiстам, проста да Айцэна, i пакуль гэты марна спрабуе сунуць кудысьцi тую мiску, тую лыжку, як ужо пытаецца, i ўсiм чуваць, цi добра гер доктар правёў ноч i цi гатовы ён папрасiць Божага дабраславеньня i перамогi й посьпеху ў добрай справе?
Гэта, нават калi ён iдзе з п'янай душы, знак спрыяньня, якога Айцэн яшчэ нiколi такога ня меў, i гэта як цёплы дождж на яго раздушанае графiняй сэрца; i пакуль сябар Лёйхтэнтрагер вядзе яго на парадны луг, мiма чырвонага балдахiна, пастаўленага для герцагiнi й iншых герцагскiх дам i малых прынцаў i прынцэс, туды, да драўлянага памоста зь вялiкiм, адусюль вiдным крыжам, ён думае, як павiнна будзе захапляцца iм графiня, калi ён на вачах у Яго герцагскай мосьцi й цэлай армii будзе заклiкаць Бога. Але колькi нi азiраецца, усьпёршыся на памост, графiнi нiдзе ня вiдаць, i ён ведае, што не павiнен далей адкладваць сваiх слоў, бо войска, пастаўленае паводле штандараў i ротаў, поўным складам стаiць на малiтву, перад фронтам у поўным бляску сам герцаг.
I вось ён узвышае голас i пачынае: што герцаг, наш лiтасьцiвы князь i валадар, надзеў свае баявыя дасьпехi, каб з дапамогай Божай вывесьцi Нiдэрланды зь iх цяперашняга бунту зноў да мiру, згоды й добрага кiраваньня, а зусiм ня дзеля таго, каб перасьледаваць сьвятую хрысьцiянскую царкву там, дзе яна вызнае чыстае вучэньне адзiнашчасьцедайнага Эвангельля, а больш за тое дзеля ўмацаваньня i абароны чыстага, сапраўднага вучэньня; таму ўсе мы як Яго герцагскай мосьцi верныя падданцы павiнны заклiкаць усёмагутнага, любаснага, мiлажальнага Бога ў iмя яго народжанага Сына Iсуса Хрыста й прасiць, каб ён быў прыхiльны да нашага ласкавага князя i валадара разам зь яго высакамудрай ваеннай радай, камандуючымi, слугамi i ўсiм жаўнерствам i каб лiтасьцiва ахаваў iх сваiмi сьвятымi анёламi ад усялякiх нягодаў i бедаў, асланiў ад ворага й даў iм шчасьце, перамогу й здабычу.
Айцэн набiрае дыханьня. Герцаг, бачыць ён, стаiць тупа й глуха i, вiдаць, не зразумеў, як новы суперiнтэндэнт уладзiў яго ў нiдэрландскiя веравызнаўчыя implicite, альбо ня хоча ведаць, бо вайна ёсьць вайна, i тут у цябе нiхто ня пытаецца, не сьперазаўшы папярэдне па чэрапе, прымаеш ты сьвятое прычасьце паводле папскага вiду альбо добрага пратэстанцкага. I працягвае:
- Мы павiнны таксама руплiва прасiць, каб усемагутны, лiтасьцiвы й мiлажальны Бог у iмя свайго любаснага Сына Iсуса Хрыста асланiў гэтыя княствы й землi ад ўсялякага зла, шкоды й няшчасьця i каб ласкава даў удачу нашаму лiтасьцiваму князю i валадару, а яго сардэчна любую жонку, нашу лiтасьцiвую княгiню i жанчыну, i маладое патомства, i ўсiх нас, яго верных падданых, парадаваў шчасьлiвым вяртаньнем, чаго мы роўным чынам просiм i для яго высокамудрай ваеннай рады, камандуючых, слуг i жаўнераў, каб усе яны таксама шчасьлiва i ў здаровым целе вярнулiся дамоў.
I калi Айцэну пасьля такой доўгай пераканаўчай прамовы зноў не хапiла паветра, ён яшчэ раз спыняецца й бачыць, падымаючы вочы ад паперы, як шмат хто з жаўнераў сморкаецца, каб не пабеглi яму па барадзе сьлiнi й соплi; i, сам крануты сваiмi ўзьнёслымi словамi, падводзiць слова да канца й кажа:
