Сократ Янович - Сьцяна (на белорусском языке)
Тэлефон зьвiнеў доўга, пакуль Сьцяпан працягнуў руку па трубку. (Ён, мабыць, не прыняў-бы яго, калi-б згледзеў, што гэта ўнутраны апарат.)
- Тося? - пачуў Сьцяпан у трубцы й адразу здагадаўся, што гэта звоняць яго сакратарцы; у яе, праўда, iншае ймя, але жанчыны любяць перахрышчвацца.
- Панi Тося сёньня не працуе, - адказаў ён камусьцi.
- Прабачце мне, пане загадчык, што вас патурбавала: тэлефанiстка так спалучыла...
- Нiчога ня здарылася, - перабiў ён галасок з галоўнага сакратарыяту; адтуль званiлi. Сьцяпану разанула ў грудзях, i ён, невядома чаму, забаяўся, што ў яго зараз пачнецца крывацёк. - Нiчога... Бывайце шчасьлiвыя, - ён у такiх выпадках расказваў анэкдот. Бывала, дзеля гэтага дурылi яго прадпрыемлiвыя беларучкi.
- Я, пане загадчык, павiнна перадаць вам лiст. Дазвольце зайсьцi.
- Калi ласка.
I толькi пасьля падумаў Сьцяпан, што яму трэба было адцягнуць яе прыход настолькi, каб мець час выйсьцi ў горад пагалiцца (цырульнi ля Варшаўскай адчыняюцца ад дзесяцi), набыць туалетны камплект; прыпарадкавацца.
Яна ўвайшла, хуткая й на модных абцасах, зусiм ня гледзячы на Сьцяпана.
- Дзякую, - сказала, калi ён неадкладна расьпiсаўся на копii атрыманага iм лiсту, i гэтак-жа энэргiчна выйшла.
Пакiнула яму благi дакумант. Ня трэба было быць псыхалёгам, каб адчуць тое па гэтай жанчыне. Больш таго: Сумленевiч быў у стане прыблiзна сказаць, чаго, менавiта, датычыла аштампаваная паперка з выкрутастымi подпiсамi, характэрнымi тым, хто хварэе на малазначнасьць.
Пакратаўшы ўказальным пальцам чарнiлiцу з пэгасаўскiм пер'ем, чортведама кiм i адкуль прыдбаную сюды, Сьцяпан, ня могучы ўседзець проста, круцiўся ў крэсьле, машынальна выцiскаючы прышчыкi на носе. "От, заразы!" - ён суцiшыўся на хвiлю, вывучаючы спачатку тыя подпiсы (карацюткi тэкст). Так, гэта была пастанова ўправы каапэратыву аб пераводзе Сумленевiча з пасады загадчыка аддзелу на рэфэрэнта. Пераўтварылi яго ў маленечкага, ад сёньня заўсёды трусьлiвага, чалавечыка, як сказаў-бы пра становiшча Сумленевiча адзiн зь яго сэзонных сяброў (зь нятоенай, вядома, задаволенасьцю).
Зрэшты, хтосьцi зь iх - канкрэтна не запамяталася гэта Сьцяпану - адведаў яго, бадай, у той-жа дзень. Паводзячы сябе бы наведнiк заапарку, ён з жартаўлiвай, але досыць праўдзiвай, асьцярогай падаў Сумленевiчу руку.
- Ну й зарос ты, Сьцяпан, быццам воўк у клетцы!
Так: у той дзень.
- Воўк?! - зьдзiвiўся Сьцяпан. - Ваўку, хiба, трэба абрастаць?
- Гэ, бадай, не, - ён усьмiхнуўся па-бабску, з пляткарскай сымпатыяй. - Ты нiкуды не паказваесься, таму й падумалася мне пра зьвера... - гаварыў Сьцяпану шмат i ахвотна.
Ён не прыйшоў дамаўляцца зь iм на выпiўку; здаецца, што - ад некаторага часу - i ня пiў (зноў пачаў прысядаць ён да чаркi, як потым сказалi Сьцяпану, у пэрыяд рэарганiзацыi, якую, усё-такi, правялi).
- Сьцяпан, - загаварыў ён з аглядкаю. - Сьцяпан, кiдай ты пад халеру каапэратыў i бяжы адсюль, куды цябе вочы панясуць!
- У чым справа?.. - запытаў яго Сьцяпан. Гаварылi яны да сябе па iменi; у яго было рэдкае ймя - Анастас?
- Гэ, муж нявернай жонкi даведваецца аб усiм апошнiм... - i ён расказаў Сьцяпану пра вельмi важнае.
Але Сьцяпан ня чуў яго, задумаўшыся над сьпiсаным алоўкам. Таму ён i перапытаў размоўцу, перш папрасiўшы ў яго папяросу (забыўся купiць пачак "спортаў"):
- Ага, прабач... Як ты сказаў?
- Ня верыцца табе, га?
- Чаму? Цiкава...
- Цiкава, кажаш? Браток, тут табе ўцякаць трэба! Бегчы, няхай сабе й зь дзьвярыма на плячох - пазбудзесься дошкi з клямкай на вулiцы, калi прыпынiсься, каб пераканацца, цi не даганяюць цябе, гэ... На, закуры яшчэ, ён падаў Сьцяпану дзiвосна тоўсьценькую папяроску, даўкую. - Сам я чуў усё наконт цябе, яны ня тояцца з гэтым. Больш скажу: спэцыяльна гавораць яны пра тое ўголас, каб падрыхтаваць настрой сярод так званага калектыву. Нябось, недурныя госьцi, гэ... Што? Думаеш - я махлюю?
- Ты, калi ласка, паўтары мне...
- З табою, Сьцяпан, размаўляць горш, чымсьцi з бабуляю, - гаварыў ён зь бестактоўнай весялосьцю. - Слухай: яны ўчыняць над табою грамадзкi вэрхал, iначай - агульны сход працаўнiкоў установы закляймiць цябе, як небясьпечнага хулiгана й вырадня! Сьцямiў? Гэта называецца пазытыўна паўплываць на незалежны ў сьвеце суд, на якi, несумненна, аддасьць Сумленевiча гэтая хэўра. Сьведкаў падрыхтавалi. Ты ня сьпi ў шапку, пагалiся, браток, i, плюнуўшы на дурны штат, салiдна акопвайся са сваёй бандай - чыя акажацца яна большай, таго й праўда будзе, - ён змоўк у чаканьнi ўражаньня.
- Ты, мабыць, добра кажаш.
- Як самому сабе, браток, га.
- Будзеш маiм сьведкам?
- Я?
- Ну.
- Я аб нiчым ня ведаю, дарагi.
- Раскажаш ты, от, пра мяне, як пра чалавека, суду i людзям, - у далонi Сьцяпану зламаўся аловак i выступiла кроў; пакалечанае прыткнуў ён да вуснаў.
- Я не магу табе нiчога пэўнага абяцаць, - ён адказаў яму сiпеючым голасам. - Я, бачыш, выкупiў пуцёўку ў вадпачынак, гэ...
Ад нязначнай ранкi на руцэ пашыраўся боль. Ад гаючай пякучасьцi сьлiны.
- Сьведка можа апраўдаць сваю непрысутнасьць перад судзьдзёю толькi цяжкай хваробай, - сказаў Сьцяпан.
- Ты ня зробiш мне такога, - устаў цэлы Анастас (ён - Сьцяпан не памыляўся - меў мянушку Глянцпаперчык).
- Не паратуеш, дружа, мяне?
- Як, браток? - загарачыўся ён i ляпнуў: - Цябе я не абараню, а сам прападу. Зразумей, яны, - ён панiзiў голас, - так прыцiснуць цябе, што ўсе мы з табою насамi ў зямлю зарыем. Нешта не даводзiлася мне сустрэцца з фактам, калi начальства прайграла справу ў судзе...
- Разумею. I не крыўдую я на цябе.
- Ну, браток, бывай.
- Да пабачэньня.
Глянцпаперчык разьвiтаўся са Сьцяпанам без намеру калi-небудзь пабачыцца зь iм. У першую хвiлiну жадалася Сьцяпану ўстаць i выйсьцi разам зь iм, нават сказаўшы: "Пачакай, i я йду". Ад млоснасьцi, аднак, яму адбiрала ногi, а ў горле брыняў камяк, якi меў смак радыскi.
Баючыся званiтавацца, Сьцяпан прымусiў сябе ўявiць рэчку й поле, купаньне на чыстых глыбiнях са жвiрыстым дном. Прохаладзь! Сьпеў матчыны: "Ой, рэчанька, рэчанька..."
- Да пабачэньня...
Дзьверы, незачыненыя за iм, паскрыпвалi ад скразьняку.
28
Сумленевiч пагалiўся ў цырульнiка, што адчынiў сваю майстэрню ў надта дарэчным месцы - у парт'ернi гарадзкой лазьнi. Ад нядбайна востранай брытвы пякла яму скура й хацелася пiць. I памыцца - вылежацца ў ваньне, ва ўсьпененай вадзе дакладна адкарэць, абмыцца й нацерцi цела шурпатым ручнiком; смачна пакурыць потым у чакальнай залi.
Прабыў ён у ванным пакоi мо' з гадзiну. Апранаючыся, зь недаверам зноўку прагледзеў тую паперку. "Вось табе й развод", - успомнiлася яму гутарка зь цесьцем. Ён скамечыў дакумант i шпурнуў яго ў сьмятнiчку, а неўзабаве - падняў адтуль, выгладзiў ды паклаў у партфэлiк з грашыма.
У каапэратыў вяртаўся ён цiхай Старабаярскай (тут чуваць было гудкi паравозаў на Фабрычным вакзале).
У галоўным сакратарыяце, калi Сьцяпан прачынiў туды дзьверы, было незвычайна спакойна.
- Шэф - на месцы? - запытаў ён у сакратаркi, аж тая зьдзiвiлася гэтым.
- Старшыня зараз заняты, - адказала яму. - Я пазваню вам, пане Сумленевiч...
Дзяўчына пужлiва ўздыхнула.
- Дзякую вам. Ня трэба - я сам, - кiўнуў ён галавою, як бы перадаючы загадзьдзя дамоўлены сыгнал.
Сьцяпану зрабiлася горача. Ён зразумеў, што падсьвядома сам прыкiдваецца прынiжаным, пераўтварае сябе ў жаласьлiвую ахвяру чыёгасьцi самавольства ў той час, калi мае ў сваiм распараджэньнi спосабы супрацiвiцца.
"Я скажу яму пра Кiру", - вырашыў Сьцяпан. Але не адразу ён учынiў тое, да дробязаў разглядаючы габiнэт, быццам нейкi мэмарыяльны пакой, прысьвечаны памяцi пiсьменнiка або вучонага.
- Алё, - ён пачуў праз мэмбрану сухi голас старшынi, якi, вiдаць, дагаворваў з кiмсьцi тэрмiновае. - Так...
- Я хачу пагаварыць з табою.
- Так... А хто гэта, э, звонiць?
- Ты не пазнаеш мяне? Я - Сьцяпан.
- Як?
- Сьцяпан!
- Сьцяпан? - i, затым, старшыня да таго кагосьцi: - Вы, э, прабачце мне... Алё, я слухаю, слухаю вас.
- Сьцяпан Сумленевiч тут, - вымавiў ён з расстаноўкай, набiраючыся заедлiвага гневу. - Су-мле-не-вiч... Чуеш ты мяне?
- Гм, э... Паслухайце вы: у мяне зараз, э, няма часу на размову. Пазванеце мне, прашу я, э, вас, заўтра ранiцай, калi ласка.
- Заўтра - гэта доўга.
- На жаль, э, сёньня ў мяне крайне запоўнены дзень. Э, так.
Сьцяпан цярплiва прапанаваў:
- Я зьяўлюся ў цябе ў дзевяць гадзiнаў ранiцы. Добра? - ён ужо як бы пабойваўся таго, што шэф, вось, пачне сыпаць сьмехам i скажа: "Пацалуй ты мяне, ведаеш, дзе?.."
- Вы перш пазванеце мне...
- Нашто? Цi ня можна нам зараз дамовiцца?
У тэлефоннай трубцы заглохла; яе засланiлi далоняй.
- А ў чым, э, справа, калi гэта не таямнiца?.. - запытаў старшыня, i Сумленевiч пазнаў па яго голасе, што ён сьмяяўся.
- Дробязь: Кiра перадае табе сардэчныя вiтаньнi й нешта такое, што хачу я ўручыць табе асабiста, - Сьцяпан дадаў: - Калi так можна сказаць, уласнаручна...
- За вiтаньнi ад вашай жонкi я дзякую, э, але не разумею iх? - адказаў яму старшыня. - Адносна-ж вашай просьбы аб сустрэчу са мною, дык, э, калi ласка, званеце мне вы, э, прыкладна, у восем гадзiнаў ранiцы. Заўтра.
