Жан Сартр - Пакой (на белорусском языке)
- Гэты раз не ўдасца, - прашаптаў ён i паклаў вiдэлец назад, - я быў папярэджаны.
Ева падышла да стала i з непадробнай цiкаўнасцю ўтаропiлася ў вiдэлец.
- Агата, - сказаў П'ер, - дай мне iншы.
Ева прынесла, i П'ер пачаў есцi. А яна, так i не паклаўшы падазронага вiдэльца, сцiснула яго ў руцэ i разглядала, не зводзячы вачэй: здавалася, яна робiць над сабой жудаснае намаганне. "Чорт разбярэ iх адносiны i ўсе гэтыя выбрыкi!" - падумаў пан Дарбеда. Ён адчуваў сябе вельмi нiякавата.
- Асцярожна, - сказаў П'ер, - трымай яго пасярэдзiне спiны: у яго клюшнi.
Ева ўздыхнула i паклала вiдэлец на сервавальны столiк. Пан Дарбеда адчуў, што яго цярпенню прыходзiць канец. Ён лiчыў зусiм непатрэбным саступаць усiм прыхамацям гэтага небаракi - нават самому П'еру гэта толькi на шкоду. Франшо сам яму неяк казаў: "Нiколi нельга патураць трызненню хворага". Замест таго, каб даваць яму новы вiдэлец, лепей трэба было мякка, не напiраючы, пастарацца яго абразумiць, даць яму зразумець, што першы - такi самы, як iншыя. Пан Дарбеда падышоў да сервавальнага столiка i падкрэслена ўзяў вiдэлец. Потым паволi правёў пальцамi па яго зубах i павярнуўся да П'ера. Той са спакойным выглядам рэзаў на талерцы мяса i, дарэзаўшы, падняў на цесця мяккi i невыразны позiрк.
- Я хацеў бы трошкi з табою пагутарыць, - сказаў пан Дарбеда дачцэ.
Ева паслухмяна выйшла за iм у салон. Толькi сеўшы на канапу, пан Дарбеда заўважыў, што ўсё яшчэ трымае вiдэлец у руцэ. Ён раззлавана кiнуў яго на столiк i сказаў:
- Тут неяк лепей.
- Я нiколi сюды не заходжу.
- Можна мне запалiць?
- Вядома, тата, - спешлiва адказала Ева. - Можа, хочаш цыгару?
Пан Дарбеда задаволiўся скруцiць прывычную яму цыгарку. Ён не адчуваў няёмкасцi, думаючы пра размову, якую меўся пачаць. Намнога болей несамавiта яму было, калi ён гутарыў з П'ерам: з iм ён адчуваў нейкую няёмкасць за свой розум - як той волат, што баiцца сваёй жа сiлы, гуляючы з дзiцем. Усе яго вартасцi - светласць, яснасць, дакладнасць - абарочвалiся супраць яго ж. "З маёй беднай Жанетай, што трэба прызнаць, - амаль тое самае". Вядома, панi Дарбеда была не вар'ятка, але хвароба, як бы мовiць... усыпiла яе. А Ева наадварот, яна ўся была ў бацьку: гэткая ж простая i лагiчная; гутарыць з ёю было прыемна. "Таму я i не хачу, каб мне яе сапсавалi". Пан Дарбеда падняў вочы; ён яшчэ раз хацеў убачыць разумныя, тонкiя рысы сваёй дачкi. Але яго чакала расчараванне: у некалi такiм ясным, такiм празрыстым аблiччы было цяпер нешта мутнае i невыразнае. Ева па-ранейшаму была вельмi прыгожая. Але пан Дарбеда заўважыў, што яна старанна, амаль па-святочнаму нафарбавалася. На павеках ляжалi ценi, доўгiя вейкi пакрывала чорная туш. Бацьку было цяжка глядзець на гэты бездакорны i густы макiяж.
- Ты ж уся зялёная пад сваёю фарбай, - сказаў ён дачцэ. - Я нават баюся, каб ты не захварэла. Як ты пачала фарбавацца! Ты ж была заўсёды такая сцiплая.
Ева не адказала, i пан Дарбеда пэўны час збянтэжана ўзiраўся ў яе блiскучы i змардаваны твар з цяжкаю шапкай чорных густых валасоў. Яму падумалася, што яна нечым падобная да трагедыйнай актрысы. "Я нават дакладна ведаю, да якой. Да той румынкi, што ля Аранжскiх муроў выконвала ролю Федры на французскай мове". Ён шкадаваў, што зрабiў дачцэ гэтую непрыемную заўвагу: "Як у мяне вырвалася! Не трэба было настройваць яе варожа праз гэткую дробязь".
- Прабач, - з усмешкай сказаў ён. - Ты ж ведаеш, я стары прыхiльнiк усяго натуральнага. Што зробiш, не падабаюцца мне ўсе гэтыя памады ды масцi, што цяперашнiя жанчыны лепяць сабе на твар. Але я, вядома, не маю рацыi, трэба жыць разам з часам.
Ева прыязна ўсмiхнулася. Пан Дарбеда запалiў цыгарку i некалькi разоў зацягнуўся.
- Дзяўчынка мая, - пачаў ён, - я, уласна, вось што хацеў табе сказаць... Давай пагутарым, як раней. Ты толькi сядай, калi ласка, i паслухай мяне ўважлiва: трэба ж давяраць свайму старому тату.
- Лепей я пастаю, - сказала Ева. - Што ты мне маеш сказаць?
- Я проста хацеў задаць пытанне, - ужо больш суха сказаў пан Дарбеда. Куды ўсё гэта цябе завядзе?
- Усё гэта? - здзiўлена паўтарыла Ева.
- Але, усё гэта. Усё гэтае жыццё, што ты сабе ўтварыла. Паслухай, - сказаў ён пасля кароткай паўзы, - не трэба думаць, што я цябе не разумею (на яго раптам сапраўды найшло прасвятленне). Але тое, што ты хочаш зрабiць, - не ў чалавечай сiле. Ты хочаш жыць толькi сваiм уяўленнем - так? Не хочаш дапусцiць, што ён хворы? Ты не хочаш бачыць П'ера такiм, якi ён цяпер, - я правiльна разумею? Твае вочы бачаць толькi былога П'ера. Але, мiлае маё дзiцё, дачурка, вытрымаць такое доўга немажлiва, - пан Дарбеда перавёў дых. - Ну добра, я раскажу табе адну гiсторыю, хоць, можа, ты яе ведаеш. Калi мы былi ў Сабль-д'Алоне, табе было тры гады, i твая мацi пазнаёмiлася з адной прыгожай маладой жанчынай. У яе быў чароўны хлопчык. Вы гулялi з iм кожны дзень на пляжы, былi такiя яшчэ маленькiя: што дзве цацкi. Мы называлi цябе ягонай нявестаю. I вось колькi часу пазней, у Парыжы, твая мацi захацела сустрэцца з гэтай жанчынай - i тут ёй паведамiлi, што яе напаткала вялiкае гора: яе мiламу хлопчыку машынай адрэзала галаву. Тваёй мацi параiлi: "Калi пойдзеце да яе, крый Божа, не заводзьце гаворкi пра смерць яе сына - яна не хоча верыць, што яго больш няма". Твая мацi пайшла - i што? Яна ўбачыла паўзвар'яцелую кабету: тая жыла так, нiбы яе малы ўсё яшчэ жыў; яна гаманiла з iм, клала на стол прыборы... Урэшце, яна жыла ў такiм нервовым напружаннi, што праз паўгода яе давялося сiлай забраць у вар'ятню, дзе яна праседзела цэлыя тры гады. Не, дзiцятка маё, - прамовiў пан Дарбеда, - не, так жыць немажлiва. Было б намнога лепей, каб яна адважна прызнала ўсю праўду. Ёй давялося б, вядома, добра папакутаваць адзiн раз, але потым - усё сцерлася б з часам. Павер мне, лепей заўсёды глядзець рэчам у твар.
- Ты памыляешся, - з намаганнем прамовiла Ева, - я выдатна ведаю, што П'ер...
Слова не здолела зляцець з яе вуснаў. Яна стаяла вельмi напружаная, сцiснуўшы рукамi спiнку фатэля; у нiжняй частцы аблiчча ў яе было нешта сухое i непрыемнае.
- Дык што... значыць? - здзiўлена ледзь не крыкнуў пан Дарбеда.
- Што "значыць"?
- Ты?..
- Я люблю яго такога, якi ён ёсць, - скора i з прыкрасцю прамовiла Ева.
- Гэта няпраўда! - з нацiскам сказаў пан Дарбеда. - Няпраўда, ты не любiш яго, ты не можаш яго любiць. Такiя пачуццi можна мець толькi да здаровага, да нармальнага чалавека. Я, вядома, не сумняваюся, што ў цябе ёсць да П'ера пэўнае спачуванне, што ў табе яшчэ жыве ўспамiн пра тыя шчаслiвыя тры гады, якiмi ты яму абавязаная. Але не кажы мне, што ты яго любiш, я табе не паверу.
Ева стаяла моўчкi, з адсутным выглядам утаропiўшыся ў дыван.
- Магла б, нарэшце, i адказаць, - холадна сказаў пан Дарбеда. - Не думай, што мне гэтая размова меней цяжкая, чым табе.
- Усё роўна ж ты не паверыш.
- Ну, калi так, калi ты ўсё-такi яго любiш, - з роспаччу закрычаў ён, гэта вялiкае гора - i для цябе, i для мяне, i для тваёй беднай мацi, бо зараз я скажу табе нешта, што раней лiчыў за лепшае стаiць: менш як праз тры гады П'ер зробiцца поўным вар'ятам, ён абернецца ў жывёлу.
Ён са злосцю зiрнуў на дачку: ён быў на яе сярдзiты за тое, што яна сваёй упартасцю прымусiла яго раскрыць ёй гэтую цяжкую навiну.
Але Ева нiяк не адрэагавала; нават не падняла вачэй.
- Я ведала.
- Хто табе гэта сказаў? - аслупянела спытаўся ён.
- Франшо. Я ведала яшчэ паўгода назад.
- Вось маеш... А я ж так яму раiў цябе пашкадаваць, - горка прамовiў пан Дарбеда. - Зрэшты, можа, так яно i лепей. Але ж у такiм выпадку ты павiнна зразумець, што было б проста недаравальна трымаць П'ера ў сябе. Барацьба, якую ты вядзеш, асуджаная на паражэнне: гэта не тая хвароба, якая можа яшчэ адступiць. Каб мы хоць на нешта былi тут здольныя, каб яго можна было ўратаваць якiм-небудзь лячэннем, лекамi - тады я не кажу. Але паглядзi сама: ты была такая прыгожая, разумная, вясёлая, а цяпер - сама забiваеш сябе дзеля сваёй жа прыхамацi i абсалютна без нiякай карысцi. Зразумела, ты была проста цудоўная, мы ўсе гэта бачылi, але цяпер - усё, кончана, ты выканала свой абавязак, болей за свой абавязак; цяпер упарцiцца проста было б амаральна. Дзiцё маё, ёсць жа, урэшце, i абавязкi да самога сябе. I потым - ты зусiм не думаеш пра нас. Табе трэба, - паўтарыў ён, нiбы молатам выбiваючы словы, трэба аддаць П'ера ў клiнiку да Франшо. Ты з'едзеш з гэтай кватэры, што дала табе толькi няшчасце, перабярэшся да нас. А калi ў цябе ёсць патрэба быць карыснай другiм, палягчаць чыесьцi пакуты - што ж, у цябе ёсць твая мацi. За беднай кабетай няма каму прыглядаць, апроч санiтарак, а ёй бы зусiм не зашкодзiла, каб побач хоць часам быў нехта блiзкi. I яна ўжо, - дадаў ён, яна будзе здольная ацанiць усё, што ты дзеля яе зробiш, i будзе табе за гэта ўдзячная.
Настала доўгае маўчанне. Пан Дарбеда пачуў, як у суседнiм пакоi спявае П'ер. Зрэшты, гэта было мала падобна да спеву, нагадваючы болей хуткi, пранiзлiвы рэчытатыў. Пан Дарбеда падняў вочы на дачку.
- Значыць, не?
- П'ер застанецца са мной, - мякка сказала яна, - я вельмi добра з iм ладжу.
- Пры ўмове, што займаешся дурасцямi цэлы дзень.
