Жан Сартр - Пакой (на белорусском языке)
- Менавiта! - сказала яна.
- Дык яны ўсё яшчэ... яшчэ дагэтуль?
- Так! Так! Так! - з прыкрасцю адказала яна нiбы трыма сухiмi ўдарамi.
Пан Дарбеда развёў рукамi, апусцiў галаву i змоўк.
- Шарль, - занепакоена прамовiла жонка, - мне не варта было казаць табе гэтага. Але я ўсё роўна не здолела б трымаць гэта ў сабе.
- Наша дзiцё! - паволi выцiснуў ён. - З гэтым вар'ятам! Ды ён жа яе нават не пазнае! Ён называе яе "Агата". Ды гэта ж трэба, каб яна абсалютна страцiла пачуццё годнасцi!
Ён падняў галаву i сярдзiта зiрнуў на жонку.
- Ты ўпэўненая, што правiльна зразумела?
- Памылiцца было немагчыма. Але ж я, як i ты, - спешна дадала яна, - я таксама не магла ёй паверыць. Зрэшты, я i цяпер не магу яе зразумець. Ды я пры адной толькi думцы, каб да мяне мог дакрануцца гэты няшчасны... Увогуле, уздыхнула яна, - мне здаецца, што гэтым ён яе i ўтрымлiвае.
- Вiдаць! - прамовiў пан Дарбеда. - Памятаеш, што я сказаў табе, калi ён прыйшоў прасiць яе рукi? Я сказаў табе: "Па-мойму, ён занадта падабаецца Еве". А ты мне тады не захацела паверыць.
Раптам ён грукнуў кулаком па стале i густа пачырванеў.
- Ды гэта ж нейкая разбэшчанасць, ненармальнасць! Ён заграбае яе сваiмi лапамi, цалуе, называючы Агатай, i вярзе пры гэтым нейкую бязглуздзiцу пра статуi, якiя лётаюць, i рознае чорт ведае што! А яна яму ўсё дазваляе! Ды што памiж iмi такое? Ну няхай сабе шкадуе яго ўсiм сэрцам, няхай аддасць яго ў якi дом, дзе зможа бачыцца з iм кожны дзень - калi ласка. Але я нiколi нават не мог сабе ўявiць... Я лiчыў яе ўдавой... Паслухай, Жанета, - сказаў ён сур'ёзным голасам, - я буду гаварыць з табой шчыра. Па-мойму, калi ў яе ёсць яшчэ нейкi розум, было б нават лепей, каб яна завяла каханка!
- Шарль, змоўкнi! - крыкнула панi Дарбеда.
Пан Дарбеда стомлена ўзяў са столiка пакiнутыя пры ўваходзе кiй i капялюш.
- Пасля таго, што ты мне паведамiла, - сказаў ён, падводзячы рысу размове, - мне ўжо амаль няма на што спадзявацца. Зрэшты, я ўсё-такi пагутару з ёй: гэта мой абавязак.
Панi Дарбедзе не цярпелася, каб ён хутчэй пайшоў.
- Ведаеш, - сказала яна, каб крыху падбадзёрыць мужа, - па-мойму, у Евы ўсё-такi болей упартасцi, чым... iншага. Яна ведае, што ён невылечны, i ўсё роўна натурыцца. Яна не хоча ў гэта паверыць.
Пан Дарбеда задуменна гладзiў сабе бараду.
- Упартасцi?.. Можа, i так... Што ж, калi ты маеш рацыю, яна ўрэшце павiнна стамiцца. З iм не так ужо весела кожны дзень, i потым - ён амаль увесь час маўчыць. Калi я вiтаюся, ён толькi вяла працягвае руку i нiколi не размаўляе. А калi яны застаюцца адны, яго, вiдаць, зноў апаноўваюць неадчэпныя думкi: яна мне расказвала, што часам ён крычыць, нiбы яго рэжуць, - у яго галюцынацыi. Статуi. Ён iх баiцца, таму што яны гудуць. Кажа, што яны лётаюць вакол i закатваюць перад iм вочы.
Надзеўшы пальчаткi, ён сказаў зноў:
- Стомiцца, можна не сумнявацца. Але раптам раней ачмурэе? Няхай бы хоць трошкi бывала на людзях, бачылася са знаёмымi: можа, сустрэне якога добрага хлопца -ды хоць бы такога, як Шродэр, iнжынер у Сiмплона, - каго-небудзь з будучыняй, пацiху-патроху пачне сустракацца, у адных, у другiх, а потым, глядзiш, i прызвычаiцца да думкi, што трэба пачынаць жыць па-новаму.
Панi Дарбеда нiчога не адказала, баючыся, каб размова не ўспыхнула зноў. Муж нахiлiўся да яе.
- Ну ўсё, - сказаў ён, - мне трэба iсцi.
- Бывай, татачка, - адказала панi Дарбеда, падстаўляючы лоб, - пацалуй яе ад мяне i скажы, што яна наша мiлае няшчаснае дзiцятка.
Калi муж пайшоў, панi Дарбеда адкiнулася на спiнку фатэля i зняможана заплюшчыла вочы. "Колькi ж у iм жывасцi", - з папрокам падумала яна. Калi да яе крыху вярнулася сiла, яна паволi выпрастала бледную руку i, не расплюшчваючы вачэй, навобмацак узяла са сподка кавалак лукуму.
Ева жыла замужам у старым будынку на вулiцы Бак. Пан Дарбеда жвава адолеў сто дванаццаць прыступак, што вялi на шосты паверх, i, нацiскаючы на званок, дыхаў роўна, зусiм не запыхаўшыся. Яму з прыемнасцю прыгадалiся словы, сказаныя паненкаю Дармуа: "Для свайго ўзросту, Шарль, вы выглядаеце проста цудоўна". Нiколi ён не адчуваў сябе гэткiм здаровым i дужым, як у чацвер, асаблiва пасля такiх вось прабежак па лесвiцы.
Яму адчынiла Ева. "Дый хто ж яшчэ, сапраўды, - пакаёўкi ў яе няма. Гэтыя дзяўчаты проста не могуць у iх затрымацца: я ўяўляю сябе на iх месцы". Ён пацалаваў дачку.
- Дзень добры, няшчаснае наша дзiцятка.
Ева павiталася трошкi холадна.
- Нейкая ты бледненькая, - сказаў пан Дарбеда, памацаўшы яе за шчаку, зусiм жа амаль не рухаешся.
Запанавала маўчанне.
- У мамы ўсё добра? - спытала Ева.
- Такi-сякi. Ты ж бачылася з ёй у аўторак? Ну - як заўжды. Цётка Луiза, вось, учора прыходзiла ў госцi. Ёй гэта было вельмi прыемна. Яна ж любiць, калi да яе хто завiтвае. Але лепш, каб госцi не заставалiся доўга. Цётка Луiза, дарэчы, прыехала ў Парыж разам з малымi - усё праз тую гiсторыю з закладам маёмасцi. Я табе, здаецца, расказваў - дзiўная гiсторыя. Яна заходзiла да мяне ў кантору, параiцца. Я сказаў, што дзвюх думак тут быць не можа: трэба прадаваць. Зрэшты, яна ўжо знайшла пакупнiка - Брэтанеля. Памятаеш Брэтанеля? Ён цяпер ужо не займаецца справамi.
Раптам ён змоўк. Ева яго ледзьве слухала. Ён са смуткам падумаў, што нiшто ўжо яе не цiкавiць. "Нават кнiгi. Раней iх даводзiлася ў яе проста з рук выдзiраць. А цяпер - цяпер яна зусiм не чытае".
- Як П'ер?
- Добра, - сказала Ева. - Хочаш яго пабачыць?
- Вядома, - вясёла адказаў пан Дарбеда, - трэба нанесцi яму невялiчкi вiзiт.
Ён вельмi спачуваў няшчаснаму хлопцу, але не мог глядзець на яго без гiдлiвасцi. "Я проста не цярплю розную хворасць". Праўда, П'ера тут вiнавацiць няма ў чым: усё - плён яго цяжкай спадчыннасцi. Пан Дарбеда ўздыхнуў: "Колькi нi сцеражыся, а калi даведваешся - заўсёды ўжо надта позна". Не, П'ер быў тут неадказны. Хоць загана заўсёды жыла ў iм - яна складала сутнасць яго характару. Гэта не тое, што рак цi сухоты, ад якiх можна абстрагавацца, калi хочаш ацанiць чалавека, якi ён ёсць сам па сабе.
Тая нервовая грацыя, тая вытанчаная няпростасць, якiя так падабалiся Еве, калi ён пачынаў да яе заляцацца, - усё гэта былi кветкi будучага вар'яцтва. "Калi ён ажанiўся з Евай, ён ужо быў ненармальны; проста гэтага было яшчэ не вiдно. Цiкава, - падумаў пан Дарбеда, - дзе ж усё-такi пачынаецца адказнасць? Цi, правiльней сказаць: дзе яна канчаецца? Як бы там нi было ён надта многа займаўся самааналiзам, увесь час толькi i капаўся ў сабе. Але што гэта прычына цi следства хваробы?" Ён iшоў за дачкой па доўгiм змрочным калiдоры.
- Гэтая кватэра для вас надта вялiкая, - сказаў ён. - Вам бы варта было пераехаць.
- Ты кожны раз гэта кажаш, тата, - адказала Ева, - але ж я табе ўжо казала, што П'ер не хоча пакiдаць свайго пакоя.
Ева была нейкая дзiўная: часам можна было нават засумнявацца, цi разумее яна стан свайго мужа. Сапраўдны шаленец, а яна выконвае ўсё, што яму нi ўздумаецца, i паважае ўсе яго меркаваннi, нiбыта ён пры сваiм розуме.
- Калi я што кажу, дык толькi дзеля цябе, - крыху з прыкрасцю прамовiў пан Дарбеда. - Мне чамусьцi здаецца, што калi б я сам быў жанчына, дык мне было б страшна сядзець у гэтых цёмных старых пакоях. Я проста хачу, каб у цябе была новая, светлая кватэра - iх шмат будуюць апошнiм часам, у раёне Атэйля, напрыклад. Тры невялiкiя пакоi, свежае паветра. Яны цяпер якраз панiзiлi цэны, бо не могуць знайсцi жыльцоў; самы момант.
Ева мякка павярнула ручку ў дзвярах, i яны ўвайшлi ў пакой. Ад цяжкага ладанавага духу да горла ў пана Дарбеды падкацiў камяк. Шторы былi запятыя. У паўзмроку над спiнкай фатэля ён разгледзеў худую патылiцу: седзячы да iх спiнай, П'ер еў.
- Дабрыдзень, П'еру, - сказаў пан Дарбеда, павысiўшы голас. - Ну што, як мы сёння сябе адчуваем?
Ён блiжэй падышоў да хворага, што сядзеў за маленькiм столiкам. У П'ера быў хiтры i прытворшчыцкi выгляд.
- О, мы елi яйкi ўсмятку, - сказаў пан Дарбеда яшчэ гучней. - Гэта смачна!
- Я не глухi, - азваўся П'ер мяккiм голасам.
Пан Дарбеда знервавана перавёў вочы на Еву, каб узяць яе ў сведкi. Але тая сустрэла яго чэрствым позiркам i нiчога не адказала. Пан Дарбеда зразумеў, што яна пакрыўдзiлася. "Ну i тым горш для яе". Выбраць правiльны тон з гэтым няшчасным проста немагчыма: розуму ў яго не больш, чым у чатырохгадовага дзiцяцi, а Еве хочацца, каб да яго ставiлiся як да чалавека, як да дарослага. Пан Дарбеда не мог перамагчы ў сабе нецярплiвага жадання, каб хутчэй настаў час, калi гэтая дурацкая абыходлiвасць будзе ўжо недарэчная. Хворыя заўсёды яго крыху раздражнялi - асаблiва вар'яты: яны нiколi не мелi рацыi. П'ер, напрыклад, небарака, - ён жа не мае рацыi па ўсiх пунктах, слова не можа сказаць, каб лухты не ляпнуць, але дзе ўжо яго прасiць быць крыху болей сцiплым цi хоць бы часам прызнаваць свае памылкi - марная справа.
Ева прыбрала яечнае шалупiнне, падстаўку i паклала перад П'ерам кувэрт з нажом i вiдэльцам.
- Што ён будзе есцi цяпер? - з радаснаю ўсмешкаю спытаў пан Дарбеда.
- Бiфштэкс.
П'ер ужо ўзяў вiдэлец i трымаў яго кончыкамi сваiх доўгiх i бледных пальцаў. Потым пiльна агледзеў з усiх бакоў i каротка ўсмiхнуўся.
