Жан Сартр - Пакой (на белорусском языке)
Обзор книги Жан Сартр - Пакой (на белорусском языке)
Сартр Жан Поль
Пакой (на белорусском языке)
Жан-Поль Сартр
Пакой
Пераклаў Змiцер Колас
I
Панi Дарбеда трымала кавалачак рахат-лукуму, сцiснуўшы яго самымi кончыкамi пальцаў. Яна беражна паднесла яго да вуснаў i затаiла дыханне, баючыся, каб тонкая цукровая пудра, якой ён быў прысыпаны, не зляцела ад яе неасцярожнага подыху. "Пахне, як ружа", - падумала яна. Потым рэзка ўкусiла студзянiстую масу, i яе рот напоўнiўся своеасаблiвым затхлым водарам. "Дзiўна, як хвароба абвастрае пачуццi". Ёй падумалася пра мячэцi, пра падлiзлiвых жыхароў Усходу (даўно, яшчэ ў час сваёй вясельнай вандроўкi, яна была ў Алжыры), i яе вусны кранула ледзь прыкметная ўсмешка: рахат-лукум быў такi самы, падлiзлiвы.
Ёй давялося некалькi разоў правесцi далоняй па кнiзе, бо, нягледзячы на перасцярогi, старонкi пакрылiся тонкiм слоем белай пыльцы. Цукровыя зернеткi суха парыпвалi пад рукой, скатвалiся, слiзгалi па гладкай паперы. "Нiбы ў Аркашоне, калi я чытала на пляжы..." Лета 1907 года яна правяла на марскiм узбярэжжы. У яе тады быў вялiкi саламяны капялюш з зялёнаю стужкай; яна сядала каля самай дамбы i брала раман Жып цi Калеты Iвэр. Вецер сыпаў на каленi жменi пяску, i час ад часу яна абтрасала кнiгу, узяўшы яе за ражкi. Цяпер у яе было такое ж пачуцце: толькi пясчынкi былi зусiм сухiя, а цукровыя зернеткi крыху лiплi да кончыкаў пальцаў. Яна зноў убачыла палосу шэра-мацiцовага неба над чорным морам. "Ева тады яшчэ не нарадзiлася". Яна адчувала сябе ацяжэлаю ад успамiнаў i адначасова - нейкаю вычварнаю, як брызельны куфэрак. Раптам ёй прыгадалася назва рамана, якi яна чытала тады: ён называўся "Мiлая панi" i быў даволi забаўны. Але з той пары, як невядомая хвароба не дазваляла ёй пакiнуць гэтага пакоя, панi Дарбеда аддавала перавагу ўспамiнам i гiстарычнай лiтаратуры. Яна хацела, каб боль, сур'ёзныя кнiгi i пiльная, несупынная ўвага да мiнуўшчыны, да сама тонкiх пачуццяў дазволiлi ёй даспець, як прыгожаму аранжарэйнаму плоду.
Крыху раздражнёна яна падумала, што хутка ў дзверы пастукае муж. У iншыя днi ён прыходзiў толькi пад вечар, моўчкi цалаваў яе ў лоб i, сеўшы насупраць у глыбокi фатэль, пачынаў чытаць "Тан". Але чацвер - гэта быў яго дзень: у чацвер пан Дарбеда на гадзiну хадзiў у госцi да iхняй дачкi - звычайна памiж трэцяю i чацвёртай. Перад тым як пайсцi, ён заўсёды заходзiў да жонкi, i яны з горыччу гаманiлi пра зяця. Гэтыя гамонкi, у якiх можна было прадбачыць кожную дробязь, бо яны паўтаралiся кожны чацвер, знясiльвалi панi Дарбеду. Пан Дарбеда запаўняў сабой увесь гэты звычайна цiхi пакой. Ён не садзiўся нi на хвiлiну i ўсё хадзiў сюды i туды, круцiўся ваўчком. Кожны яго палкi выпад ранiў панi Дарбеду, як востры шкляны асколак. А ў гэты чацвер усё мелася быць яшчэ горш, чым звычайна: ад думкi, што зараз ёй давядзецца пераказаць мужу Евiныя прызнаннi i ўбачыць, як яго вялiзнае жахлiвае цела закалоцiцца ў гневе, панi Дарбеду ўганяла ў пот.
Яна ўзяла са сподка кавалак лукуму, некалькi iмгненняў нерашуча пазiрала на яго i потым сумна паклала назад: ёй не хацелася, каб муж бачыў, як яна есць лукум.
Пачуўшы стук, яна ўздрыганулася i адказала слабым голасам:
- Увайдзi.
Пан Дарбеда ўвайшоў на дыбачках.
- Я зараз пайду да Евы, - сказаў ён, як i кожны чацвер.
Панi Дарбеда ўсмiхнулася.
- Пацалуй яе ад мяне.
Пан Дарбеда не адказаў i заклапочана зморшчыў лоб: кожны чацвер, у аднолькавы час, яго апаноўвала глухая злосць, якая прымешвалася да цяжкасцяў страўлення.
- Вяртаючыся назад, я зайду да Франшо. Мне б хацелася, каб ён сур'ёзна пагутарыў з ёй i пастараўся пераканаць.
Ён часта хадзiў да доктара Франшо. Але марна. Панi Дарбеда нахмурыла бровы. Раней, калi яна адчувала сябе яшчэ добра, яна пацiскала плячыма. Але з той пары, як хвароба абцяжыла яе цела, яна замянiла рухi, якiя вельмi стамлялi яе, наборам грымас. Яна кiвала - вачыма, казала "не" - куточкамi губ, ускiдала бровы замест плячэй.
- Можа, яго трэба забраць у яе сiлай.
- Я ўжо казаў табе, што гэта немагчыма. Закон зроблены вельмi кепска. Франшо мне неяк казаў, што ў iх амаль заўсёды жудасныя цяжкасцi з крэўнымi: ёсць такiя, што нiяк не могуць рашыцца цi наогул - упарта хочуць пакiнуць хворага ў сябе; а ў дактароў звязаныя рукi - яны могуць толькi выказаць сваю думку, нейкае меркаванне, i ўсё. - Счакаўшы, ён дадаў: - Гэта трэба, каб ён учынiў публiчны скандал цi яна сама папрасiла б, каб яго забралi.
- Ну... - сказала панi Дарбеда, - калi гэта i будзе, дык яшчэ не заўтра.
- Ужо ж.
Ён павярнуўся да люстра, запусцiў у бараду пальцы i пачаў яе расчэсваць. Панi Дарбеда абыякава пазiрала на магутны чырвоны карак свайго мужа.
- Калi яна i далей так будзе, - сказаў пан Дарбеда, - дык хутка звар'яцее яшчэ болей, чым ён. Гэта ж жудасна небяспечна для здароўя. Яна не адыходзiць ад яго нi на крок: сама нi да каго ў госцi не ходзiць, апроч цябе, i да сябе не запрашае нiкога. А якое ў iх у пакоi паветра? Няма чым дыхаць! Яна нiколi не адчыняе вокнаў, бо П'ер - не хоча. Нiбыта трэба пытацца ў хворага! Яны там, здаецца, паляць у сябе нейкiя духмянасцi, розную брыдоту: адчуваеш сябе, як у царкве. Далiбог, я часам пытаюся ў сябе... Ведаеш, у яе нейкiя дзiўныя вочы...
- Я не заўважыла, - сказала панi Дарбеда. - Па-мойму, яна выглядае нармальна. Хiба што, вядома, сумная.
- У яе такi выгляд, нiбы яе з таго свету вярнулi. Калi яна спiць? Калi есць? Лепш у яе пра гэтае не пытацца. Але мне чамусьцi здаецца, што, маючы пад бокам такую цацу, як П'ер, яна ўсю ноч павiнна не заплюшчваць вачэй. - Ён пацiснуў плячыма. - Па-мойму, гэта ўвогуле чорт ведае што - каб мы, яе бацькi, i не мелi права абаранiць яе ад самой жа сябе! Заўваж, што за П'ерам, дарэчы, у Франшо даглядалi б лепей. Там вялiкi парк. Дый потым, - дадаў ён, крыху ўсмiхнуўшыся, - мне здаецца, што ён хутчэй бы знайшоў агульную мову з такiмi ж, як сам. Яны ж - тыя самыя дзецi, iм трэба даваць пабыць сам-насам: яны любяць сакрэты, любяць утвараць гэткiя масонскiя ложы. Я табе кажу: вось куды яго трэба было аддаць з першага ж дня - i яму ж на карысць. Вядома! Яму там было б толькi лепей!
Праз пэўны час ён дадаў:
- Прызнаюся табе, мне непрыемна думаць, што яна там з П'ерам адна, асаблiва ноччу. Уявi, што, калi што здарыцца. У П'ера, дарэчы, увогуле нейкi дужа ўжо хiтры выгляд.
- Не ведаю, - адказала панi Дарбеда, - цi трэба праз гэта так хвалявацца. Асаблiва калi ўлiчыць, што ў яго заўсёды быў такi выгляд. Увесь час здавалася, што ён з усiх кпiць. Небарака, - сказала яна, уздыхнуўшы, - быць такiм ганарыстым i дайсцi да такога. Ён жа лiчыў сябе разумнейшым за ўсiх нас. Якiм тонам ён казаў табе: "Вашая праўда", - каб толькi закончыць спрэчку... Гэта яшчэ дзякуй Богу, што ён не можа ўбачыць, у якiм ён стане.
Яна з непрыязнасцю ўспомнiла яго доўгi, заўсёды крыху схiлены ўбок iранiчны твар. Першы час пасля Евiнага вяселля панi Дарбеда вельмi хацела, каб яе адносiны з зяцем зрабiлiся болей блiзкiмi. Але як яна нi старалася, усё было марна: той заўсёды быў вельмi маўклiвы, амаль нiколi не гаманiў i з усiм адразу згаджаўся з абсалютна абыякавым выглядам.
Пан Дарбеда развiваў сваю думку.
- Франшо мне паказваў, якiя ў iх там умовы, - сказаў ён. - Проста цудоўныя! У кожнага хворага - свой пакой, скураныя фатэлi - калi ласка, ложкi-канапы. Нават тэнiс ёсць, ведаеш. А яшчэ збiраюцца будаваць басейн.
Ён стаяў насупраць акна i пазiраў скрозь шыбу, крыху калываючыся на сагнутых нагах. Раптам, не вымаючы рук з кiшэняў i ўвагнуўшы плечы, ён спрытна крутануўся на абцасах. Панi Дарбеда адчула, як яе пачынае прашыбаць пот: гэта паўтаралася кожны раз; зараз ён пачне кiдацца з кута ў кут, як мядзведзь у клетцы; i пры кожным кроку чаравiкi ў яго будуць рыпець.
- Мiлы дружа, - сказала яна, - я малю цябе, сядзь, ты мяне вельмi стамляеш. - I з няўпэўненасцю ў голасе дадала: - Я маю сказаць табе нешта важнае.
Пан Дарбеда сеў у нiзкi фатэль i паклаў далонi сабе на каленi; па спiне ў панi Дарбеды прабегла дробная дрыготка: час прыйшоў, ёй трэба было ўсё расказаць.
- Ты ведаеш, - сказала яна i ад збянтэжанасцi закашлялася, - ты ведаеш, што я бачылася з Евай у аўторак.
- Ну.
- Мы пагаманiлi з ёй пра тое, пра сёе, шмат пра што ўспомнiлi. Яна была вельмi мiлая. Я даўно ўжо не бачыла яе такою даверлiваю. Ну, я крыху яе распытала, разгаварыла яе наконт П'ера. I вось... я даведалася, - дадала яна зноў збянтэжаным голасам, - я даведалася, што яна вельмi iм даражыць.
- Мне гэта, чорт раздзяры, добра вядома, - сказаў пан Дарбеда.
Ён крыху раздражняў панi Дарбеду, яму заўсёды трэба было тлумачыць кожную дробязь - каб стаялi ўсе кропкi над "i". А панi Дарбеда марыла жыць сярод людзей чуйных i вытанчаных - такiх, каб разумелi яе заўсёды з паўслова.
- Ды не ж, - сказала панi Дарбеда, - я маю на ўвазе, што яна даражыць iм iначай, чым мы сабе гэта ўяўлялi.
Пан Дарбеда гнеўна закацiў злыя вочы, як рабiў кожны раз, калi не надта добра разумеў сэнс намёка цi нейкай навiны.
- Што? Што значыць "iначай"?
- Шарль, - прамовiла панi Дарбеда, - не стамляй мяне. Ты ж павiнен разумець, што ёсць рэчы, якiя мне, як мацi, можа быць цяжка назваць...
- Ды я нiводнага слова не разумею з усёй тваёй балбатнi, - знервавана сказаў пан Дарбеда. - Не хочаш жа ты сказаць, што?..
