Жан Сартр - Начальнiкава дзяцiнства (на белорусском языке)
- Вырашана, - сказаў ён, - я з вамi.
Лемардан ляпнуў яго па плячы, i ўся банда адсвяткавала падзею, выпiўшы некалькi добрых бутэлек. Да iх зноў вярнуўся звычайны грубавата-вясёлы настрой, але пра ўчорашняе здарэнне яны не гаманiлi. I толькi перад тым як расстацца, Маршэсо нiбы мiж iншым сказаў Люсьену:
- У цябе выдатны накаўтуючы ўдар.
- Гэта быў жыд! - адказаў Люсьен.
Праз два днi, iдучы на спатканне з Мод, Люсьен прыхапiў тоўсты трысняговы кiй, куплены напярэдаднi ў краме на бульвары Сэн-Мiшэль. Мод адразу ўсё зразумела.
- Значыць, такi ўступiў, - сказала яна, зiрнуўшы на кiй.
- Уступiў, - усмiхаючыся, адказаў Люсьен.
Мод, вiдаць, гэта ўсцешыла; асабiста яна мела большую прыхiльнасць да iдэй левых, але ўвогуле прытрымлiвалася шырокiх поглядаў. "Па-мойму, ва ўсiх партыях ёсць нешта добрае", - сказала яна. У той вечар яна часта казытала Люсьену патылiцу i называла яго сваiм камелоцiкам. На наступным спатканнi, суботнiм вечарам, Мод паскардзiлася, што адчувае сябе стомленаю.
- Я, напэўна, пайду дадому, - сказала яна, - але ты, калi абяцаеш мне быць рахманым, можаш пайсцi са мной: ты будзеш трымаць мяне за руку i будзеш вельмi ласкавы са сваёй маленькаю Мод, якой усё так балiць. I будзеш расказваць мне розныя гiсторыi.
Люсьена падобная перспектыва не надта ўзрадавала: Модзiн пакой прыгнятаў яго сваёй акуратнаю беднатой - ён быў падобны на катушок нейкай служанкi. Але выпускаць такi выдатны выпадак было б злачынства. Ледзь пераступiўшы парог, Мод кiнулася на ложак i прастагнала:
- Ух! Як тут добра!
Потым змоўкла i ўтаропiлася Люсьену ў вочы, ашчэрыўшыся ўсмешкай. Люсьен павалiўся побач. Мод схавала вочы рукой i, распялiўшы пальцы, сказала:
- Ку-ку! А я цябе бачу! Люсьен, ведаеш, а я цябе бачу!
Ён адчуваў сябе цяжкiм i млявым. Мод усунула яму ў рот пальцы, i ён пачаў iх смактаць. Потым ён загаманiў пяшчотным голасам:
- Мая маленькая Мод захварэла, якая ж яна бедненькая, мая маленькая, няшчасная Мод! - i ён пачаў лашчыць яе па ўсiм целе.
Яна заплюшчыла вочы i таямнiча ўсмiхалася. Нарэшце ён задраў ёй спаднiцу, i выйшла так, што яны пакахалiся. Люсьен падумаў: "Я здольны, у мяне добра атрымлiваецца". Калi яны скончылi, Мод сказала:
- Ну-ну, цi ж я такога чакала?! - Яна зiрнула на Люсьена з ласкавым папрокам. - Гадкi свавольнiк, а я яму паверыла, што ён будзе рахманы!
Люсьен пачаў апраўдвацца, што i сам здзiўлены не менш, чым яна.
- Гэта выйшла неяк само, - сказаў ён.
Мод крыху задумалася i сур'ёзна прамовiла:
- А я нi пра што не шкадую. Раней, можа быць, гэта было i больш чыста, але не так поўна.
"У мяне ёсць каханка", - падумаў Люсьен у метро. Ён адчуваў сябе стомлена i спустошана i быў нiбыта наскрозь прапiтаны пахам палыну i свежай рыбы; сеўшы на крэсла, ён напружыўся, стараючыся не датыкацца да мокрай ад поту кашулi. Яму здавалася, што ўсё цела ў яго зроблена з творагу. Ён паўтарыў сабе з нацiскам: "У мяне ёсць каханка", -але яму падалося, што яго ашукалi: усё, што яшчэ ўчора вабiла яго ў Мод, - яе вузкi, з непадступным выглядам твар, якi выдаваў такiм зграбным, яе тонкi стан, хада, поўная годнасцi, яе рэпутацыя сур'ёзнай дзяўчыны, пагарда, з якою яна ставiлася да мужчын, усё, што рабiла яе нi да каго не падобнай, па-сапраўднаму iншай, вызначанаю i суровай, нiколi не дасягальнай, з такiмi чыстымi думкамi i сарамлiвасцю, з яе шаўковымi панчошкамi, мошаставай сукенкай i заўсёднаю перманентнай прычоскай, - усё гэта растала ў яго абдымках, i засталася адна толькi плоць; ён наблiзiў вусны да бязвокага, голага, як жывот, твара, ён валодаў вялiкаю кветкай, злепленаю з вiльготнае плоцi. Перад iм зноў узнiк сляпы звер, што бiўся ў пасцелi, у нейкiм плёхкаце, разяўляючы махнатыя пашчы, i ён падумаў: "Гэта былi мы". Яны злiлiся ў адно, i Люсьен ужо не мог нават адрознiць, дзе яго, а дзе Модзiна цела; нiхто нiколi не выклiкаў у яго такога пачуцця млоснае блiзкасцi, апроч хiба што Рыры, калi той за кустом паказваў свой пiцэк цi, напаскудзiўшы, ляжаў на жываце з голым задам i дрыгаў нагамi, пакуль сохлi яго штаны. Люсьен адчуў сябе крыху лягчэй, успомнiўшы пра Гiгара; заўтра ён яму скажа: "Я пераспаў з Мод, гэта, стары, шыкоўная баба, у яе гэта ў крывi". Але ўсё роўна яму было нiякавата: ён адчуваў сябе голым у пыльнай гарачынi метро, голым пад тонкiм покрывам вопраткi, здранцвелым i голым - побач з свяшчэннiкам i насупраць дзвюх шаноўных паняў: доўгая спэцканая жардзiна.
Гiгар горача павiншаваў Люсьена i прызнаўся, што Фанi яму крыху надакучыла.
- У яе сапраўды нейкi надта ўжо паганы характар. Учора зноў увесь вечар на мяне крыўдзiлася.
Яны пагадзiлiся на агульнай думцы: такiя жанчыны, вядома, патрэбны, бо, як бы там нi было, заставацца цнотнiкам да самага шлюбу нельга, - тым больш што бабы яны бескарыслiвыя i не хворыя, - але прывязвацца да iх было б памылкай. Гiгар з пяшчотай у голасе пачаў разважаць пра сапраўдных дзяўчат, i Люсьен спытаў, што новага ў яго сястры.
- Усё добра, стары, - сказаў Гiгар. - Але яна кажа, што ты здраднiк. Ведаеш, - дадаў ён крыху развязным тонам, - я не шкадую, што ў мяне сястра: ёсць рэчы, якiя iначай было б немагчыма ўявiць.
Люсьен выдатна разумеў. Пасля гэтай размовы яны часта яшчэ гаманiлi пра маладзенькiх дзяўчат i кожны раз адчувалi сябе паэтычна; Гiгар любiў прыводзiць словы аднаго свайго дзядзькi, якi карыстаўся вялiкiм поспехам у жанчын: "Можа быць, я не заўжды ўсё рабiў добра ў сваiм сабачым жыццi, але ёсць адна рэч, якую мне абавязкова залiча пан Бог: я хутчэй аддаў бы адсячы сабе рукi, чым дакрануўся б да нявiннай дзяўчыны". Яны пачалi зноў зрэдку сустракацца з сяброўкамi П'ерэты Гiгар. П'ерэта вельмi падабалася Люсьену, ён гаварыў з ёй трошкi насмешлiвым тонам, як старэйшы брат, i быў ёй вельмi ўдзячны, што яна не абрэзала свае доўгiя валасы. Многа часу цяпер у яго забiралi новыя палiтычныя абавязкi; кожную нядзелю ўранку ён хадзiў да царквы Нёйi i прадаваў перад ёй "Аксьён Франсэз". Больш за дзве гадзiны Люсьен прагульваўся сюды i туды з вельмi сур'ёзным тварам. Дзяўчаты, якiя выходзiлi па iмшы, падымалi часам на яго свае прыгожыя шчырыя вочы, i Люсьен адтаваў; ён адчуваў сябе чыстым i дужым i адказваў iм усмешкай. Хлопцам з банды ён заявiў, што паважае жанчын, i быў шчаслiвы сустрэць у iх разуменне, на якое так спадзяваўся. Зрэшты, амаль ва ўсiх у iх былi сёстры.
17 красавiка з нагоды П'ерэцiнага васемнаццацiгоддзя Гiгары наладзiлi скокi, i, вядома, Люсьен быў запрошаны таксама. Ён ужо вельмi здружыўся з П'ерэтай, якая называла яго "мой танцорчык", i падазраваў, што яна ў яго крыху закаханая. Панi Гiгар заклiкала дзеля скокаў пiянiстку, i вечар абяцаўся быць дужа вясёлы. Люсьен патанчыў колькi разоў з П'ерэтай i пайшоў да Гiгара, якi гаманiў з прыяцелямi ў палiльнi.
- Прывiтанне, - сказаў Гiгар. - Вы, па-мойму, ужо ўсе знаёмыя: Флёр'е, Сiмон, Ванюс, Леду.
Пакуль Гiгар называў сяброў, Люсьен заўважыў, што да iх нерашуча наблiжаецца высокi бледнаскуры юнак з жорсткiмi чорнымi бровамi i кучараваю рудой шавялюрай. Яго ажно скаланула ад абурэння. "Што гэты тып тут робiць, падумаў ён, - Гiгар жа ведае, што я цярпець не магу жыдоў!" Ён крутануўся на абцасах i хутка пайшоў прэч, каб пазбегчы знаёмства.
- Што гэта за жыд? - спытаў ён у П'ерэты.
- Гэта Вэйль, з Вышэйшых камерчаскiх курсаў. Брат пазнаёмiўся з iм у фехтавальнай школе.
- Ненавiджу жыдоў, - сказаў Люсьен.
П'ерэта цiхенька хмыкнула.
- Ну, гэты якраз добры хлопец, - сказала яна. - Лепш правядзiце мяне ў буфет.
Люсьен выпiў келiх шампанскага i толькi паспеў яго паставiць, як апынуўся нос у нос з Гiгарам i Вэйлем. Прасвiдраваўшы Гiгара вачыма, ён павярнуўся, збiраючыся пайсцi, але П'ерэта спаймала яго за руку. Гiгар падышоў i са шчырым выглядам, без нiякай няёмкасцi прамовiў:
- Мой сябар Флёр'е, мой сябар Вэйль. Ну вось, цяпер вы знаёмыя.
Вэйль працягнуў руку, i Люсьен адчуў сябе вельмi тужлiва. На шчасце, яму раптам прыгадалiся словы Дэсперо: "Флёр'е сапраўды кiнуў бы гэтага жыда ў ваду". Ён глыбока сунуў рукi ў кiшэнi, павярнуўся да Гiгара спiнай i рушыў прэч. "Цяпер я не змагу пераступiць парог гэтага дома", - падумаў ён, беручы сваю вопратку. Усярэдзiне ён адчуваў сумную гордасць. "Вось што значыць цвёрда трымацца сваiх меркаванняў; жыць у грамадстве ўжо немагчыма". Але на вулiцы гордасць растала, i Люсьен адчуў сябе вельмi занепакоена. "Гiгар, напэўна, злуецца". Ён трасянуў галавой i пастараўся сябе пераканаць: "Калi ён запрасiў мяне, ён не меў права запрашаць гэтага жыда!" Але гнеў ужо адышоў; ён адчуў сябе крыху няёмка, прыгадаўшы здзiўлены Вэйлеў твар i тое, як хлопец стаяў з працягнутаю рукой. У iм пачала нараджацца гатоўнасць да прымiрэння. "П'ерэта, вядома, думае, што я хам. Трэба было пацiснуць яму руку. Урэшце, гэта мяне нi да чаго не абавязвала. Стрымана павiтацца i адысцi: вось што я мусiў зрабiць". Ён падумаў, што, можа, яшчэ не позна вярнуцца да Гiгараў. Ён падыдзе да Вэйля i скажа: "Прабачце, я адчуў сябе блага", - потым пацiсне руку i перакiнецца парачкай ветлiвых словаў. Не: цяпер надта позна, гэтага ўчынку ўжо не паправiць. "I навошта было перад iмi выстаўляць свае перакананнi! - з раздражненнем падумаў ён. - Усё роўна яны не здольныя зразумець". Ён знервавана пацiснуў плячыма: проста бяда. А Гiгар з П'ерэтай, напэўна, абмяркоўваюць цяпер яго ўчынак, i Гiгар кажа: "Ну i дурань!" У Люсьена сцiснулiся кулакi. "Ух! Як я iх ненавiджу! - у роспачы падумаў ён. - Ненавiджу жыдоў!" Ён пастараўся распалiць у сабе гэту бязмежную нянавiсць, спадзеючыся пачэрпнуць з яе хоць трошачкi сiлы. Але яна растала ў яго на вачах. Дарэмна ён прымушаў сябе думаць пра Блюма, якi браў грошы ў немцаў i ненавiдзеў французаў, - усё гэта выклiкала ў яго толькi змрочную абыякавасць. Але яму пашанцавала: Мод аказалася дома. Люсьен сказаў, што кахае яе, i ў нейкай раз'юшанай роспачы памеў колькi разоў. "Усяму гамон, - думаў ён, - я нiколi не буду асобай".
