Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)
Наступнай ранiцай яны прачнулiся змрочныя. Ружа Сарона нешта шапнула мацi на вуха, i тая пакiвала галавой i сказала:
- Ага. Самая пара. - I павярнулася да мужчын, якiя ляжалi на знятых вагонных дзвярах. - Мы iдзём адсюль, - з суровай рашучасцю абвясцiла яна. Пашукаем дзе вышэйшага месца. Вы як хочаце - заставайцеся тут цi не, а я забяру з сабой Разашарну i малых.
- Нельга нам iсцi, - слаба запратэставаў бацька.
- Дык не iдзiце. Данясiце толькi Разашарну да шашы i вяртайцеся. Дажджу ўжо няма, мы пойдзем.
- Добра. Мы таксама iдзём.
Эл сказаў:
- Я, ма, не пайду.
- Чаму гэта?
- Дык жа ж... Эгi... ну, мы з ёю...
Мацi ўсмiхнулася:
- Ну, канешне, канешне. Ты заставайся, Эл. Панаглядаеш тут за нашымi пажыткамi. Як спадзе вада, мы... вернемся. Давайце ж хутчэй, пакуль дажджу няма, - сказала яна бацьку. - Падымайся, Разашарна. Знойдзем сухое месца.
- Толькi я сама.
- Потым пройдзеш крыху там, на шашы. Ну, падстаўляй спiну, бацька.
Бацька саслiзнуў па сходках у ваду i стаў чакаць каля вагона. Мацi памагла Ружы Сарона злезцi з памоста i падвяла яе да дзвярэй. Бацька ўзяў яе на рукi, падняў як мага вышэй i, асцярожна ступаючы ў глыбокай вадзе, абагнуў вагон i пайшоў да шашы. Там ён апусцiў дачку на бетон, моцна трымаючы яе. Дзядзька Джон iшоў за iм следам з Руцi на руках. Мацi таксама саслiзнула ў ваду, i спаднiца на ёй узнялася пузыром.
- Ну, Уiнфiлд, садзiся мне на плечы. Эл... як вада спадзе, мы вернемся. Эл... - Мацi памаўчала. - Калi... калi, можа, прыйдзе Том... скажы яму, што мы вернемся. Скажы, каб ён быў асцярожны. Уiнфiлд, садзiся на плечы... ага, вось так. Не матляй нагамi. - Пахiстваючыся, яна пайшла па вадзе, якая даставала ёй да грудзей. Мужчыны памаглi ёй узабрацца на дарожны насып i знялi з яе плячэй Уiнфiлда.
Стоячы на шашы, яны паглядзелi на лагер - цёмна-чырвоныя прамавугольнiкi таварных вагонаў, грузавiкi i легкавыя машыны глыбока сядзелi ў вадзе, якая паволi калыхалася. Пакуль яны стаялi, замжэў дробны дожджык.
- Трэба iсцi, - сказала мацi. - Ты зможаш iсцi сама, Разашарна?
- Галава крыху кружыцца. I ўсё цела балiць, як пабiтае.
Бацька незадаволена буркнуў:
- Iсцi... А куды iсцi?
- Не ведаю. Ну, пайшлi, вазьмi Разашарну пад руку. - Мацi ўзяла дачку пад правую руку, бацька пад левую. - Пашукаем сухога месца. А што рабiць? Вы ўжо другi дзень ходзiце ў мокрым.
Яны паволi пайшлi па шашы. Iм чуваць было, як недалёка ад насыпу шумiць iмклiвая рэчка. Руцi i Ўiнфiлд iшлi разам крыху наперадзе, плюхаючы чаравiкамi па мокрым бетоне. Джоўды доўга iшлi, не паскараючы кроку. Неба пацямнела, дождж памацнеў. Па шашы не праехала нiводнай машыны.
- Трэба спяшацца, - сказала мацi. - Калi Разашарна моцна прамокне, проста не ведаю, што з ёю будзе.
- А куды нам спяшацца, ты не сказала, - з'едлiва прамовiў бацька.
Дарога павярнула ўбок разам з лукавiнай рэчкi. Мацi акiнула позiркам затопленыя палi. Далёка наперадзе, злева ад дарогi, на пакатым грудку стаяла пачарнелая ад дажджу адрына.
- Гляньце! - зарадавалася мацi. - Вунь, вунь! Ручаюся, там суха. Пойдзем туды, перачакаем дождж.
Бацька ўздыхнуў:
- Каб гаспадар нас не прагнаў.
Наперадзе, на абочыне, Руцi заўважыла чырвоную плямку. Яна кiнулася туды. Кволая сцяблiнка дзiкай геранi з адной толькi кветкай, пабiтай дажджом. Руцi сарвала яе. Яна асцярожна адшчыкнула адзiн пялёстак i прыляпiла яго сабе на нос. Да яе падбег Уiнфiлд.
- Дасi мне адзiн? - патрабавальна запытаўся ён.
- Не, сэр! Усё маё. Я сама знайшла, - адказала Руцi i наляпiла сабе на лоб другi пялёстак, падобны на пунсовае сэрца.
- Дай мне, Руцi, адзiн, ну дай! - Уiнфiлд працягнуў руку, каб вырваць у яе кветку, але прамахнуўся, i Руцi заляпiла яму аплявуху. Ён застыў на месцы, потым губы ў яго задрыжалi i да вачэй падступiлi слёзы.
У гэты момант падышлi астатнiя.
- Ну, што такое? - захвалявалася мацi. - Што тут у вас?
- Ён хацеў забраць у мяне кветку.
Скрозь слёзы Ўiнфiлд сказаў:
- Мне толькi адзiн пялёстак... Я таксама хачу на нос.
- Дай яму, Руцi.
- Няхай сам знойдзе. Гэта маё.
- Руцi! Дай яму адзiн пялёстак.
У матчыным тоне дзяўчынка пачула пагрозу i перамянiла тактыку.
- На, калi ласка, - сказала яна, прытварыўшыся добранькай. - Толькi я сама табе прыляплю. - Дарослыя пайшлi далей. Уiнфiлд падставiў ёй твар, Руцi наслiнiла языком пялёстак i балюча прыпляснула яго да носа Ўiнфiлда. - Ах ты, сволач! - ледзь чутна сказала яна. Уiнфiлд пакратаў пялёстак пальцам i прыцiснуў яго яшчэ шчыльней. Дзецi пабеглi даганяць дарослых. Руцi ўжо страцiла ўсякую цiкавасць да кветкi. - На, бяры, - сказала яна Ўiнфiлду. Вось табе яшчэ. Наляпi на лоб.
Раптам справа ад дарогi на рэчку са свiстам наляцеў дождж. Мацi закрычала:
- Хутчэй! Зараз як лiне! Лезьце праз агароджу. Тут блiжэй. Спяшайцеся! Пацярпi, Разашарна, ужо блiзка.
Бацька з мацi ледзь не волакам пацягнулi Ружу Сарона цераз прыдарожную канаву i памаглi ёй пралезцi праз агароджу. I тут лiвень дагнаў iх. Патокi вады абрынулiся на iх. Яны пайшлi па гразкай зямлi i паднялiся на грудок. Цёмнай адрыны амаль не было вiдаць за шчыльнай завесай дажджу. Ён свiстаў i гучна плюскатаў, i парывы ветру гналi яго перад сабой. Ружа Сарона раптам паслiзнулася i павiсла на чужых руках.
- Бацька, можа, ты яе данясеш?
Бацька нахiлiўся i падхапiў Ружу Сарона на рукi.
- Усё роўна ўжо прамоклi, - сказаў ён. - Уiнфiлд, Руцi, хутчэй! Бяжыце наперад.
Цяжка дыхаючы, яны дабралiся да адрыны, якая добра прамокла ад дажджоў, i, пахiстваючыся ад стомы, зайшлi пад павець. З гэтага боку дзвярэй не было. На зямлi валялiся ржавыя сельскагаспадарчыя прылады, дыскавы плуг, паламаны культыватар, жалезнае кола. Дождж калацiў па даху i, як полагам, закрываў уваход. Бацька беражлiва апусцiў Ружу Сарона на запэцканую маслам скрынку.
- Божа лiтасцiвы! - выгукнуў ён.
Мацi сказала:
- Можа, дзе тут ёсць сена. Гляньце, вунь дзверы. - Яна расчынiла дзверы, якiя зарыпелi на ржавых завесах. - Сена! - закрычала яна. - Iдзiце сюды.
У адрыне было цёмна. Святло прабiвалася толькi праз шчылiны ў дашчанай сцяне.
- Кладзiся, Разашарна, - сказала мацi. - Кладзiся адпачнi. Трэба цябе як-небудзь абсушыць.
Раптам пачуўся голас Уiнфiлда:
- Ма!.. - але стукат дажджу заглушыў яго словы. - Ма!
- Ну што там? Што табе?
- Глянь! Вунь туды, у кут.
Мацi паглядзела ў той бок. У паўзмроку вiднелiся дзве чалавечыя постацi у куце ляжаў на спiне мужчына, каля яго сядзеў хлопчык i вялiкiмi вачамi пазiраў на прышлых. Потым ён паволi падняўся на ногi, падышоў да мацi i запытаўся хрыплым голасам:
- Вы тут гаспадары?
- Не, - адказала мацi. - Проста мы хаваемся ад дажджу. У нас хворая. Цi няма ў вас сухой коўдры, каб накiнуць на яе, пакуль не прасушым яе адзежу?
Хлопчык пайшоў у свой кут, прынёс адтуль брудную ватовую коўдру i падаў яе мацi.
- Дзякуй, - сказала яна. - А што з тым чалавекам?
Хрыплым голасам хлопчык прагаварыў на адной ноце:
- Спачатку ён хварэў... а цяпер памiрае з голаду.
- Што?
- З голаду памiрае. Захварэў на зборы бавоўны. Шэсць ужо дзён нiчога не еў.
Мацi пайшла ў кут адрыны i паглядзела на чалавека, якi там ляжаў. Яму было гадоў пяцьдзесят. Зарослы шчацiннем худы, нiбы абцягнуты скурай твар, адсутны, застылы погляд шырока расплюшчаных вачэй. Хлопчык стаў побач з ёю.
- Твой тата? - запыталася мацi.
- Ага.. То казаў, есцi не хочацца, то - толькi што паеў. Усё мне аддаваў. А цяпер зусiм аслабеў. Варухнуцца не можа.
Стукат дажджу па даху цяпер перайшоў у супакойлiвае шастанне. На высахлым твары чалавека варухнулiся губы. Мацi апусцiлася каля яго на каленi i падставiла яму вуха. Яго губы зноў варухнулiся.
- Ага, так, так, - сказала мацi. - Вы не трывожцеся. З iм усё будзе добра. Пачакайце, я толькi знiму мокрую сукенку з дачкi.
Мацi вярнулася да Ружы Сарона.
- Скiдай усё, - загадала яна i загарадзiла яе падшыванай коўдрай. Ружа Сарона зняла з сябе ўсё, i мацi абкруцiла яе коўдрай.
Хлопчык зноў падышоў да мацi.
- Я нiчога не ведаў. Ён гаварыў, што паеў цi што есцi не хоча. Учора позна вечарам я пайшоў, разбiў акно i ўкраў хлеба. Даў яму трохi пажаваць. А яго вырвала, i пасля гэтага ён яшчэ больш аслабеў. Яму каб супу цi малака. У вас няма грошай на малако?
Мацi сказала:
- Ты памаўчы, хлопчык. Супакойся. Што-небудзь прыдумаем.
Хлопчык закрычаў:
- Ён памiрае, я ж кажу вам! Я кажу вам, ён з голаду памiрае.
- Памаўчы, - паўтарыла мацi i паглядзела на бацьку i дзядзьку Джона, якiя разгублена i бездапаможна пазiралi на нямоглага. Матчыны вочы на момант сустрэлiся з вачамi дачкi, потым зноў iх позiркi сышлiся. I абедзве жанчыны глыбока зазiрнулi ў душу адна адной. Ружа Сарона дыхала цяжка, перарывiста. Яна сказала:
- Добра.
Мацi ўсмiхнулася:
- Я так i ведала. Я ведала! - Яна апусцiла галаву i ўтаропiлася на свае моцна сашчэпленыя на каленях рукi.
Ружа Сарона прашаптала:
- Вы... усе вы... выйдзеце?
Дождж цяпер бiў па даху з мяккiм шапатлiвым шумам.
Мацi падалася наперад i далонню адкiнула зблытаныя валасы з iлба дачкi i пацалавала яе ў лоб, потым рашуча ўстала.
