Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)
- Думаеш, i ў вагон прабярэцца? - запытаўся Эл.
- Хто ведае. Яшчэ да чорта вады з гор хлыне. Хто ведае. Можа, i дождж зноў палье.
Эл сказаў:
- Я ўсё думаю: калi вада прабярэцца ў вагон, усё падмочыць, але...
- Канешне, падмочыць.
- Але больш як на тры-чатыры футы над падлогай не падымецца, бо вада перальецца цераз шашу i разальецца ўшыркi.
- Чаму ты так думаеш?
- А я там, за вагонам, добра ўсё разгледзеў, - Эл выцягнуў руку. - Вось на колькi падымецца, не больш.
- Ну i няхай, - сказаў бацька. - Што нам да гэтага? Нас тут не будзе.
- Не, мы тут будзем. Тут грузавiк. Як сыдзе паводка, цэлы тыдзень яшчэ давядзецца сушыць яго i выцiраць.
- А што ты прыдумаў?
- Можна разабраць барты грузавiка i зрабiць насцiл у вагоне - пакладзём на яго ўсё, што ў нас ёсць, i самiм будзе дзе сядзець.
- Во як? А гатаваць як будзем, што будзем есцi?
- Затое нiчога не падмочыцца.
Навокал шэрае святло мацнела, набыло металiчны водсвет. Плынь злiзнула са сходак i другую галiнку. Бацька паклаў яшчэ адну, крыху вышэй.
- Прыкметна прыбывае, - сказаў ён. - Вiдаць, так i зробiм.
Мацi неспакойна заварушылася ў сне. Раптам яна шырока расплюшчыла вочы i крыкнула, нiбы перасцерагаючы:
- Том! Ой, Том, Том!
Мiсiс Уэйнрайт сказала ёй нешта супакойлiвае. Павекi ў мацi адразу сплюшчылiся, i яна пакурчылася ў сваiм трывожным сне. Мiсiс Уэйнрайт паднялася i падышла да дзвярэй.
- Паслўхайце, - цiха сказала яна. - Мы адсюль не хутка выберамся. - Яна паказала рукой на той кут, дзе стаяла скрынка з-пад яблыкаў: - Так нядобра. Лiшняе гора i лiшнiя слёзы. Можа, вы б... вынеслi яго i пахавалi дзе-небудзь?
Мужчыны маўчалi. Нарэшце бацька сказаў:
- Па-мойму, правiльна. Лiшнiя слёзы. Але па закону так проста нельга пахаваць.
- Цi мала мы робiм супраць закону, калi нiчога больш не застаецца?
- Гэта праўда.
Эл сказаў:
- Пакуль вада не паднялася яшчэ вышэй, трэба разабраць барты грузавiка.
Бацька павярнуўся да дзядзькi Джона:
- Можа, ты яго пахаваеш, а мы з Элам перацягаем сюды дошкi?
Дзядзька Джон панура адказаў:
- Чаму я павiнен гэта рабiць? Чаму не вы? Мне гэта не па душы. Памаўчаўшы, сказаў: - Добра. Зраблю. Добра, пахаваю. Ну, нясiце сюды, дайце мне яго. - I, павышаючы голас, паўтарыў: - Нясiце! Дайце мне яго!
- Ш-ш... Пабудзiце ўсiх, - сказала мiсiс Уэйнрайт. Яна прынесла скрынку да дзвярэй i беражлiва расправiла зверху мяшок.
- Рыдлёўка там, за табой, - сказаў бацька.
Дзядзька Джон узяў рыдлёўку. Ён саслiзнуў па дошках унiз i апынуўся амаль па пояс у вадзе, у павольнай плынi. Свабоднай рукой ён прыняў скрынку i ўзяў яе пад паху.
Бацька сказаў:
- Пайшлi, Эл. Прынясём дошкi.
У шэрым свiтальным сутоннi дзядзька Джон, iдучы ў вадзе, абагнуў вагон, мiнуў грузавiк Джоўдаў i па слiзкiм дарожным насыпе падняўся на шашу. Ён пакрочыў па ёй мiма вагоннага лагера i дайшоў да месца, дзе бурлiвая рэчка паварочвала амаль да самай дарогi, уздоўж якой тут рос лазняк. Ён кiнуў на дол рыдлёўку i, трымаючы скрынку перад сабой, прадраўся скрозь зараснiк, да iмклiвага рачнога патоку. Пастаяў там з хвiлiну, пазiраючы на вiрлiвую плынь, на камякi жоўтай пены, што аселi ў кустах. Ён падняў скрынку да грудзей. Потым нахiлiўся, апусцiў яе на ваду i прытрымаў рукой. Ён гнеўна сказаў:
- Плывi, раскажы iм усё. Плывi па вулiцах, ператварыся ў тлен i раскажы iм хоць так. Толькi так i можаш гаварыць. Я нават не ведаю, хто ты - хлопчык цi дзяўчынка. I не хачу ведаць. Плывi, спынiся дзе-небудзь сярод вулiцы. Можа, тады яны зразумеюць. - Мяккiм рухам рукi дзядзька Джон падпiхнуў скрынку ў самае цячэнне i адпусцiў. Скрынка нiзка асела ў вадзе, пайшла бокам, закруцiлася ў вiрлiвай вадзе i паволi перавярнулася ўверх дном. Мяшок паплыў, i, падхопленая iмклiвым цячэннем, скрынка шпарка паплыла ўслед за iм i знiкла з вачэй за кустоўем. Дзядзька Джон вярнуўся да шашы, схапiў рыдлёўку i пакрочыў назад, да лагера. Ён з плёскатам увайшоў у ваду i дайшоў да грузавiка, з якога бацька з Элам знiмалi бартавыя дошкi - адна цаля на шэсць.
Бацька азiрнуўся на дзядзьку Джона:
- Ну што, зрабiў?
- Ага.
- Тады вось што - ты дапамажы Элу, а я схаджу ў краму, куплю што-небудзь з ежы.
- Вазьмi свiной грудзiнкi, - папрасiў Эл. - Я мяса хачу.
- Добра, - сказаў бацька i саскочыў з грузавiка, а дзядзька Джон палез на яго месца.
Калi ўцягнулi дошкi ў вагон, мацi прачнулася i села на матрацы.
- Што вы надумалi рабiць? - запыталася яна.
- Хочам збiць памост, каб не залiло.
- Навошта? Тут у нас суха.
- А хутка не будзе. Вада прыбывае.
Мацi цяжка паднялася з матраца i падышла да дзвярэй.
- Трэба адсюль выбiрацца.
- Нельга, - запярэчыў Эл. - Усё наша дабро тут. Грузавiк тут. Усё, што ў нас ёсць.
- А бацька дзе?
- Пайшоў купiць што-небудзь на снеданне.
Мацi зiрнула ўнiз, на ваду. Да падлогi вагона засталося ўжо толькi шэсць цаляў. Мацi вярнулася да матраца i паглядзела на дачку. Iх позiркi сустрэлiся.
- Ну, як ты сябе адчуваеш? - запыталася мацi.
- Стамiлася. Зусiм без сiл.
- Зараз накармлю цябе снеданнем.
- Мне есцi не хочацца.
Мiсiс Уэйнрайт падышла i стала каля мацi.
- Выгляд у яе цяпер добры. Зусiм малайчына.
Вочы Ружы Сарона пыталiся аб нечым у мацi, але тая старалася ўнiкнуць гэтага пытання. Мiсiс Уэйнрайт адышла ад печкi.
- Ма...
- Ну што табе?
- Усё... добра?
Мацi не стрывала. Яна апусцiлася каля дачкi на каленi.
- У цябе яшчэ будуць дзецi, - сказала яна. - Мы зрабiлi ўсё, што маглi.
Ружа Сарона пачала кiдацца па матрацы i прыўзнялася на локцi.
- Ма!
- Ты невiнаватая.
Ружа Сарона зноў адкiнулася назад i закрыла вочы сагнутымi ў локцях рукамi. Руцi падабралася блiзка да сястры i з жахам пазiрала на яе. Потым хрыпла прашаптала:
- Яна хворая, ма? Яна памрэ?
- Ну што ты. Яна паправiцца. Паправiцца.
У вагон увайшоў бацька з пакункамi ў руках.
- Ну, як яна?
- Усё добра, - адказала мацi. - Усё будзе добра.
Руцi далажыла Ўiнфiлду:
- Яна не памрэ. Так ма сказала.
А Ўiнфiлд, калупаючы ў зубах трэсачкай, прамовiў, зусiм як дарослы:
- Мне гэта i так вядома.
- Адкуль?
- Не скажу, - адказаў Уiнфiлд i выплюнуў з рота абломак трэсачкi.
Мацi распалiла агонь у печцы апошнiм суччам, падсмажыла грудзiнкi i зрабiла да яе падлiўку. Сярод бацькавых пакупак быў i заводскi хлеб. Убачыўшы яго, мацi нахмурылася:
- Грошы яшчэ засталiся?
- Не, - адказаў бацька. - Але ж вельмi есцi хочацца.
- I ты купляеш хлеб, - папракнула яго мацi.
- Мы вельмi прагаладалiся. Усю ж ноч працавалi.
Мацi ўздыхнула:
- А як далей будзем жыць?
Пакуль яны елi, вада падымалася ўсё вышэй i вышэй. Эл паспешлiва праглынуў сваю порцыю i разам з бацькам пачаў збiваць памост. Пяць футаў шырынёй, шэсць футаў даўжынёй, чатыры футы ад падлогi. А вада падабралася ўжо да дзвярэй, доўга стаяла там, нiбы ў нерашучасцi, i нарэшце патроху прасачылася ў вагон, пачала залiваць падлогу. I зноў палiў дождж - цяжкiя, буйныя кроплi запляскалi па вадзе, як i раней, гулка барабанiлi па даху.
Эл сказаў:
- Ну, давайце падымем матрацы. I коўдры туды ж, а то намокнуць.
Яны навалiлi ўвесь свой скарб на высокi памост; вада ўсё больш залiвала падлогу. Бацька, мацi, Эл i дзядзька Джон з чатырох рагоў паднялi матрац, на якiм ляжала Ружа Сарона, i паклалi паверх рэчаў.
Ружа Сарона запратэставала:
- Я сама. Я здаровая.
А вада празрыстай плёнкай распаўзалася па падлозе. Ружа Сарона шапнула нешта мацi, i тая ўсунула руку пад коўдру, памацала грудзi i кiўнула галавой.
У другiм канцы вагона Ўэйнрайты стукалi малаткамi, майструючы i сабе памост. Дождж памацнеў, але неўзабаве сцiх зусiм.
Мацi паглядзела сабе пад ногi. Вада ў вагоне паднялася ўжо на паўцалi.
- Гэй, Руцi, Уiнфiлд, - спалохана закрычала мацi, - залязайце наверх. Прастудзiцеся. - Яна падсадзiла дзяцей наверх, i яны нязручна прымасцiлiся каля матраца Ружы Сарона. I раптам мацi сказала: - Трэба выбiрацца адсюль.
- Нельга, - запярэчыў бацька. - Эл правiльна кажа: усё наша дабро тут. Мы зараз дзверы знiмем i пакладзём наверх - больш месца будзе.
Джоўды ўсёй сям'ёй згрудзiлiся на памосце, маўклiвыя, панурыя. Паводка затапiла вагон на шэсць цаляў вышэй падлогi, i толькi тады яе воды пералiлiся цераз дарожны насып i залiлi бавоўнiшча па другi бок шашы. Астатак дня i ўсю ноч мужчыны спалi, прамоклыя, бок у бок адзiн з адным на знятых з пазоў дзвярах. Мацi ляжала разам з Ружай Сарона. Яна то перашэптвалася з дачкой, то цiха сядзела на матрацы ў глыбокiм роздуме. Рэшткi куплёнага хлеба яна хавала пад коўдрай.
Дождж цяпер iшоў перагонамi - кароткiя шквалы змянялiся зацiшшам. Ранiцай бацька пайшоў, плюхаючы па вадзе, па лагеры i вярнуўся з дзесяткам бульбiн у кiшэнях. Мацi хмура пазiрала, як ён выламаў некалькi дошак з унутранай абшыўкi вагона, распалiў печку i зачарпнуў вады ў кацялок. Потым усе елi рукамi гарачую бульбу, ад якой iшла пара. I калi гэтая апошняя iх ежа была з'едзена, усе моўчкi ўтаропiлiся на шэрую ваду пад iмi, а ноччу доўга не клалiся спаць.
Наступнай ранiцай яны прачнулiся змрочныя. Ружа Сарона нешта шапнула мацi на вуха, i тая пакiвала галавой i сказала:
