Аляксей Кулакоўскі - Дабрасельцы
— Я зусім i не пра тое, — сказаў ён, скрыпнуўшы ботамі, — аднак калі вы ўспомнілі, то цікава ўсё ж такі... Сёння я не быў на ферме. Не паспеў. Што вы яму давалі сёння? Вобмешка была? Я магу трохі мукі вам выпісаць, калі трэба. То i сабе якога блінца спечаце. Выпісаць?
Андрэіха ўсё перакладвала хлеб з адной рукі ў другую, потым, адчуўшы, што ён пачынае камянець, паспрабавала захутаць яго палою світкі. Узялася пальцамі за гузік, каб расшпіліць світку, і ўжо адчуць не можа, гузік гэта, ці так якая лядзяшка. Пакуль адной рукой намагалася саўладаць з гузікам, з другой выпаў хлеб і паехаў уніз па слізкай каляіне. Шулаў дагнаў яго i, падносячы мёрзлы кавалак гаспадыні, няўпэўнена спытаў:
— Можа б заўтра хто замяніў вас на ферме, а вы прышлі б там трохі сцены падмазалі б у маёй хаціне. Га?
Андрэіха падула на хлеб, абедзвюма рукамі прыціснула яго да грудзей і моўчкі рушыла да хаты. Дома яна паставіла хлеб на талерцы ў печ, а сама пачала жвава хадзідь па хаце і расціраць рукі.
«Раз’еўся,— падумала яна пра старшыню,— яго і без адзежы мароз не пройме».
Ляснула клямка ў сенцах, і ў хату віхрам уляцела Даша. Яна была без верхний вопраткі, толькі белы роблены шалік, накінуты на валасы i перакручаны на шыі, вісеў адным канцом на грудзях, а другім на плячах.
— Чаму так позна, цётка Настуля? — адразу звярнулася яна да гаспадыні.— Я ўжо забягала да вас. Хіба там на ферме што?
— Я не з фермы,— здымаючы ззяблымі рукамі світку, сказала жанчына.— У ларку была.— Яна паказала вольнай рукой на засланку ў печы. — Выскачыла адтуль, як з лазні, бягу дадому, а тут Шулаў насустрач.
— Пра вепрука? — засмяяўшыся, спытала Даша.
— А то пра што ж? Я ўжо не ведаю, калі я набяруся смеласці плюнуць гэтаму чалавеку ў вочы.
Андрэіха пачала спрабаваць паддзець пальцамі пад вешалку ў сваёй світцы, ды не выходзіла гэта ў яе, бо не разгіналіся пальцы.
— Дайце я вам памагу,— падбегла да яе дзяўчына.— Ой, як вы змерзлі! Дайце патру рукі!
Лёгкім рухам галавы яна дапамагла свайму шаліку спаўзці з валасоў на шыю, і твар яе стаў яшчэ больш светлым і ажыўленым, галава пакруглела.
— Так доўга ў ларку?—здзівілася яна.
— Ды не. Тут яшчэ Шулаў на вуліцы спяваў мне свае вясёлыя песні.
— От заўтра ён у мяне заспявае! — раптам са злосцю i абурэннем прамовіла дзяўчына.— Так заспявае, што на ўсе Дабрасельцы стане чутно.
— Што ж ты яму зробіш? — Андрэіха крыху сумелася, заўважыўшы на твары дзяўчыны сапраўдную рашучасць.— Выганіш кормніка з фермы?
— I выганю, думаеце, не? У праўленне калгаса заганю! От пабачыце!
— Не чапай, няхай яго сарочка не чапае.
Андрэіха, трохі разагрэўшы рукі, стала хуценька падганяць-дамашнія справы. Даша глянула ў адзін кут, у другі, адразу зразумела, што тут дзе трэба, і таксама ўзялася за работу. У чужой хаце ў яе выходзіла ўсё гэтак жа спрытна i ладна, як і ў сваёй.
— А што ж вы будзеце вячэраць, цётка Настуля? — спытала яна ў гаспадыні, калі ўжо была падоена карова, напоены лысы бычок i прыведзена ўсё да ладу каля печы. У рабоце прайшла ў дзяўчыны злосць на Мокруціху, на Шулава, настрой палепшыўся і твар зноў зайграў маладой весялосцю.
— От малака свежанькага нальём, — сказала Андрэіха, — ды i павячэраем. Можа i ты разам?
— Не, я перакусвала, — па-сямейнаму сказала Даша. — А гарачага ў вас і няма нічога?
— Ды хіба выстаіць з самага ранку?
— Пачакайце!
Праз некалькі хвілін дзяўчына зноў убегла ў хату, на галаве ў яе быў той жа самы белы шалік, але пярэдні расшыраны канец яго прыкрываў нешта круглае, загорнутае ў ручнік. Прытрымліваючы гэтую рэч адной рукой, дзяўчына ўзяла на прыпечку драўляны кружор-падстаноўку, паклала на стол і прыгнулася над ёй са сваім незвычайным падарункам. Калі адступіла на крок, трымаючы над локцем ручнік, з падарунка клубком паваліла пара — гэта быў чыгунок толькі што зваранай бульбы.
— Усё роўна, як ведала,— радасна сказала Даша,— два чыгуны назбірала — паставіла: адзін мужчинам, а другі вось нам з вам!
Бульбу высыпалі ў міску, i смачны пах ад яе паплыў па хаце. Побач з міскай Андрэіха паставіла гладышык малака. Жанчыны пачалі вячэраць, і ўсе дзённыя клопаты і непрыемнасці неяк мімавольна адплылі, пакінулі хатні прытулак.
На вуліцы пачуліся галасы: спачатку дзявочыя, а потым нехта з хлопцаў загаварыў дробна і весела:
— У цябе ёсць канспект па «левізне»?
— Не, мы «левізны» не канспектавалі, — адказала дзяўчына.
— Студэнты прыехалі,— зірнуўшы на акно, заўважыла- Даша.— Канікулы.
Пасля гэтага яны вячэралі моўчкі, але ў кожнай былі свае думкі, свае ўспаміны. «Куды ж яны пойдуць, студэнты? — брала цікавасць Дашу.— Можа да нас? — Прыслухалася да галасоў.— Не, мінаюць двор, пайшлі далей. Няхай сабе ідуць».
У Дашы няма ніякай крыўды за тое, што хлопцы мінулі яе двор. Што ёй гэтыя студэнты? Ёсць яны ці няма. От каб прыляцеў той студэнт, з крыльцамі на пагонах! Каб гэта яго голас пачуўся на вуліцы! Давялося б, напэўна, цётцы Настулі адной даядаць бульбу, не ўсядзела б тады дзяўчына ў хаце.
Андрэіха таксама думала пра студэнтаў, толькі не пра чужых. Былі ў яе некалі свае студэнты. Адзін вучыўся на другім курсе педінстытута перад вайной, а другі канчаў дзесяцігодку. Хадзілі вось гэтак жа па сваёй вуліцы ў час канікулаў, спявалі песні, а прыходзілі ў хату, дык прыходзіла з імі ўсё радаснае і шчаслівае, што было ў жыцці. Завіруха на двару здавалася ласкавай.
— Дзякуй табе, Даша,— сказала нарэшце гаспадыня,— адагрэла ты мяне.
На дварэ, відаць, пачынаў мацнець вецер, бо сухі маліннік, хоць яшчэ і ціха, але пачынаў ужо шкрабаць па шыбе. Гэты шкрэбат заўсёды нагадваў Андрэісе пра холад, сцюжу і, чамусьці, пра людское гора, хоць пра яго i не хацелася думаць. Ужо колькі разоў збіралася залезці ў агародчык ды выламаць гэты надакучлівы куст. Але неяк шкада ламаць сваё, звычнае, хоць, можа, і не надта патрэбнае. Не падымаліся ў жанчыны рукі, каб што-небудзь зламаць, папсаваць і тым больш — хоць пальцам крануць што-небудзь жывое. Вунь у хляве — бычок. Перавяла ўчора з сянец. Каб усё на лад, то яго ўжо даўнавата трэба было б зарэзаць, але ж як тут i падумаць аб гэтым? Зойдзеш, а ён глядзіць на цябе такімі яснымі i даверлівымі вачамі.
Жанчына ведае, што калі б папрасіла яна Мітрафана асвежаваць бычка, то некалькі сутак не ела б не толькі гэтай свежаніны, a і нішто іншае не пайшло б у рот.
Маліннік зашкрабаў мацней, нібы просячыся ў хату, i гаспадыня міжвольна здрыганулася, ёй здалося, што з акна пацягнула холадам. Устала, забрала са стала чыгунок, міску, гладышык з недаедзеным малаком і занясла ўсё гэта ў мыцельнік. Праз хвіліну зноў села каля стала, склала на грудзях рукі, але сядзела так зусім не доўга. Не было звычкі ў жанчыны сядзець, склаўшы рукі. Нават калi і пагаварыць даводзілася з кім і цікавасць у гаворцы разбірала, дык і то заўсёдьі шкада было часу, усё здавалася, што няма на гэта права, усё рупіла якая-небудзь неадкладная работа. Выняўшы з запечча некалькі маткоў шарсцяных нітак, яна пачала нацягваць іх на матавіла, але Даша адставіла гэтую старажытную прыладу ўбок і спадручылася трымаць маткі сама.
— Можа ж табе ісці куды трэба? — спагадліва запыталася гаспадыня. — Там жа вячоркі недзе, хлопцаў, нябось, напрыходзіла.
— Нікуды не пайду сёння,— зусім шчыра сказала дзяўчына,— пасяджу з вамі.
— Ты вось нават i не апранаешся каля дому,— пацепваючыся ад думкі пра холад, сказала Андрэіха. — I адзін раз прыбегла ў адной кофтачцы, і другі.
— Дык у мяне ж шарсцяная кофтачка,— заўважыла дзяўчына,— вязаная.
— А мне і ў кажусе іншы раз страшна на мароз выходзіць,— працягвала Андрэіха. — Асабліва ноччу. Вось як засвішча, зашуміць на двары, дык мяне так і пачынае цягнуць бліжэй да печы. У сенцы i то выйсці боязна. Усё ўяўляецца мне тады, што нехта недзе мерзне ў гэты час у дарозе, ідзе пехатою ці едзе на прысталым кані. Завіруха, снежныя гурбы вышэй пояса, а перад чалавекам ні дарогі, ні аганька ў далечыні. Жаласць разбірае, здаецца, чуеш, як цяжка дыша гэты чалавек, ледзь-ледзь перастаўляючы ногі, бачыш, як ён раз-поразу пацірае рукі, нос, шчокі — і ўсё ўглядаецца ў цемень перад сабою, усё шукае паратунку. А з жаласцю і радасць у такі час прыходзіць. За тое, што ў цябе над галавою страха, што ёсць печ не зусім халодная i што ніхто цябе не гоніць у гэтую часіну з твайго прытулку. Мне часта ўспамінаецца, як i мяне вось гэтак жа захапіла аднаго разу ў дарозе ноч. Ды каб толькі ноч! А то ж такі віскуцень падняўся быў тады, такі мароз! Душа застывае, як падумаеш.
Маладая суседка з чаканнем і ўвагай стала паглядваць на жанчыну, а тая, нацягнуўшы ніжэй рукавы і шчыльней зашпіліўшы кароткі, нібы наўмысля падрэзаны, сачак, відаць, сабралася гаварыць доўга, на ўсематкі нітак. Даша любіла слухаць цётку Настулю, бо ведала, што тая абы чаго не скажа і нічога не прыбавіць да таго, што чула ці бачыла сама.
-— Гэта яшчэ да вайны было, гадоў, мабыць, чатыры да вайны. Уладзік мой тады яшчэ ў шостым класе вучыўся, а Паўлуша — у восьмым. Пайшлі мы тады з Уладзікам у горад пехатою, каня нам не далі. На дарозе таксама нідзе не пад’ехалі: не вельмі браў хто такіх, як мы. Дык прышлі ўжо ў добрага поўдня, хоць і выйшлі рана. Колькі таго дня ў гэтую вось пару. Якраз i тады, памятаю, былі зімовыя канікулы. Прышлі, а яшчэ там колькі папастаялі, пакуль нас пусцілі, куды трэба — мы бацьку хацелі праведаць — дык ужо калі выходзілі з горада, то...
