Аляксей Кулакоўскі - Дабрасельцы
-— Гэта яшчэ да вайны было, гадоў, мабыць, чатыры да вайны. Уладзік мой тады яшчэ ў шостым класе вучыўся, а Паўлуша — у восьмым. Пайшлі мы тады з Уладзікам у горад пехатою, каня нам не далі. На дарозе таксама нідзе не пад’ехалі: не вельмі браў хто такіх, як мы. Дык прышлі ўжо ў добрага поўдня, хоць і выйшлі рана. Колькі таго дня ў гэтую вось пару. Якраз i тады, памятаю, былі зімовыя канікулы. Прышлі, а яшчэ там колькі папастаялі, пакуль нас пусцілі, куды трэба — мы бацьку хацелі праведаць — дык ужо калі выходзілі з горада, то...
— Пачакайце трошачкі,— перапыніла жанчыну Даша,— А хіба дзядзька Андрэй там у бальніцы ляжаў?
— Не ў бальніцы, пад следствам, — спакойна ўдакладніла жанчына.— Хіба ты не памятаеш?
— Памятаю, нешта такое было,— ніякавата моргаючы, сказала дзяўчына,— ды забыла я ўжо.
— Пад следствам быў, — паўтарыла жанчына.—Захварэў, як толькі яго забралі. Я часта хадзіла ў горад, а той раз упрасіўся і Уладзік: пайду ды ўсё, хачу паглядзець тату. Плача, кажа — сню бацьку кожную ноч, ды ўсё босага і абадранага, з вялізнай барадою. Хачу паглядзець, які ён цяпер. Я, праўда, не гаварыла, што бацька хворы, але, мабыць, па слязах маіх дзеці здагадваліся. Ішоў усю дарогу, слупы верставыя лічыў, мяне за руку цягнуў, не мог дачакацца, калі пакажацца горад. Прышоўшы, дрыжаў, бедны, ад хвалявання, і не ведаю, што б тады з ім было, калі б, на шчасце, не павярнулася ўсё ў другі бок. Стаім мы, чакаем, i вось падыходзіць да акенца адзін ваенны, заве мяне, а потым i гаворыць:
— Не мерзні тут, цётка, i не марозь свайго малога. Твой чалавек учора выпушчаны адсюль і пераведзены ў бальніцу.
Сказаў так і закрыў акенца.
Пачала я стукаць, каб яшчэ папытаць у яго, дык ужо больш не адкрыў. А тут людзей вельмі многа стаяла. Адышліся мы з Уладзікам i не ведаем, што рабіць. I радасць бярэ такая, што аж плакаць хочацца, i трывога не пакідае. Не ведаем, у якую бальніцу ісці. Можа, у турэмную?
— Ён жа сказаў, што выпушчаны, — у радасці гаворыць Уладзік, а ў самога слёзы коцяцца па шчаках. — Раз выпушчаны, значыць, тут, у гарадской бальніцы.
Пайшлі мы туды, пытаем.
Есць такі, кажуць, калі ласка.
Зараз скажам урачу, i вы зойдзеде праведаць. Мы ўжо хацелі дадому вам паведамляць.
I вось бяжыць мой Уладзік па калідоры, я ледзь за ім паспяваю. Белы халат на ім ніжэй пят, на мне — таксама.
— Не грукай ты гэтак,— сварыцца на яго нейкая дактарыца, а ён нават i не чуе нічога. Прачытаў на бягу нумар палаты і спыніўся ля дзвярэй: цяжка дыша, вочы блішчаць слязьмі. Я пастукала, чую голас: быццам бы ён абазваўся, Андрэй. Адчыніла дзверы i не паспела глянуць, дзе ён, на каторым ложку, як Уладзік ужо там. Кінуўся бацьку на шыю, абдымае, цалуе, гладзіць шчокі. А я села на ложку ў нагах i плачу, нічога сказаць не магу...
Андрэіха на хвіліну перастала віць клубок, нахілілася над сталом.
— Ты выбач, Дашачка, што я ўспомніла пра гэта,— выціраючы кукішкамі вочы, сказала яна.— Колькі гадоў прайшло, а як падумаю пра тыя дні, дык аж калаціць мяне пачынае.
— Гаварыце, цётка Настуля,— папрасіла Даша.
— Сяджу я, потым працягвае Андрэй да мяне рукі. Худы ўвесь, жоўты, але нічога: пабрыты, падстрыжаны, усё роўна, як і чакаў гасцей. Смяецца, i твар вясёлы. «Нічога, кажа, усё цяпер добра». Узяла я аберуч яго за галаву. Чарнявы ён у мяне быў, ты ж памятаеш. Гляджу,— чарнявы то чарнявы, але ж сярод чорных валасоў ужо ёсць i белыя, У мяне аж рукі задрыжалі.
— Пасівеў ты, — кажу, — Андрэйка.
А сусед па койцы, пажылы такі чалавек, адказвае:
— Ты, кабетка, не глядзі на валасы, бо яны нічога не значаць. Важна, што сам чалавек, як той казаў... 3 чорнага паклёпу чалавек выйшаў. Гэта табе не жарты.
— Усё прайшло, — падхапіў Андрэй. У голасе радасць. Бачу, ён нават устаць намагаецца, а чую душою, што нельга яму ўставаць, бо яшчэ слабы. — Злёг толькі я,— гаворыць далей Андрэй,— вось гэта кепска. Прастыў вельмі. Але нічога, цяпер хутка папраўлюся.
Ен ўзяў малога за плечы, прыцягнуў да сябе і пачаў нібы пытацца, нібы так сабе гаварыць.
— Спужаўся ты быў у тую ноч. Праўда? — Уладзік кіўнуў галавою.— Перажываў, мабыць, думаў, што бацька і сапраўды ў чым-небудзь вінаваты. Выкінь усё гэтае з галавы. Ні ў чым я не вінаваты! Не быў і не буду! А той, хто хацеў нас ачарніць, няхай сам счарнее.
— Паедзем, тата, дадому,-— просіць Уладзік.
— А на чым вы тут?
Уладзік неяк жаласліва паглядзеў на мяне, а што я магу сказаць? Прышлі мы, кажу, пехатою, бо ніхто нам каня не даў.
— Скажы,— кажа,— брыгадзіру, што калі i цяпер не дасць, то няхай не паказваецца мне на вочы. Запражэце, што там знойдзецца, ды ў гэтую нядзельку прыязджайце.— А мы, здаецца, у аўторак былі.— Да таго часу,— кажа,— мяне выпішуць з бальніцы.
I от пайшлі мы неўзабаве. Глядзім, ажно ж за горадам пачынае змяркацца. Я ўжо думала вярнуцца назад, паспрабаваць пашукаць дзе прытулку, а Уладзік цягне ісці. «Хадзем, мама, скарэй дадому, я павінен заўтра ж даведацца, хто падаў на тату». «Няхай яго людзі не ведаюць, кажу я яму, на што ён табе?» Пайшлі, а вецер усё большае i большае, мароз са змрокам мацнее. Прайшла адна машына, Уладзік галасаваў, потым бег за ёю, — не спынілася, не ўзяла. Ідзем далей, спяшаемся, пакуль дарогу не занясло ды глыбокая ноч не застала. Дайшлі да Жываглодавіч, ты ж ведаеш, кіламетраў дзесяць ад горада. «Больш тут вёсак не будзе,— кажу я Уладзіку,— давай папросімся, можа, пусціць хто нанач». Кажу, а сама думаю: «Хто гэта нас пусціць? Ні дакументаў у нас, нічога».
Зайшлі ў вуліцу, дайшлі да аднаго двара, да другога. Цёмна ў хатах, спаць людзі паляглі, ці так проста святла не запальвалі, каб усялякія дарожнікі не стукацелі ў вокны. Вароты ва ўсіх высокія, брамкі дашчатыя і, вядома, з завалам са двара. Тут i да акна не дабярэшся. Каб не траціць дарма часу і сілы, пайшлі мы далей. Кіламетраў дванаццаць яшчэ ісці і ўжо нічога жывога нідзе наперадзе, толькі могілкі будуць кіламетраў праз сем. Хаця б не прыстаць, баюся я. Не так за сябе, як за Уладзіка.
3 самага ранку нічога не еў малы, цэлы дзень на холадзе ды ў такім хваляванні. А вецер усё мацнее, усё больш насупраць нам, а то ўжо i круціць пачынае, замятае дарогу. Два крокі ступіш — і гурба ўпоперак дарогі. Бачу, мой Уладзік па пояс правальваецца ў такія гурбы i ледзь выцягвае ногі. Колькі той сілы ў падлетка, ды яшчэ не вельмі здараўчанага. На кароткую мэту пацягне: і прабяжыць моцна i падскочыць, а вынослівасці мала. Тут мы, старыя, усё-такі дужэйшыя. Узяла я Уладзіка за руку: «Ідзі, кажу, пры мне». А ён вырывае руку і наровіць ісці наперадзе, каб прыкрываць ад ветру мяне. Потым паварочваецца i кажа: «Пасядзець бы нам дзе-небудзь хоць хвілінку, каб ногі не млелі, тады б ужо ішлі да самага дому». «Не можна, сыночак, садзіцца, — кажу я яму, — тады яшчэ горш ногі забаляць ды i мароз можа прыхапіць сядзячага»,
Гавару я яму так, а сама памаленьку стараюся развязаць торбачку з хлебам. Рукі ў мяне адубелі, вось як сёння, у час гаворкі з Шулавым, нічога рады не магу даць. Потым зубамі сяк-так развязала, выняла акрайчык і паклала сабе ў запазуху, каб адагрэўся. Думаю так: дойдзем да могілак, там усё ж прытулімся дзе-небудзь за дрэвамі, дык я пакармлю Уладзіка. Век баялася я могілак, за вярсту іх абыходзіла, а тут чамусьці здавалася, што нават на могілках будзе ўтульней i не так жудасна, як у гале, на дарозе.
Ідзем, ідзем, ужо, здаецца, многа кіламетраў прайшлі, ужо ў вёсках, глядзі што, першыя пеўні спяваюць, а могілкаў усё няма. Пачынаю палохацца, халодны пот нa ілбе выступае: «Можа, з дарогі збіліся, тады загінем у полі». Але ж не, нядаўна Уладзік сказаў, што слуп мінулі, значыцца, ідзем дарогаю. I пад нагамі сяды-тады чуецца цвёрдае, у полі ўсё ж такі мякчэй было б.
Могілкі гэтыя самыя паявіліся перад намі яшчэ можа гадзін праз дзве. Па шуму я іх пазнала, а на вока, то мо i не ўгледзела б. Стала прыглядацца, прыгінаючыся аж да суметаў: сапраўды гэта могілкі, ці можа так які лясок? А калі могілкі, то ці можна будзе там як-небудзь прыхавацца ад завірухі? Уладзік ужо ледзьве перастаўляе ногі. Ужо я трымаю яго за руку, іду пярэдняй сама, а ён нічога не кажа. Гляджу і ўсё сплюшчваю i расплюшчваю вочы, усё маргаю, бо не верыцца мне, сапраўды бачу я нейкія аганькі спераду, ці, можа, гэта ўжо мярэшчыцца мне ад стомленасці. Мільгне аганёк i патухне. Потым зноў мільгне, або два-тры мільгнуць адразу. Спыніла я Уладзіка ды шапчу: «Глядзі, сынок, туды, на могілкі. Ты нічога не бачыш?» «Бачу, кажа, нейкія агеньчыкі, толькі не на могілках, а каля могілак, па гэты бок».
Пахаладзела ў мяне ўсё ўнутры, а страху чамусьці няма ніякага. Толькі Уладзіка шкада. Лягла я на снег і яго за руку пацягнула. «Ляжы, шапчу, можа, бог дасць, усё добра будзе».
У галаве ўсё неяк чыста i ясна. Чую, як вецер шуміць у голых надмагільных бярозах, парыпвае сухая галіна, тручыся аб другую. Ляжаць быццам бы i не холадна, ісці было халадней. Пад локцямі — перавал са снегу. Тулюся ў яго, як у падушку, і Уладзіка прыціскаю да сябе. Агеньчыкі мільгаюць усё бліжэй, часам спыняюдца і зноў мітусяцца, то сюды, то туды. Ведаю, што гэта не цуд, хоць і ля могілак. Ведаю i разумею, што гэта воўчае ганнё. Не бачыла я ваўкоў ніколі, але чула ад старых, што яны бегаюць вось так у Піліпаўку i нападаюць на людзей. Успомніла, што цяпер якраз Піліпаўка. Тулю да сябе Уладзіка, глыбей лезу ў снег, а ўсёроўна быццам бы не баюся нічога. Толькі чую, што нехта быццам заве мяне ціха і ласкава: «Настулька!..» Услухоўваюся — Андрэяў голас. Гэта там, у горадзе, ён мяне так назваў, калі мы адыходзілі. Што, калі пачуюць нас i нападуць? Вецер быў вялікі i злосны, кал i мы ішлі, а цяпер нібы паменшаў, паласкавеў. Каб толькі Уладзіка аберагчы! Я гарну яго пад сябе i чакаю ветру, снегу, страшэннай завірухі. Няхай бы нас замяло цяпер, занясло снегам, лёдам, пачарнелым лісцем з бяроз!.. Калі не абаіх, то хаця б аднаго Уладзіка, каб яго абмінулі, не заўважылі звяры.
