З. Дашкевіч - Чарвяк
— І што, так ужо ўсе Біблію чытаюць?
— Мала хто, Санёк, — уздыхнуў я, — вельмі мала.
— А астатнія, па табе выходзіць, — колка гукнуў ён у адказ, — няверуючыя?
Даваць цвёрдую ежу суседу майму было нельга — толькі малако, і таму я вырашыў не ўжываць радыкальных фармулёвак, а падрабязней патлумачыць.
— Санёк, — прамовіў я па-сяброўску, — навошта нам гэтыя спрэчкі? Вызначэнне веруючага дае сам Хрыстос. Ведаеш, што Ён адказвае на тваё пытанне?
— Што?
— Веруючы ў Мяне — гэта той, — гаворыць Ісус, — хто слухае словы Мае і выконвае іх. Дык вось цяпер скажы, як можа нехта быць веруючым, хто не тое, што не выконвае, але нават і не слухае?
— Не ведаю… але ж людзі кажуць, што вераць, — ужо без іроніі адказаў Санчоўс.
— Кажуць-та яны кажуць, — давялося мне паўтарыць, абдумваючы, чым бы секануць па гэтым “кажуць”, і тут жа прыгадаў, што самы падыходзячы меч ёсць у Якуба. — Але Біблія сведчыць: “Ты верыш? Добра робіш, але і бесы вераць ды дрыжаць!” Ты чуеш мову гэтую, Санчоўс?! — узвысіў я голас.
— Чую, — пакорліва адказаў той.
— Ну і ўдумайся тады: бесы таксама вераць! Але чым твая вера адрозніваецца ад бесаўской?
Санёк, відаць, ушчэнт заблытаўся ў філасофіі сучасных вернікаў, бо раздражнёна прамовіў:
— А фік іво ведае.
А я працягваў апеляваць халоднай зброяй:
—Таму і атрымоўваецца, што чалавек, каторы Біблію не чытае і не моліцца, каб чуць і выконваць Яго слова, мае такую ж веру як і бесы. Але людзям, Саня, — захоплены я ізноў падняў дыцэбелы, — так хочацца называць сябе веруючымі! Яны-та лічаць, што набываюць гэтым квіток ў Валадарства Божае! Аднак іх чакае сур’ёзны абломчык у той дзень, калі апостал Пётар, трымаючы у правай руцэ ключыкі, скажа ім:
“А вы хто?”
“Дык гэта, Пётра, мы ж веруючыя,” — адкажуць тыя.
Пятра, ясна рэч, нахабнасць такая здзівіць:“Ну-ка, ну-ка, давайце разбяромся,” — скажа ён, так, па-простаму, і, ўзяўшы ў рукі Пісанне, прачытае: “Кожны, хто прыходзіць да Мяне, —казаў вам Хрыстос, — і слухае словы Мае і выконвае іх” (Лк. 6:47),—згорне Кнігу Пётра на апошніх словах і паглядзіць на тых, з фальшывымі квіткамі ў руках.
“Цяпер вы — слухалі Ягонае слова?”
“Не”, — палыпаюць небаракі вачыма.
“А выконвалі слова?” — запытае апостал ізноў.
“Не”, — адно і застанецца адказаць тым, бо ніхто яшчэ не прыдумаў, як выконваць тое, што не чуеш і не чытаеш.
“Дык а якія ж вы веруючыя?” — будзе падведзена выснова.
“Ну во такія і веруючыя, Пётра!” — развядуць рукамі цуда-вернікі.
“Ну во ў такое і валадарства вам тады!” — скончыць праверку апостал-камень і леваю рукою ачысціць ад самападманваючыхся нябёсы, і зваляцца гэткія веруючыя ў сваё валадарства, дзе вераць і дрыжаць веруючыя бесы.
— Ну ты і нагаварыў, Зміцер, — уражана прамовіў Санёк.
— Ды я і сам у шоку, — адказаў я паўжартам і клікнуў на помач Дзёню: — Дзёня, ну скажы ты яму: так ці не?!
— Санчoўс! — крыкнуў Дзёня.
— Ну.
— Слухай Дзімона, ён кажа праўду.
Казанне скончылася дружным гогатам.
У гэткім духу бавілі мы тыя дні. Увайшло ў нас у парадак баўбатаць, лежачы на нары, доўга і аб усім. Бывала мы замаўкалі на гадзін пару, у асноўным, калі елі і спалі, і тады Санёк вылазіў на рэшку і выдаваў:
— Дзёня!
— Ну, — адгукнуўся ён.
— Завадзі баркас! — гучала патрабаванне, што азначала: “Давай-ка пабаўбочам пра што-небудзь!”
— Не, Санчоўс, не магу, — не згаджаўся Дзяніс, — у нас і так рты не зачыняюцца. Вось Дзімон паедзе, і я зусім завязваю з гэтым.
— Скажы вось, Дзёня, як мне выграбсці па вызваленні? — працягваў сваю лінію Санёк.
— Дык я адкуль ведаю, Санька? Я сам ніякія, чарвяк я. Так, Дзімон?
— Так, — адказваў я, — чарвякі мы.
Але, спатрабоўваючы духовых парадаў, Санёк, усё ж баркас заводзіў і уцягваў у яго нас усіх — гадзіну-другую мы разважалі над законамі быцця, час ад часу абменьваючыся пытаннем — адказам:
— Чарвякі мы, так, Дзімон?
— Так, Дзёня, чарвякі.
Ці:
— Чарвякі мы, Дзёня.
— Так, Дзімон, чарвякі!.
Калі ноч перавальвала за палову, мы ўгамоньваліся. Дзяніс перад сном перабіраў пацеркі і раўнамерна, ціха і прыгожа чытаў малітвы ў сваёй адзіночцы. А я слухаў. Слухаў і маліўся таксама. Правільней сказаць, у тыя мае дні якраз стагнаў, стагнаў, як піша Павал, уздыханнямі невымоўнымі.
Аднак Санчоўс вырашыў унесці разынку ў гэткае нашае спакойнае і размеранае жыццё. Справа ў тым, што надта ўжо захацелася курыць яму. Цыгарэты, занычкаваныя чынарыкі і мяцёлка былі пакураныя, а таму паўставала законнае пытанне: як жыць далей? Адным з варыянтаў для ўтрымоўваных у ШІЗА-ПКТ было наведванне санчасткі і варыянтам гэтым Санёк вырашыў скарыстацца.
У санчастку вёў кантралёр, і там за зэкам, як парушальнікам рэжыму і адбываючым дысцыплінарнае пакаранне, назіраў: каб не збег з-пад арышту, каб не перамаўляў з іншымі асуджанымі ў санчастцы ды каб ніхто і нічога не ўмудрыўся яму перадаць.
У зоне дзівакоў хапае, але каб збягаць з ізалятара зоны ў проста зону, дык нават там такіх не знойдзеш. Гэта ж не зона ў 200 тыс кмІ, у якой умудраюцца некаторыя па дарозе ў ізалятар выклікаць хуткую і даць потым дзёру з рук медработнікаў (ёсць пару такіх герояў у белапазіцыі); а куды бегчы ў зоне ў адну сотую кмІ? У якую дзірку не ўшчэмішся — і прыдуць, і за пятую кропку выцягнуць, і па пятай кропцы надаюць, і ў пуню ізноў закінуць. А вось каб перахапіць на санчастцы ў каго-небудзь курыва — свяшчэнная справа. Але гэта тады толькі, калі які спачуваючы гатовы пайсці на рызыку і усучыць зэку пару цыгарак. Часіны ж цяпер нялёгкія, цяжкія часіны — на аднаго жадаючага рызыкнуць знойдзецца дзевяноста дзевяць, якія ўжо ў мокрых портках.
Аднак тым разам Санчоўсу пашанцавала — напаткаў ён таго першага і перахапіў такі на дзянёк курыва. Ды толькі і ахова не дарэмна хлеб свой ела у той дзень — па вяртанні ў камеру сусед наш быў дагледжаны, цыгарэты знойдзеныя і адабраныя ў даход дзяржавы. І вось тут пачаўся цырк на дроце.
— Серы, ты не дурэй, дай цыгарэты назад, — спачатку ціха адчальваў баркас Санчоўса.
— Забаронена перадаваць цыгарэты, — таксама спакойна адказаў кантралёр.
— Ды што тут забароненага?
— Ты ж на ўмовах ПКТ у адзіночцы?
— Ну.
— Дык ведаеш сам, што нічога браць у асуджаных табе нельга.
— Да ты паслухай, — павялічваў баркас абароты, — пару цыгарэт — не злачынства!.
— Табе не злачынства, а мне — злачынства, — тлумачыў Сяргей. — Бачылі мы такіх: спачатку просяць, а потым у операддзел бягуць.
Тут Серы казаў праўду. Кантралёрам ён быў небядовым і з зэкаў кроў не смактаў. Раней, бывала, гатовы быў паспрыяць стрыжанаму ў якой дробнай бытавой справе: заплюшчыць вочы на тыя ж цыгарэты; дазволіць раздатчыку ежы перадаць з камеры ў камеру заварку гарбаты; не перашкодзіць выведзенаму з ізалятара ў душ зэку апрануць на сябе пасля памыўкі зменку — другую пару сподняй бялізны і шкарпэтак, каб зусім не акалеў пасінеўшы парушальнік рэжыму ў ШІЗАўскіх 10 градусах.
Усё ж, нават сярод гэтай сістэмы служачых ёсць некаторыя, што ўмудрыліся захаваць людзкасць. Але з кожным годам праяваў велікадушнасці назіраецца ўсё меней і меней. А прычына — шырокая агентурная сетка, з зэкаў, пераважна, навербаваная.
Вымаліць зэк цыгарэту ў кантралёра і сам жа яго ў операддзел закладзе; альбо, наадварот, нападхалімнічае якому-небудзь старлею, увойдзе ў давер, а потым раз — і пачак цыгарэт яму на стол, а цыгарэткі няпростыя, цыгарэткі з меткаю. І ідзе нічога непадазраючы супрацоўнік да начальніка операддзела, каторы невядома чаму выклікае пагаварыць, а опер, так, між словаў, кажа: “Дай, таварыш, закурыць, а тое забыўся свае”. Ліцёха, без задняе думкі дастае той самы пачак, працягвае оперу і на гэтым развітваецца не толькі з цыгарэтамі, але і са сваімі квартальнымі прэміяльнымі. Па гэтай жа схеме і многіх, многіх іншых прыгожых інтрыгах ідуць у топку усе: кантралёры, афіцэры, зэкі ўсіх рангаў і нават вальнячыя майстры з прамзоны.
Можа ўзнікнуць пытанне, а для чаго гэта зэку-сэксоту? А зэк за гэта атрымоўвае плюсік, а за назбіраныя плюсікі можна: стаць на ўзмоцненае харчаванне (самы шыкоўны бонус, асабліва калі няма каму “грэць”), атрымаць дадатковую пасылку, палепшыць бытавыя ўмовы ў атрадзе і… шмат, шмат, што яшчэ можна — абы плюсікі былі!
Таму небядовы хлопец Серы меў поўна прычынаў перастрахавацца. Аднак ці тое заўвага аб бегаючых у операддзел абразіла Санчоўса, ці прага атрымаць дозу некацінавага яду ўзяла верх над розумам, але завёў Санёк баракас па-поўнай:
— Да ты не ламайся …піп… дай ты …піп-піп… сюды цыгарэты …піп.
Па гуках было падобна, што Серы, спартовага складу хлопец, пачаў запіхваць суседа нашага ў камеру, на што той запратэставаў таксама:
— Давай паакуратней …піп-піп… а тое і ў адмашку магу пайсці …піп-піп.
— Ты, у адмашку? — пакпіў кантралёр. — Баюся ад цябе мала што застанецца.
— Усе вы …піп-піп… смелыя, як з дубінкаю ды па форме …піп-піп… а сустрэнеш вас дзе пад вуглом, сціскаецеся ў штонікі без памперсаў …пііііііііііп… — тут пакутуючы па нікаціну перайшоў ужо на персоны і апошнія словаформы, — калі ён канчаткова зразумеў, што цыгарэты будзе паліць нехта іншы, — былі асабліва брутальным, і Сярога абавязаны быў на іх рэагаваць:
