Вінцэсь Мудроў - Албанскае танга
Мікола пераключыў перадачу, сцепануў плечукамі.
- А ты ў Фатоса спытай. І ён распавядзе табе пра сваю запаветную мару: пасяліцца ў Неапалі і гатаваць піцу ў тамтэйшай кавярні.
- Дзіўная мара, - буркнуў Мікола, не адрываючы вачэй ад дарогі. - Машына пераадольвала зацяжны пад’ём.
- Ды што там дзіўнага! Сябар ягоны з бацькамі летась у Італію перабраўся. Фоткі днямі прыслаў. Стаіць на тле піцэрыі, дзе бацька працуе, а ззаду Везувій тырчыць. Вось і ён хоча туды ж... - Петрыт штосьці спытаў у пляменніка, і пляменнік, таксама не адрываючы вачэй ад дарогі, прамармытаў:
- Ун дуа тэ Італіс!
Машына паволі паўзла ўгору, і Мікола, як бы дапамагаючы ёй адолець гару, па-дзіцячы пырхнуў вуснамі.
- У нас тут, як межы адчынілі, людзі адразу ў Італію кінуліся. І не толькі на караблях, а на плытах, на гумовых лодках, нават на бітонах з-пад малака. Звяжуць разам штук дзесяць - яны і трымаюць чалавека на вадзе. Праўда, некаторыя не даплылі - патанулі ў моры.
Машына, нарэшце, уз’ехала на пагорак, і перад вачыма адкрылася надзвычай прыгожая бухта, на беразе якой прытуліўся, свецячы белымі сценамі будынкаў, даволі вялікі горад.
- Улёра! - паведаміў Фатос і штосьці дадаў па-албанску.
- Пляменнік кажа, што адпачываў тут з бацькамі. Вунь, за горадам, курортны пасёлак Уйет-э-Фтохта. «Халодная вада» па-расейску. Калісьці там лецішча Энвера было, - ратуючыся ад сонца, Петрыт прыклаў руку да броваў і прымружыўся. - А вось там, у дальнім канцы бухты, савецкая марская база месцілася. У 61-м годзе зліквідавалі. Казалі, ледзь тады да страляніны не дайшло. Я якраз з Саюзу вярнуўся.
Шаша збегла з пагорка, і Мікола, пабачыўшы паказальнік «Gjirokastra 105 km», крутнуў руль налева.
«Праз дзве гадзіны будзем на месцы», - падумаў ён, прыдушваючы понаж газу, але тут жа і скінуў хуткасць: асфальт знянацку скончыўся, саступіўшы месца калдабаністай жвіроўцы. З-пад колаў узнялася страшэнная пылюка, і яны спешна прычынілі вокны.
Жвіроўка віхлялася вужакай і ўвесь час пнулася ўгору. Змучаная албанскімі дарогамі машына натужліва гула, страляла выхлапнымі газамі, якія перамешваліся з шызым пылам і доўгім шлейфам цягнуліся следам. На кожным павароце горнага серпанціну ўзняты на папярэднім вітку пыл асядаў на ветравую шыбу, і ехаць даводзілася з уключанымі «стрэлкамі». У Міколы было такое адчуванне, што ён едзе па коле і што гэтыя валуны ля дарогі, пахілыя кіламетровыя слупы з праржавелымі бляхамі, на якіх ужо цяжка было разабраць лічбы, і жалезабетонныя бункеры, якія немаведама як зацягнулі на скалы, ён ужо праязджаў колькі хвілінаў таму. «Дацягнем да Плёцыі - далей лягчэй будзе», - раз за разам паўтараў Петрыт, а Мікола нават не пытаўся - што гэта: паселішча, рака ці горны перавал.
І вось нарэшце машына, пераадолеўшы апошні, самы цяжкі пад’ём, узбілася на невялічкую пляцоўку, і Мікола, спыніўшыся, адчыніў дзверцы і глянуў долу. Там, унізе, такая ж фура пнулася следам за ім па разбітай буксоўкамі дарозе, і Мікола падступна і задаволена ўсміхнуўся. Ад усведамлення, што дацягнуў да гэтай праклятай Плёцыі.
Навокал, як вокам сягнуць, грувасціліся горы, і нябесная прастора злёгку халадніла сэрца, ад чаго хацелася дыхаць на поўныя грудзі.
Далей і сапраўды ехаць стала лягчэй, бо машына з радаснай палёгкай пакацілася з перавалу, кароткімі сігналамі вітаючы сустрэчныя фуры, якія караскаліся насустрач, чорным чадам засцячы далягляд. Яны доўга ехалі ўздоўж нейкай ракі, дзе з аднаго боку стаялі каменныя скалы, а з другой, у глыбознай прорве, шумела рака. Мікола да белаты ў пазногцях сціскаў склізкі ад поту руль і ў душы маліўся каб пратэктары шын лепей чапляліся за цупкі жвір і машыну не занесла ў прорву. Потым яны заехалі ў цёмны і сыры каньён, дзе была вельмі вузкая дарога і ехаць даводзілася з хуткасцю пахавальнай карэты, нарэшце, ізноў узбіліся на перавал, і ў Дзіракастру заехалі сінім адвячоркам.
Мікола ўжо не першы год працаваў «дальнабоем» - наматаў на сваім «вольва» пяцьсот тысяч кіламетраў, - але ніколі так не стамляўся. Пад’ехаўшы да прысадзістай камяніцы з шыльдай «Jeta e Re» на франтоне, ён заглушыў рухавік і адчуў, што не мае сілаў вылезці з кабіны. Змучаны, з пацямнелым тварам, сядзеў, вытыркнуўшы ногі ў пройму адчыненых дзверцаў, адчуваючы, што рукі ходзяць ходырам, нібыта сціскаючы руль, і звешаная нага торгаецца, ціснучы на газ.
Добра яшчэ Петрыт пабег некуды, знайшоў патрэбных людзей, і яны хуценька разгрузілі фуру. Нейкі чалавек у цёмным гарнітуры, якому ён перадаў паперы на прывезены груз, доўга ціснуў руку, запрашаў на начоўку, і на памяць падараваў маленькі албанскі сцяжок, якія кіроўцы вешаюць у кабінах. Міма прабег Фатос у атачэнні крыклівых аднагодкаў: мясцовыя падшыванцы, відаць, яго добра ведалі; чалавек у цёмным гарнітуры махнуў рукой і знік за рогам дома; Петрыт паляпаў яго па калене, маўляў, час ісці на вячэру, а ён усё сядзеў, з жахам згадваючы глыбозны каньён, па якім давялося ехаць.
Петрытава сястра жыла ў старым двухпавярховым доме, другі паверх якога дзіўным чынам выступаў над першым. Сястра - сухарлявая высокая жанчына ў чорнай сукні і чорнай празрыстай хустцы - сустрэла іх ля ўваходу і тройчы, - відаць, гэта быў албанскі звычай, - абняла брата.
- Ранейшым часам унізе рабілі склады, крамы, майстэрні, а жылі на другім паверсе, - патлумачыў Петрыт, калі яны падымаліся па рыплівай лесвіцы.
- А што, у вас хтосьці памёр? - шапятнуў госць, употай зірнуўшы на гаспадыню.
- Носіць жалобу па мужы.
- Нядаўна пахавалі?
- Ды не, ён памёр у лагеры, яшчэ за часамі Энвера. У войску служыў.
- А за што пасадзілі? - запытаўся госць, нутром адчуваючы, што задае зашмат пытанняў.
- Правадыру прымроілася, што ў войску супраць яго змова спее, вось і пачаў здымаць галовы. Міністра абароны, начальніка штаба, начальніка палітуправы расстралялі, астатніх па лагерах ды вязніцах распіхалі.
- А яны што? - не сунімаўся госць. Міколу раптам стала горача, і ён расшпіліў два гузікі на кашулі.
- А што яны маглі зрабіць? Міністр, Бечыр Балуку, кажуць, ішоў на расстрэл з партрэтам Энвера на грудзіне.
- І колькі гадоў ён вас тут мучыў?
- Энвер? Сорак гадоў. У сорак чацвёртым спусціўся з гор са сваімі галаварэзамі, і толькі ў восемдзесят пятым векам накрыўся.
- У нас камуністы таксама людзей забівалі. Толькі цяпер пачалі пра гэта пісаць.
Яны падняліся па лесвіцы і патрапілі ў разлеглы, спрэс завешаны стракатымі кілімамі, пакой.
- Я наогул лічу, што нармальны чалавек ніколі ва ўладу не палезе. Пнуцца туды толькі розныя прайдзісветы, злодзеі і хворыя на галаву людзі. У вас, дарэчы, хто прэзідэнт? - Петрыт уважліва агледзеў пакой, нібыта спраўджваючы - ці ўсё засталося так, як было, калі прыязджаў апошнім разам.
- Пакуль няма. Але будзе Шушкевіч. Больш няма каму. І гэта не нейкі там партыйны круцель, а прыстойны чалавек - прафесар фізікі. Той да смерці ў прэзідэнтах хадзіць не будзе.
Мікола таксама агледзеўся і, заўважыўшы на сцяне партрэт у чорнай асадзе, запытальна павёў вачыма.
- Так, гэта мой швагер. Адразу па сканчэнні ваеннай акадэміі сфатаграфаваўся.
Вайсковец на партрэце быў у нейкім паўваенным фрэнчы і ў нейкай дзіўнай шапцы: у такіх шапках калісьці хадзілі кітайскія хунвэйбіны.
- А якое ў яго было званне?
- Энвер усе званні скасаваў. Былі проста жаўнеры, камандзіры ды камісары. І з ваеннай формы вунь што зрабіў. Да палясоўшчыкаў сталі падобныя. Казаў, у рабоча-сялянскім войску не павінна быць ні пагонаў, ні галуноў, ні цэшак.
Праз гадзіну, павячэраўшы і пыпіўіпы па бутэльцы піва, Мікола з Петрытам выйшлі на ганак папаліць. Час яшчэ быў не позні, але, што дзіўна, у вокнах дамоў не гарэлі агні, і вуліца ўражвала сваёй цішынёй і бязлюднасцю.
- Горад ужо спіць. Мы, албанцы, што тыя птушкі - кладземся на змярканні і ўстаём на досвітку, - Петрыт прылашчыў далонню свае яшчэ даволі густыя валасы. - У нас замест «Добрага ранку» звычайна кажуць: «Як ты сустрэў світанак?»
Дзіракастра была не толькі бязлюднай, але і цёмнай.
- А Энвер Ходжа сапраўды тут нарадзіўся? - запытаўся Мікола, згадаўшы іх размову на ганку гатэля.
- Тут... на вуліцы, што называлася Вар’яцкай. Потым ён усю краіну ператварыў у вар’ятню, - з інтанацыяй лаянкі выдыхнуў Петрыт, але тут жа змяніў танальнасць на больш лагодную. - У Дзіракастры нарадзіўся і наш самы знакаміты пісьменнік Ісмаіль Кадарэ. Чуў пра такога?
Мікола патрос галавой.
- Збег у Парыж у 90-м годзе. Там яго цяпер друкуюць, - Петрыт керхануў, збіў попел з цыгарэты, - кажуць, на Нобелеўскую прэмію вылучылі.
- А што за арганізацыя, якой мы груз прывезлі? - запытаўся ў сваю чаргу Мікола. Ён спрабаваў даведацца пра тое ў Гомелі, але ўцямнага адказу так і не атрымаў.
- «Jeta e Rе» - «Новае Жыццё» значыць. Евангельская суполка. Замовіла ў вашай друкарні наклад «Евангелля», ну і заадно матрацы закупіла. Грошы ім нейкая міжнародная пратэстанцкая кантора дае, - над галавой Петрытавай пачаў кружляць начны матылёк. - У свой час за «Евангелле» «сігурымі» магло і на той свет выправіць.
