Вінцэсь Мудроў - Албанскае танга
- А «сігурымі» - гэта што такое?
- КДБ па-вашаму. Але яшчэ больш страшнае.
Пасля таго яны дапальвалі цыгарэты моўчкі.
Вакно пакою, у якім спалі, было расчынена, і знадворку не далятала аніводнага зыку. Панавала мёртвая ціша, і толькі калі прыслухацца, можна было пачуць мерны стук гадзінніка за сценкай.
Плюхаючыся ў пасцель, думаў - закрые вочы і адразу ж праваліцца ў сон. Але сон не ішоў, і ў галаве мільгала ўсё тая ж разбітая тракамі дарога, сіняе мора і бурапенная рака, што білася ў край скалы і шумела на дне каньёна.
- Мікола, а ці не мог бы ты зрабіць адну паслугу? - Петрыт ляжаў пад самым вакном і, як заўсёды, паліў цыгарэту.
Мікола прыўзняў галаву.
- Я тут калісьці, трыццаць гадоў таму, ліста напісаў. Ужо і папера пажаўцела. Трэба перадаць.
- Жанчыне? - запытаўся Мікола і зразумеў, што мог бы і не пытацца. - Уздыхнуўшы на поўныя грудзі, госць таксама прыпаліў цыгарэту, зацягнуўся і адчуў, што ад ад цыгарэтнага дыму яго пачынае нудзіць.
- Дзяўчына тая ў Якубоўцы жыла, за ракой. Забыўся вось, як рака называецца.
- Сож, - працадзіў Мікола і закашляўся. - А чаму адразу, трыццаць гадоў таму, не паслаў?
- Паслаў быў, ды ліст назад вярнуўся. А потым мяне з-за яго ў тое самае «сігурымі» цягалі. Добра, швагер дапамог, ды бацька герой вайны, разам з Энверам ваяваў, а так бы і я мог з кіркай на плячы ў медныя капальні спусціцца. У 61-м годзе шмат каго пасадзілі, хто ў Саюзе вучыўся. Мы вось у Гомелі ўтрох былі. Дык хлопцу, з якім жылі ў адным пакоі, адразу ж па вяртанні чатыры гады далі. За шпіянаж на карысць рэвізіяністаў,
- Петрыт доўга маўчаў, потым шпурнуў у вакно недапалак. - Яе, тую дзяўчыну, Надзеяй звалі. На першым курсе вучылася.
- А што, у вас былі сур’ёзныя намеры?
- Былі. Ды добра, што не рэалізаваліся. Калі б яе сюды прывёз - адразу б за кратамі апынулася як савецкая шпіёнка. Амаль усіх жанок, што з албанцамі пабраліся, перасадзілі. Імі, казалі, асабіста Энверава жонка займалася. Мы яе міжсобку Чорным Павуком называлі.
- А жыва яшчэ?
- Хто? Нэджміе? Жыва! У вязніцы сядзіць.
“Гэта ж трэба - павязу чалавеку ліста, трыццаць гадоў таму напісанага», - падумаў Мікола. Ён хацеў яшчэ нешта спытаць, - але твар перакрывіў адчайны позех. Толькі прамармытаў штосьці няўцямнае, прыдушыў у попельніцы цыгарэту і тут жа засоп, сціснуўшы кулакі на грудзіне. І нават у сне кулакі то сціскаліся, то расціскаліся, надзейна трымаючы руль, і перад вачамі мільгала ўсё тая ж разбітая дарога і бурапенная рака шумела на дне каньёна.
V
Са свінцовага неба церусіў дакучлівы дождж. Была нядзеля, і ад адчування, што гэтай парой можна паваляцца ў пасцелі, а даводзіцца стаяць пад дажджом ды чакаць аўтобус, настрой дарэшты сапсаваўся.
Спачатку яны стаялі ўдвух з Дрытэра, потым падышоў фокуснік з механічнага факультэта - Петрыт нават не ведаў ягонага прозвішча, - потым падбеглі астатнія, і, нарэшце, у канцы вуліцы мільганула няўклюдная постаць Бяльзацкага. «Камсамольскі бог» шыбаваў па ходніку, цягнучы пад пахай загорнуты ў коўдру акардэон.
- Усе з’явіліся? - запытаўся Бяльзацкі.
- Усе, - адказаў фокуснік і дапамог камсамольскаму сакратару ямчэй спавіць інструмент, бо край коўдры матляўся ля самай зямлі.
- Мінулым разам, як у Свяцілавічах выступалі, забыўся футарал у клубе, цяпер вось мучся, - Бяльзацкі перакінуў акардэон на левую руку. - Па дарозе, у Якубоўцы, першакурсніцу падхопім. Будзе нумары абвяшчаць..
Дождж тым часам паволі аціх і перайшоў у буйную імжаку.
«Спалі б зараз, дык не... падняліся яшчэ прыцемкам і мокнем, як цуцыкі, - падумаў Петрыт і незадаволена пакасіўся на сябра, - а ўсё з-за Дрытэра... собіла яму набываць той кларнет».
Яны з Дрытэра вучыліся ў адной групе і жылі ў адным інтэрнацкім пакоі. Бацька ў сябра знакаміты музыка, граў на кларнеце ў ансамблі Народнай арміі. Ну і сын, вядома, авалодаў інструментам. Мог збацаць не толькі народныя мелодыі, але і класічную музыку. Пару месяцаў таму, як толькі прыехалі на заняткі, сябар «здаў», як казалі студэнты, прывезеныя з дому цыгарэты разам з дзвюма пляшкамі каньяку «Скандэрбег» і набыў сабе кларнет. І цяпер амаль кожнага вечару граў на ім. Напачатку верасня ў пакоі адчынялі вакно, дык пад ім нават людзі збіраліся, каб паслухаць музыку, і хто-небудзь знадворку абавязкова гарлаў: - «Маленькую кветку» збацай!» Гэтае танга тут было вельмі папулярнае. Увогуле дзіўна, што сябар пайшоў у тэхнічны інстытут, а не ў кансерваторыю. Калі ж хто пытаўся пра тое, Дрытэра ці то жартам, ці то ўсур’ёз адказваў: люблю кларнет, але яшчэ больш люблю паравозы.
І вось, нечакана для саміх сябе, яны з сябрам выступілі на інстытуцкай вечарыне. Ён, Петрыт, спяваў албанскае танга з рэпертуару Рудольфа Стамболы, а Дрытэра акампаніраваў на кларнеце. Давялося два разы на «біс» выходзіць. Нават выкладчыкі з месцаў паўсталі і білі ў ладкі. Ну а камсамольскі сакратар Бяльзацкі, сам фаховы акардэаніст, таго ж вечара загадаў рыхтавацца да шэфскага канцэрта.
Прабіваючы цьмяным святлом фараў ранішні змрок, да інтэрната пад’ехаў аднадзверны аўтобус. Баяністы з Бяльзацкім кінуліся ў інтэрнат і вынеслі адтуль два баяны, заднік сцэны - з малюнкам цеплавоза - і яшчэ вялізную балалайку. Петрыт нават не мог дабраць розуму - як на ёй граюць. Балалайка, аднак, не лезла ў дзверы, і яе занеслі назад у інтэрнат.
Петрыт сядзеў адзін на перадапошнім сядзенні - Дрытэра прымасціўся наперадзе, каб перакінуцца ў карты, - і, прыціснуўшы скронь да мокрага вакна, згадваў родную Дзіракастру. На радзіме зараз было цёпла. Якраз саспелі ягоныя ўлюбёныя гранаты і на кірмашах цяпер ляжалі цэлыя горы гэтых цвёрдых, як камень, фруктаў. У маладосці ён любіў іх разломваць, лізаць палітыя сокам пальцы і глядзець на рубінавыя зярняты, якія здаваліся казачнымі каштоўнымі камянямі. Ад таго ўспаміну асца стала кіслай, і ён зморана ўздыхнуў.
Дзесьці на гарадской ускраіне аўтобус спыніўся, хтосьці ўвайшоў у салон, і над самым вухам прагучала: «У вас свабодна?»
Ён расплюшчыў вочы, прамармытаў: «Свабодна», - і поруч з ім села, прыціснуўшыся сцягном да ягонага сцягна, бялявая дзяўчына. Петрыт спалохана адсунуўся да вакна. На ягонай радзіме дзяўчына калі б і прымасцілася побач, дык на самы край сядзення. А тут дзеўкі плюхаліся ледзь не на калені.
Петрыт пакасіўся на спадарожніцу і згадаў, што бачыў гэтую дзяўчыну на інстытуцкіх калідорах. І нават вылучыў яе сярод іншых студэнтак: у спадарожніцы былі бялявыя, сабраныя ў тоўстую касу валасы і шэрыя, усё адно як дымныя, вочы, якія цяпер глядзелі на яго з-пад узнятых ад ветлівай усмешкі броваў. На добры лад, трэба было нешта сказаць, даведацца - як завуць шэравокую бялянку, - але ён сядзеў ёлупнем, падбіраючы патрэбныя словы, і ніяк не мог нічога падабраць. На шчасце, дзяўчына сама падала голас.
- А вы албанец?
Петрыт страсянуў галавой на знак згоды, і дзяўчына паглядзела на яго з недаверам уваччу.
- Ну як жа... а на вечарыне, са сцэны, казалі што вы з Албаніі.
- Так, з Албаніі... проста ў нас калі з чым пагаджаешся, трасеш галавой, а калі з чым не згодны, ківаеш.
Спадарожніца хвіліну маўчала, разважаючы, відаць, ці варта таму даваць веры.
- А якая ў вас колькасць насельніцтва?
- Адзін мільён шэсцьсот тысяч, - выдаў Петрыт, і дзяўчына склала вусны банцікам:
- У-уу... дык гэта столькі ж, колькі ў нашай Гомельскай вобласці.
Петрыт адвёў убок вочы. Яму, упершыню за час вучобы ў Саюзе, стала няёмка з-за таго, жыве ў такой маленькай краіне.
- А колькі вас, албанцаў, у інстытуце вучыцца?
- Ну я, - голас Петрытаў злёгку здрыгануўся, - вунь яшчэ Дрытэра, у карты грае. - Сябрук тым часам ляпнуў ніжнікам па вялікім бубне, які выкарыстоўвалі ў якасці стала. - Яшчэ адзін ёсць, з чацвёртага курса.
Ладны час яны ехалі моўчкі, і Петрыт, дарэшты асмялеўшы, усё тым жа дрогкім голасам прамармытаў:
- А я вас у інстытуце бачыў. І вы мне адразу спадабаліся.
- А мне спадабалася, як вы албанскае танга спявалі. Яно ў мяне і зараз у вушах гучыць. Будзеце сёння спяваць?
Петрыт жартам кіўнуў, ды так імпэтна, што стукнуўся лбом аб білу сядзення. Дзяўчына засмяялася і паведаміла, што прагне набыць кружэлку з запісам танга, а Петрыт, парывіста перавёўшы дых, падумаў: як бы гэта выцыганіць у сябра тую кружэлку? Дрытэра прывёз яе з Тыраны і часцяком круціў у інтэрнацкім чырвоным кутку. І яшчэ пазычаў Бяльзацкаму, калі той падбіраў мелодыю танга на акардэоне.
Аўтобус з’ехаў з асфальту на брукаванку, і за мокрай шыбай бясконцым шыхтом пабеглі размытыя стаўбуры бяроз. Ён дзвюма рукамі трымаўся за білу сядзення, кідаў палкія позіркі на спадарожніцу і думаў: «Вось так бы ехаць і ехаць, магчыма, усё астатняе жыццё...», - і кожнага разу ўздрыгваў, калі на паваротах дарогі бялявая спадарожніца краналася сваім сцягном ягонага сцягна.
У клубе было халодна і знобка. Нават рукі млелі, і даводзілася на іх хукаць ды паціраць далоні. А можа рукі млелі і не ад холаду, а ад хвалявання? Бо выступаць даводзілася перад незнаёмымі людзьмі, якія запоўнілі клуб, і, галоўнае, перад бялявай першакурсніцай. Да свайго сораму, ён нават не спытаў - як яе завуць. Між тым бялянка абвясціла чарговы нумар - і на сцэну выйшаў фокуснік.