Алесь Жук - Зоркі над палігонам
— Паўтараю яшчэ раз: калі хто саб'ецца з маршруту — выходзьце на сувязь са мною. Стральбу ў нас прымае падпалкоўнік Серада. Памятайце, што і гэты невялікі маршрут — праверка таго, як вы можаце кіраваць машынамі. А стральба сёння — ваш экзамен на тое, як вы валодаеце зброяй. Праз некалькі дзён вы разыдзецеся ў падраздзяленні, і кожны з вас будзе вучыць салдат. Навучыць можа той, хто ўмее сам.
Карповіч, як заўсёды, стаяў у страі самы апошні. Яму здавалася, што маёр ходзіць павольней, чым звычайна, бо і ён стаміўся за апошні тыдзень напружаных палявых заняткаў. Стрэльбы ўдзень і ўночы на стрэльбішчах, трэніровачныя выхады па трывозе, начныя заняткі па арыентацыі і ўменні хадзіць уночы па маршруце з компасам.
А можа, ён не спяшаўся перад самым адказным выпрабаваннем сваіх выхаванцаў? Карповічу нават здалося, што маёру проста шкада было выпраўляць іх у гэтую халодную восеньскую ноч...
— Да машын! На месцы! — гучна, як і заўсёды, скамандаваў маёр.
У цішыні моцна загрукалі па брані боты, металічна запстрыкалі стопары люкаў, слаба засвяціліся ў машынах лямпачкі падсветкі на прыборных шчытках.
У навушніках было чуваць, як маёр са свайго камандзірскага бронетранспарцёра правярае сувязь з машынамі.
Калі дайшла чарга да яго, Карповіч коратка адказаў:
— Я— дзевяноста тры. Прыём.
Першая машына, пасля таго як была дадзена каманда заводзіць матор, расшкуматала цішыню, напоўніла гулам усё наваколле, белым святлом успыхнула фара.
Ад гулу матораў быццам спалохаліся і схаваліся зоркі.
Цяпер не было часу глядзець на іх.
Першая машына кранулася з месца, і было відаць, як яна імкліва пагойдвалася на выбоінах. Лёгка і радасна гуў матор. Пасля ўдалечыні відаць была толькі маленькая светлая кропка — святло фары — якая набліжалася да лесу. I тады другая машына рванулася ўслед за першаю — і так адна за адною, напаўняючы ноч трывожным і магутным ровам, адыходзілі машыны.
Карповіч адкінуўся да спінкі сядзення і прыслухоўваўся да гэтае суровае музыкі, якая плыла над стомленаю зямлёю, над вёскамі. I калі чулі людзі гэты гул, то не маглі здагадацца, адкуль ён. Людзям трэба было адпачываць.
Карповіч адказаў на выклік маёра, завёў матор — болей нічога ўжо не чуў, акрамя моцнага спакойнага рову матора, нічога болей не бачыў, акрамя парэзанае гусеніцамі танкавае дарогі. Кідаў толькі позірк на карту, на лічыльнік кіламетражу, запамінаў кожнае перакрыжаванне, каб не збіцца з маршруту.
Ён не надта баяўся заблудзіцца. Усё ж географ, якому давялося пахадзіць па маршрутах. Менавіта таму і паставіў яго маёр апошнім, замыкаючым калону. Праўда, недзе на другой дарозе, больш прыдатнай бронетранспарцёру, чым гэтая танкавая, ехаў і сам маёр — нячутны і нябачны, гатовы ў любую хвіліну прыйсці на дапамогу.
Пакуль што глуха шумела ў навушніках, ніводная радыёстанцыя на машынах не працавала на перадачу. Значыць, ніхто не заблудзіўся.
Па цёмным лесе, па розных дарогах ішлі машыны да аднаго месца. Карповіч адчуваў задавальненне ад таго, што ўначы ён гаспадар гэтае баявое машыны. паслухмянай яму і цёплай, быццам жывая істота.
Праехаўшы палавіну дарогі, Карповіч пачаў пазнаваць мясцовасць і ўжо мог ехаць без карты, калі прамінуў чыгуначны пераезд.
У гэты час далёкі, але знаёмы голас Федзі Рыбачонка пачуўся ў навушніках:
— Першы, я восемдзесят чатыры. Маршрут закончыў. Прыём.
— Восемдзесят чацвёрты, я першы. Зразумеў. Прыём,— быццам зусім побач адказаў маёр Бялоў.
Адзін за адным чуліся ў навушніках даклады — машыны збіраліся на агнявым рубяжы. А ён быў блізка, гэты рубеж.
Карповіч адчуў, як трывожна забілася сэрца. Вось яно, тое выпрабаванне, якога ён чакаў і якога пабойваўся. Начная стральба з машыны штатным снарадам.
Ты адзін у вежы, гаспадар яе, сам павінен заўважыць цэль, даць каманду механіку, каб спыніў машыну, і знішчыць мішэнь.
Калі палявая навука лёгка давалася Карповічу, то вежа здавалася нечым вельмі ж складаным, і ўпраўляцца ў ёй мог толькі чалавек незвычайны. Карповіч, невысокі ростам і шчуплы, ніяк не мог павярнуцца ў вежы, успець у час зарадзіць гармату, спазняўся, спяшаўся, а таму вельмі часта «мазаў» на вучэбных стрэльбах. Але ж Сабанееў, высокі ростам, успяваў паварочвацца ў машыне і выдатна страляць.Карповіч ведаў, што каб навучыцца страляць, трэба асвоіць вежу, трэба не баяцца механізмаў, а дзеля гэтага патрэбна трэніроўка, трэніроўка... I ён трэніраваўся. Сёння яшчэ раз праверыць, як падуладна яму гармата.
Каб не думаць пра стральбу і зараней не хвалявацца, Карповіч прыціснуўся плячыма да спінкі сядзення, прыбавіў абаротаў, і больш ні пра што не думаў і нічога не бачыў, акрамя дарогі.
Трэба было ў час скінуць абароты, прытармазіць паваротам машыну, каб яна, не збаўляючы хуткасці, імчала па ямістай дарозе, як па хвалях. Машына падпарадкоўвалася Карповічу, і ён ведаў, што некалі зможа кіраваць ёю з сапраўдным майстэрствам, як першакласны механік.
Калі наперадзе адкрылася поле з рэдкімі, скупымі агеньчыкамі, засвяціўся белы ліхтар на вежы ўчастковага пункта кіравання стральбою. Карповіч убачыў,, як да вежы пад'ехаў бронетранспарцёр маёра і спыніўся якраз у паласе святла, якое падала праз акно з другога паверха.
На агнявым былі ўсе машыны, акрамя яго, Карповічавае, стаяў і бронетранспарцёр маёра. Маёр не сумняваўся, што ён не заблудзіцца, не чакаў нават і дакладу.
Карповіч падагнаў машыну, паставіў на месца, выключыў акумулятар і падышоў да вежы.
Афіцэры ўжо стаялі ў страі, паэкіпажна, па тры чалавекі.
Кожнаму выпадала сёння рабіць па тры заезды і выконваць работу кожнага члена экіпажа — і камандзіра, і механіка, і аператара-наводчыка. Карповіч заняў месца ў страі.
На зыходным рубяжы свяціліся чырвоныя ліхтары, ля іх былі відаць абрысы трох машын з паднятымі ўгору гарматнымі стваламі.Карповіч ведаў, што робіцца на другім паверсе, за пультам кіравання стральбою. Бачыў круглыя дыскі няўмольных секундамераў, якія зафіксуюць і час, патрачаны на выкананне практыкавання, і працягласць кожнага прыпынку; чырвоныя лямпачкі пакажуць, калі будзе пападанне ў мішэнь.
У полі свяціліся белыя вочы аўтамабільных фар, слабенька пабліскваў кішэнны ліхтарык — аператары у апошні раз правяралі гатоўнасць мішэннага абсталявання.
Маёр Бялоў, маючы пакуль што вольны час, даваў апошнія наказы.
— Яшчэ раз, таварышы афіцэры, успомніце, як прыстраляны машыны. Назіранне вядзіце не толькі ў прыцэл, а і ў трыплексы, за ўсім мішэнным полем, каб не страляць па чужой мішэні. Стрэл па чужой мішэні вам не будзе залічаны. Не забывайцеся даваць папраўку, бо мішэні будуць рухацца. Хто на месцы механікаў, не трымайце машыну лішне на кароткіх прыпынках. За гэта адразу ж атрымаеце двойку. Тармазіце машыны плаўна, накатам, каб стралок за гэты час успеў зрабіць грубую наводку. Усё рабіце хутка, але спакойна. Заспяшаецеся — стральбы добрае не будзе. Адчувайце сябе так, быццам на вас ідзе вораг, і калі вы не знішчыце яго, то ён знішчыць вас. Зразумелі мяне, лейтэнант Карповіч? Страляйце і тут гэтак жа, як і на стрэльбішчы, дакажыце, што за вас не дарэмна спрачаюцца камбат з камандзірам разведроты,— напаўжарт, напаўсур'ёзна скончыў маёр гаворку зваротам да Карповіча.
Карповіч увесь час адчуваў добрую і спагадную ўвагу да сябе ад маёра, хаця той за ўвесь час збораў ні разу і не пахваліў Карповіча, і не звярнуўся да яго інакш, як «таварыш лейтэнант». Неяк само сабою сталася, што між сабою маёра звалі «наш Бялоў». Хоць часам і смяяліся, калі Ласцоў паказваў, як і дома маёр гаворыць «таварьіш дочка». Хлопцы адчувалі за скупымі словамі маёра Бялова, і за яго часам і суровымі патрабаваннямі любоў да іх.
Таму было крышку трывожна і незвычайна ад таго, што так многа гаварыў сёння маёр, хваляваўся, быў крышку разгублены. А можа, трывога ішла з поля, у якім рэдка свяціліся агеньчыкі і панавала цішыня, якую толькі зрэдку парушалі далёкія галасы людзей.
Маёр Бялоў і раней жартам расказваў пра тое, як за Карповіча змагаюцца камбат і камандзір разведчыкаў. Камандзір разведкі, высокі, малады старшы лейтэнант, некалькі разоў праводзіў заняткі з афіцэрамі і пачаў дабівацца ў камандзіра часці, каб той перавёў Карповіча ў разведку. Дзіўным было не гэта, а тое, што камбат нават і пасля таго выпадку з Прымаком гарою стаў за Карповіча, і таму пакуль што нічога не было вырашана.
Аператары вярнуліся з поля.
Палігон быў гатовы да стральбы.
Экіпажы таксама.
Маёр больш нічога не гаварыў, толькі сачыў за мішэнямі ў полі — аператары правяралі, як працуе апаратура.
— Што, салагі, адзін па мішэнях страляць будзе, а другі па каманднай вежы?
Карповіч пазнаў голас Вялічкі, які стаяў збоку, прытуліўшыся плячыма да сцяны, і курыў. Карповіч спачатку не зразумеў, чаго тут Вялічка, нібы знарок прыехаў, каб паглядзець, як страляюць маладыя афіцэры, і ведаць, з каго здзекавацца потым. Карповіч успомніў, што Вялічка сам напрошваецца абслугоўваць розныя стрэльбы і вучэнні, абы толькі быць на вачах у вышэйшага начальства. I яго амаль заўсёды, калі ёсць на тое патрэба, адпраўляюць на такое абслугоўванне — не надта хто з камандзіраў любіць займацца гэтым. I ця-пер стральбу матэрыяльна забяспечваў Вялічка, арганізоўваў дастаўку боепрыпасаў, дапамагаў рыхтаваць мішэнную абстаноўку.
