Неизвестно - Нераток
Аднак вернемся да гісторыі людзей, як і ўсяго жывога, што папярэднічала вам, сучасным. Зямля тады круцілася марудна, яна ледзь рабіла абарот вакол сваёй восі за два пакаленні - пяцьдзесят цяперашніх гадоў. Магнітны стрыжань быў кволы, таму жыць ва ўмовах цяпла, святла і паветра можна было, толькі калі рухацца ўслед за Сонцам - насуперак руху Зямлі. Усё створанае вандравала па Зямным Поясе, штодзённа ссоўваючыся на чатыры-пяць цяперашніх кіламетраў. Расліны не маглі хадзіць, але яны маглі ўкінудь у глебу насенне, якое, праляжаўшы два-тры дзесяцігоддзі ў касмічным холадзе, зноў узыходзіла, каб сустрэць новыя пакаленні людзей. І было гэта доўга, амаль вечна. Можна сумнявацца, што абсалютны холад не здолее знішчыць дрэва ці куст, - аднак і цяпер ёсць расліны, якія не адолее самае моцнае полымя і самы люты мароз. Ні іх, ні іхняе насенне.
На гэтым плёнка скончылася, і я прачнуўся ад рытуальнага шоргату яе белага хвосціка па корпусе магнітафона.
Я задрамаў і не бачыў, як Вітэрнал пайшоў. І, відавочна, не быў бы ўпэўнены, што ён увогуле знаходзіўся тут, каб зноў не зарадзіў плёнку, не адматаў бы яе і не пачуў:
“.І пакінуў Бог на Зямлі некалькі Першалюдзей, у якіх няма тэрміну, абмежаванага Яго воляй або меркаваннем Смерці. І пазначыў іх атрыбутам бессмяротнасці, каб маглі пазнаваць сваіх пераемнікаў.
Я, Вітэрнал, - нашчадак Першалюдзей. Мы не вечныя: наш тэрмін - жыццё чалавецтва”.
- Дазвольце! Вітэрнал, ці як? Што вы мне плявузгаеце пра вашу эксклюзіўнасць? А калі аб нечым малоць - давайце, можа, пра Сусветны Патоп. Здаецца, гэта і вам па тэме, і я паслухаю!”
Уласны гугнява-п’янаваты голас падаваўся мне непрыемным.
45-55
Наступныя пятнадцать гадоў перамалолі маё ўяўленне пра чалавека як пра істоту, здольную да мыслення. Я зведаў сутнасць улады, адчуў няўстойлівасць клімату, а галоўнае - прасякнуўся ўласнай канечнасцю. Не чапляйцеся, спадары філолагі: вы выдатна разумееце, што размова ідзе не пра руку або нагу.
Дзве тысячы пяты год. Як прыемна прапусціць два нулі без абазначэння іх словамі! Смешна сказаць, хоць забыў, калі смяяўся: у маладосці не быў упэўнены, што дажыву да яго.
Стварылі “Дзевятую роту’, аднак ніхто не ўспамінае “Нашых”; рэміксавалі “Кінг Конга”. Забыліся “Дванаццаць малпаў”, а “Ціхую планету’ выкінулі з кінадаведнікаў з-за малапрыкметнасці і бяскасавасці. Арнольд кіруе Каліфорніяй. Лебедзі і Еўдакімавы ў горне расійскай улады не выжываюць.
Еўрапейскія дзяржавы ставяць лідэрамі жанчын. Краіны- “еўрапярэваратні” здаюць на несправядлівыя суды сваіх былых правадыроў, якія спрабавалі ўтрымаць уладу і, па вялікім рахунку, выратавадь уласную краіну. Прадэс развалу імперый працягваецца. Планета, на якой паўвека таму было блізу пяцідзесяці дзяржаў, цяпер мае іх пад дзвесце пяцьдзесят. Войны не толькі не спыняюць раз’яднання, а як быццам бы і спрыяюць яму. Магчыма, чалавецтва пакуль не разумее ўсёй сур’ёзнасці працэсу.
Арабскі рэгіён падобны на дрэсіраванага тыгра, які пакаштаваў чалавечыны. Амерыка нагадвае баксёра-прафесіянала, які “адпаведна правілам” метадычна нявечыць змарнелых пракураных падлеткаў.
Цягне дымам новай незразумелай сусветнай вайны. Магчыма, яна ўжо ідзе.
Анекдот пра Брэжнева як пра “дробнага палітычнага дзеяча ў эпоху Пугачовай” успрымаецца бясспрэчнай ісцінай для тых, хто памятае Генсека. Слова “фармат’ у шоу-бізнесе з’яўляецца пропускам, “нефармат’ - прысудам. Зрэшты, я музыку амаль не слухаю. Добра, што пачалі крудідь песні майго студэнцкага юнадтва: “Там, дзе клён шуміць.”
Праўду сказаў Вітэрнал: ніводная вольха не стала бярозай.
Павінен адзначыць, што да таго часу я ўсвядоміў усю трагічнасць перакосаў здароўя. І калі праблема карыесу і зубнога каменю была вырашана ўстаўнымі сківіцамі, то да звыклых гастрыту, мігрэні, задышкі арганічна дадаліся ішэмія, атэрасклероз, артрыт і іншае. Аднак неабходна заўважыць, што на рабоце (пяты год у невялікай арганізадыі намеснікам дырэктара па навучанні кадраў) я стараўся выглядадь малайцом, што было нескладана: строгі пінжак разам з адпрасаванымі жонкай штанамі ўдала маскіравалі азызлае ва ўсіх напрамках цела. А пашыраная чырванаватая фізіяномія падманна перасцерагала тых, хто намерваўся пахіснудь мой аўтарытэт, што пад абалонкай адзення знаходзіцца магутны торс.
Пра тое, што цела на самай справе стала азызлым, я гаварыў. І нешта змянідь было немагчыма: калі ўдавалася пераадолець ляноту і апатыю - падсоўвала свае сюрпрызы здароўе. Дакладней, нездароўе.Спачатку я палічыў яго за маладога чалавека, накіраванага на наш камбінат ці на стажыроўку, ці з біржы.
- Сядайце. Дакументы давайце.
- Павел Андрэевіч, я - Вітэрнал, Відя.
Гэты ўдар быў мацнейшым за атрыманы два гады таму, калі на генеральнага дырэктара камерцыйнай фірмы, дзе я тады прадаваў, у маёй прысутнасці начапілі наручнікі.
Ды, напэўна, у глыбіні душы я і не забываў Віцю-Віталія, таму што адразу адрэагаваў:
- Пачакай, я дзверы зачыню. Кавы хочаш?
Вітэрнал кінуў на стол аркушык у клетку (падобных лісткоў я не бачыў гадоў дзесяць, аддаючы перавагу пісчай паперы) з інтэрваламі лічбаў 0-10, 15-25, 30-40, 45-55, 60-70, 75-85, 90-100.
- Што гэта? - Звычка пачувадца галоўным у асабістым кабінеце праяўляла сябе.
- Падумайце, вы ж некалі збіраліся быць вучоным. Уключыце
IQ.
Прайшло не больш за хвіліну, як я кінуў яму лічбы: 5, 20, 35, 50, 65, 80, 95.
- Значыць, наступным разам вы наведаеце мяне ў шэсцьдзесят пяць гадоў? Вы рызыкуеце не заспець мяне жывым: я ўжо быў на валасок ад смерці - толькі спагадная ўвага прахожых і прафесіяналізм медыкаў утрымалі мяне ад неасэнсаванага скачка на той свет.
- Інтэлект не розум, Павел Андрэевіч. У вас ёсць вольных паўгадзіны?
- А пасля работы нельга?
З цягам гадоў я стаў працаголікам і панічна баяўся змарнаваць нават хвіліну рабочага часу на асабістыя патрэбы, хоць карысці ад сваёй работы даўно не бачыў.
- Добра-добра, я пагуляю пакуль што.
- Можа, вам грошы патрэбныя? - хутчэй ветліва, чым паблажліва спытаў я.
І ўгадаў.
- Не пашкодзілі б.
Я даў Вітэрналу суму, дастатковую для вольнага баўлення часу на пару гадзін з улікам яго статусу, які вызначала яго абтрапанае адзенне.- У семнаццаць пятнадцать заходзьце. Я пропуск закажу. Між іншым, як вы прайшлі цяпер?
Вітэрнал усміхнуўся, і калі б яго твар не бачыўся на працягу жыцця ў ціхіх снах і ўдалых кашмарах, з якіх ён мяне вызваляў, давялося б палічыць яго ўсмешку праяўленнем беспардоннага нахабства.
А так я проста сказаў:
- Добра-добра, усё, пакуль. Да сустрэчы.
Гісторыя, расказаная Вітэрналам, які гэтым разам паведаміў, што яму бліжэй імя Імартал, была даволі афарыстычнай:
- Першапачаткова людзі былі падобныя на багоў не толькі знешне, але і па вечнасці жыцця. Ты памятаеш пра гэта, Павел Андрэевіч. Аднак Вярхоўны заўважыў, што чалавечая душа ў адрозненне ад боскай мае абмежяваны рэсурс. Таму ён вызначыў намінальны тэрмін жыцця і падзяліў яго на пятняттгтяттігядовыя стадыі: дзяцінства, юнадтва, маладосць, сталасць, пажылы ўзрост, старасць. Такім чынам, у кожным чалавеку праграмна закладзена ўзроставая сетка. Ці не дзіўна, што дзевяностагадовы парог пераадольвае мізэрная частка, а сто пяць гадоў перасягаюць адзінкі?
Кожнай стадыі было адведзена дзесяць гадоў, паміж стадыямі былі устаноўлены пераходныя этапы на палову стадыі - пяцігоддзе. Гэтыя пяцігоддзі - пераход з папярэдняга ўзросту ў наступны - часцяком хваравіта пераносяцца.
Менавіта таму ў дванадцадь-трынадцадь гадоў людзі збіраюцца канчаткова разабрадца з усім светам ці з сабой. І адначасова ганарацца, што да іх усё часцей звяртаюцца “хлопец”, а не ‘хлопчык”. Або - не “дзяўчынка”, а “дзяўчына”.
Менавіта таму ў двадцадь сем—дваццаць восем яны пачынаюць адчуваць, што ўзыходжанне непазбежна зменіцца спускам, і як належнае ўспрымаюць зварот “малады чалавек”. І адначасова паўнакроўна радуюцца жыццю.
Т аму ў сорак два—сорак тры гады невытлумачальныя сігналы здароўя, якое раптоўна хістанулася, выклікаюць паніку і прадчуванне завершанасці праграмы жыцця, а першы зварот “дзядзька” або “бадя” спачатку абурае, а потым настройвае на пакору. І тым не менш менавіта ў гэтыя гады прыходзіць адчуванне, што свет - у вашых руках.
Т аму ў пяцьдзесят сем—пяцьдзесят восем ханжаскі камплімент “Вы цудоўна выглядаеце!” ці “Вы ніколькі не змяніліся!” успрымаецца з удзячнай іранічнасцю, а зварот па імені дапушчальны толькі ад блізкіх або даўніх сяброў. А разуменне жыццёвых законаў выклікае радасна-помслівую зайздрасць да тых, хто маладзейшы.
Таму ў семдзесят два—семдзесят тры здзіўляешся новым напасцям, у тым ліку ненавіснай імпатэнцыі, а заадно і варыкозна- вузлаватым нагам. А паблажліва-пагардлівае “дзядуля” пасля незадаволенага сам-насам пыхкання ўспрымаецца як аксіёма. Затое пачынаеш шчыра наталяцца простымі рэчамі: сонцам, небам, дрэвамі.
