Варлен Бечык - Радкі і жыццё
Ён любіў абсмоктваць купалаўскія словы:
Яшчэ прыбавіце скананне —
Прадсмертны вашых рук абраз, —
Нядоўга ж ваша панаванне —
Загуба прыйдзе і на вас.
Заuубу крыўдаю, слязамі
ў магільны выкапалі ніз;
Людской расплаты ўжо над вамі
Тапор адточаны завіс.
Сіняўскія экспартавалі дэмагогію за мяжу, яны ж спрабуюць знутры навязаць нам яе.
Быкаў паказвае Сахно, яны злуюдь на Быкава, а не на Сахно.
У маленькім апавяданні В. Цельпугова («Снежныя горы») у старога горца пытаюць, колькі вёрстаў да гор.
— Одну половину, наверно, забыл, а в другой верст восемь, не меньше.
Мудры стары. Якраз такія мудрацы ёсць у нас — хІтра замоўчваюць жахі часоў культу.
Р. Рождественский:
Поперед батьки
В пекло не лезть?!
Кто ж его
от пули
закроет
тогда?
Гэта адказ маме на яе перасцярогі.
А. Вярцінскі:
Дзень першага весняга промню — дзень паэзіі.
Дзень першага весняга грому — дзень паэзіі.
Дзень першых дажынак — дзень паэзіі.
Дзень першых сняжынак — дзень паэзіі.
Дзень першай сустрэчы — дзень паэзіі.
Дзень светлай любві чалавечай — дзень паэзіі.
Подзвіг несумяшчальны з траскатнёю. Траскатня, шуміха — я сказаў бы — апашляе яго.
Абавязкова на ўсё неабходна свежае вока: на газетную паласу, на падзеі (свежы погляд), на літаратурны працэс, на будні, на наваколле, быт. Узнавіць стан, калі ты пабываў спачатку збоку, потым — унутры, але ўнутры яшчэ не прыцёрся, не абвыкся.
У мяне прапалі параўнанні. Думка прагне чыстага слова. Сучасная метафара — два кадры. Кадр: пчаліныя соты; кадр — капсюлі патронаў; метафара — пчаліныясоты патронаў. Метафара злучае не дзве рэчы, дзве з явы (нават рэчы-з’явы). Дае кантэкст сінтэзу, злучаючы два рады асацыяцый.
I ўсё гэта — пярэстыя думкі, якія па адной закідваю ў памяцъ (выдумваю хутчэй) у Купалаўцы.
1. V.
Есць падставы, што — нягледзячы на ўсю немач — «квартал» пражыты адносна добра. Тое-сёе зрабіў, тое-сёе сказаў, набраў пэўны разгон і маю планы.
I сённяшні дзень быў адносна плённы. Я чытаў Дарыа і пераклады Савіча. Гэта была паэзія.
А вечарам, у гадзін сем, я пайшоў гуляць і быў па-новаму запалонены вясною, яе паэзіяй.
Цеплыня вярнулася і суцішыла ветры. Парасклейваліся першыя лісточкі. Бярозавыя яшчэ ліпкія — я іх мацаў. Я хадзіў у мясцінах найпрыгажэйшага роднага краявіду — там, дзе мурожная трава ляжала светлай зелянінай на леташняй жоўці, дзе стаяла рэчка з ціхай зялёнай вадою, дзе было незвычайна хораша бачыць сонца праз дрэвы, дзе абрасталі зелянінай стаўкі. Здалёк і адусюды ішоў птушыны шчэбет. Яго перабівала адна там нейкая маленькая сінічнага выгляду «пічужка». Я хадзіў там, дзе дзіўна, непрывычна сустрэць другога чалавека. Па-свойму нават абразліва: а што ён тут робіць?
Выйшаў ад узлеску ў лагчыну, да рэчкі, на луг. Ішоў мяккаю падатлівай сцежкай і дзівіўся, круцячы шыю: даўно не ведала душа мая такой радаснай, простай і адкрытай прыгажосці, якую адкрывала вока ў маленькай крапіўцы, у дробным яшчэ конскім шчаўі, у сухім лапушынні.
Сцяжынка, адолеўшы некалькі ручайкоў, па мяккім, падатлівым грунце вывела мяне да вёскі. Лецкаўшчына шырокім разваротам ляжала ўверсе, на хрыбтавіне гары. Ціха, нерухома, задумліва стаялі дамы, а ўніз спускаліся апрацаваныя прысядзібныя шнуры, а па межаніцы ішла ўверх сцежка. Усё было спрадвечным, нерухомым, некранутым. Здавалася, што тут існуюць вось гэтыя дамы, шнуры, нерухомыя каровы на лузе (пастушку я не адразу раэгледзеў). Потым вуха пачало лавіць і чалавечую прысутнасць: нёсся з вуліцы бесклапотны ·смех нейкай кампаніі, злева вока ўгледзела кампанію рознакаліберных жэўжыкаў з вудачкамі.Я пайшоў уздоўж рэчкі, яка я набыла тут.рух у вузенькім рэчышчы, забруілася ручаінай. Суха дзынкнулі прывязаныя — на павадку дашчыны кладкі; уся вёска пасунулася ўправа, і адкрыўся новы краявід.
I зноў ад узлеску глядзеў я ўжо на некалькі вёсак, раскіданых па краях і акаймаваных лясамі. Адзінокі брэх сабакі, рэдкія падарожнікі — і ўсё сцішанае, маўклівае, разлічанае на ўспрыняцце аднаго.
I пры ўсім гэтым добра думалася, хадзілася. А потым — цудоўны падарунак: бусел, крыку якога я нават адразу не пазнаў. Я напрасткі папёрся да яго і — дарэмна. Спужаў. Але ўсё было здорава. I хацелася гуляць, маўчаць, кідаць кветкі ў ваду і біць пошасць, якая не мае правоў на такі мудры і з усімі добры, неварожы^ прывабны свет.
2.V.
Добры, раніцаю без ветру, дзень. Першыя спробьг загару. Людзі корпаюцца на агародах. Я выходзіў таксама. Пакуль капаў, успомніў тыя вёсны, калі я капаўся ў градах. Паўтарэнне — зварот успамінаў, якія ляжаць нерухома.
Вялюгін — павышаны тонус жыцця, самабытнасць,свежасць.
Адчуванне цэлага і цэласнага, пранікнёны лірызм і напружаная інтэлектуальнасць.
Складаныя міжнародныя абставіны патрабуюць глыбокага вывучэння і асэнсавання працэсаў, звязаных: з праблемамі вайны і міру.
4. V.
Сонца адтаяла палонку ў воблаках і раскідала пунцовыя промні.
У Купалаўцы ідзе перастрэлка вачэй. Я, здаецца,таксама прымаю ўдзел.
Біялагічная мяжа ўзросту ледзь не ўсюды лічыцца — 28 год. Я падыходжу да мяжы.
7. V
Дзень радыё. Гарачы, сапраўдны дзень лета. Я акунуўся, загараў. Хацеў апісаць усё гэта — цяпер адчуваю, што самаадчуванне не тое.
15. V.
Адбыў Брэст. Значны і дарэмна не запісаны кавалак жыцця. Істотны па насычанасці і зместу.
У Мінску бачыў легнюю раніцу. Цёг у Прылуках (з прыгодамі) цяжэзныя чамаданы бездапаможнай бабулі з Сухініч, і яна ўсё хацела мне заплаціць.
20. V.
Няўжо ўсё жыццё пройдзе з надламанай памяццю і бясконца будзе мучыцца болем, бяссонніцамі і туманам стомленая галава?! А жылося...
Напісаў Калесніку. Паслаў кніжку. Паслаў кніжку Ігара Салыку. Заўтра едзем з В-м да Ігаравай маці.
26. V.
Ідзе пісьменніцкі з’езд. Я ўчора быў «букашкай», якая пакінула ў выглядзе косак свой след на старонках газеты.
Варта было б запісваць гаворкі з разумнымі людзьмі. Не пра што, а што гаварылі.
Паэт, які па штампаванай і зручнай для рэтраградаў звычцы не значыцца ў першай абойме, стаіць па-за меркам! гэтых абоймшчыкаў і непараўнальна вышэй. Не ўключаць «Рэквіем» і мацярынскі цыкл у школьныя праграмы — грэх.
29. V.
Раніцаю прыехаў у «ЛіМ». Прыйшоў Сіпакоў, за ім — Быкаў. Быкава слухаў упершыню. Сапраўдны мастак. Чалавек сярод людзей. Без аніякай позы, без дыстанцыі, без фальшывінкі.
31. V.
Гаварыў па тэлефоне з Рытай і Светаю. Цяжка, нялёгка, вінавата. Света — адзіная на ўсім свеце, хто за нешта мяне прызнае. Ва ўсякім разе — за большае, чым я ёсць. Тое, што яна не ведае аб’ектаў . для параўнання прапорцый і маштабаў — не апраўданне.
4. VI.
Абпалены гарачынёю і няшчасны ад ляноты, ледзьве прымусіў сябе сесці за стол. Я пайшоў на рэчку, згуляў за «пенсіянераў» у футбол (прайгралі 2: 1), дзе я вызначыўся толькі тым, што не заслужана зарабіў пенальці. Звычайныя перажартачкі з Хмылём і Жаўрлдам. Добры дзённы сон. Прыпякае абсмаленая скура. Пішу.
Кафка — праблемы адчужэння людзей, адзіноты, фатальныя, неадольныя законы, у якіх блытаюццаі людзі, не разумеючы, чаму яны ўсё жыццё нясуць дакаранне за нязробленыя злачынствы.
Дзяцінства добрае тым, што пасля найцяжэйшага «гора» прасынаешся бесклапотна шчаслівым.
Добрае лета. Ціхі чэрвеньскі вечар, калі — пасля спёкі — лёгка гуляць у валейбол і ва ўсе тонкасці юначых і дзіцячых адносін тым, хто пасля вячэры — з піянерлагера. Паднялося ў памяці сваё. Лагернікам — зайздрошчу. Свой мікрасвет, свая грамадскасць, свае інтарэсы.
Мая паэзія: А. Вярцінскі.
СКАЖЫ МНЕ, МАМА
Памяці /. Хадановіча
Ён нарадзіўся вельмі рана.
Ен нарадзіўся на зары.
А на зары — яшчэ туманна
I яшчэ золка на двары.
Ён нарадзіўся вельмі рана,
Калі яшчэ зашмат туману —
Туману фальшы і падману,
Зашмат імглы і слепаты
Зашмат усякай свалаты.
Ён нарадзіўся вельмі рана.
3 душою — чуйнай, як мембрана,
Ён успрымаў удары зла,
Як рана — вастрыё ляза.
Так, ён прыйшоў да нас заўчасна.
Таму пытаўся ён так часта:
— Чаму яшчэ жывуць няшчасна?..
Чаму? Чаму? Чаму? Чаму?
Чаму ашукваюць, не вераць?
Глядзяць на праўду, як на ерась?
Чаму жыццё так дробна мераць?
Чаму?!
Што скажаш ты яму.
Так, ён з яго жывым сумленнем
3 яго высокім уяўленнем
На многае глядзеў з здзіўленнем,
Ён, як дзіця, пытаўся ў нас:
— Навошта гэта — асцярожнасць, няшчырасць,жорсткасць, і варожасць?
Навошта? Дайце мне адказ!
Навошта! Ну, скажыце прама.
Навошта? Ну, скажы мне, мама,
Мне, мама, многае няўцям.
Навошта? Ну, скажы мне, Рыта...
Скажыце шчыра і адкрыта, —
Навошта гэта ўсё людзям?!
Навошта столькі ім туману —
туману фальшы і падману?
Халоднай чэрствасці імгла?
Ці, можа, я радзіўся рана
і ўжо зашмат хачу святла?..
...Яго ударылі з туману, з імглы ударылі, з імжы...
