Неизвестно - Дубянецкі
Гледзячы на гэтых трох маладых, я цешыўся беларускай здаровай залатою зьменай. Я сюды далучыў і тых юнакоў - маіх сяброў, што летась аднаго з іх я паслаў у праваслаўныя сьвятары, а сёлета рыхтую аднаго з іх на беларуска- га каталіцкага сьвятара. I такія хлопцы ў мяне не выводзяцца. Яны чакаюць толькі майго слова.
У сувязі з апошнім, я таксама падумаў: “А знайдзі на ўсю “вялікую Расею” хоць аднаго рускага выдаўца, які менавіта так зацікаўлены быў у падрыхтоўцы такой зьмены сучаснай рускай інтэлігенцыі”. Што датычыцца рэлігійных храмаў, дык кожны з тых выдаўцоў абыдзе іх дзясятаю дарогаю, каб яму, камуністу не зрабілі заўвагу ў райкаме ці ня выключылі з роднай партыі. Я ж хаджу ў храмы ўсіх рэлігіяў, якія вызнае мой беларускі народ.
Позна вечарам быў Эдуард Скобелеў. Ен прыехаў з міжнароднага пісь- меньніцкага сімпозіуму, што праходзіць у Ленінградзе па пытаньнях вайны і міру. !ван Чыгрынаў і Віктар Казько засталіся там да 13 кастрычніка. А Эдзік выступіў, здаецца на секцыі публіцыстыкі, да якой ён быў прыпісаны, і ўцёк.
Крыху расказаў пра сваё выступленьне. Думаю, што ён што-небудзь імправізаваў па памяці, але ж падобнае на рэха яго “Катастрофы”. Нарэшце мне трэба было б неяк узяцца за гэты раман. Я ж адолеў толькі ўступ і старонак 5-7 у розных месцах - такая часам у мяне метода.
Апошняй ад мяне пайшла, вядома, мая жонка. Нанесла мне ўсялякіх ле- каў-прысмакаў - галубіку, інжыр, што даслалі з Сочы. Я прасіў яе, каб заўтра адпачыла хоць раз за доўгі час, каб ня ехала на тую дачу. Адной жа да таго ж яшчэ і сумна будзе. Дый навошта так надрывацца!
Вечарам, пасьля ўсяго, я ўважліва прачытаў Галіну працу. Я быў вельмі зьдзіўлены такой дасканаласьцю. Яна мне сказала: “Ты не ўжывай гэтае слова, бо я ведаю свае хібы, хоць мне таксама сапраўды падабаецца”.
Пашкадавала вельмі, што не здагадалася прачытаць свае “Стансы” тым цу- доўным дасьведчаным хлопцам, што былі ў мяне - Лёню і Сяргею.
12 кастрычніка 1985 году. Субота. Зноў учора быў седуксен, і зноў я паспаў нармальна.
Дачытаў “Успаміны пра Iлью Гурскага”... Чытаў усю падрад, як вельмі рэдка я раблю гэта. Багата рабіў падкрэсьліваньняў простым алоўкам прама ў кніжцы. Багата якіх старонак вынес гэтым жа алоўкам на форзац, каб пасьля лягчэй было знайсьці. Агульнае ўражаньне: кніга не абавязковая. Яе магло б і ня быць. Усе 32 успаміны не адрозьніваюцца арыгінальнасьцю. Ніводзін з іх не зьмяш- чае хоць адзін больш-менш цікавы факт, момант, эпізод. Такі, які зацікавіў бы чытача, узяў бы яго, як кажуць, за жывое, каб чытач ці зарагатаў, ці заплакаў. Каб ён захацеў прачытаць гэта яшчэ некаму хто “трапіцца пад руку”.
Зьмест усіх успамінаў такі: “Яшчэ юнаком ён бараніў краіну Саветаў ад інтэрвентаў... назаўсёды засталася ў сэрцы непрымірымасьць да ўсіх, хто гатоў быў пасягнуць на заваёвы савецкага народу. Калі пачалася Вялікая Айчынная, Iлья Данілавіч з першага дня становіцца ў строй абаронцаў Радзімы. Пры газеце “За свабодную Беларусь” ён стварыў яшчэ і “Партызанскую дубінку”, якая вельмі прыйшлася даспадобы і чырвонаармейцам, і партызанам” (с. 115).
Амаль усе расказваюць, які ён уважлівы і строгі быў рэдактар часопісу “Беларусь”. Творы яго, што сапраўды ніжэй усякай крытыкі, нідзе не разьбіраюцца. Усюды гучыць прыкладна такое апраўданьне: “У сваёй творчасьці ён стараўся падымаць галоўныя, найважнейшыя тэмы нашага жыцьця. Такімі былі яго п’есы канца двац- цатых і трыццатых гадоў, такім быў яго раман “Вецер веку” і іншыя творы. Ен добра разумеў, што літаратура служыць камуністычнаму выхаваньню працоўных, і ў меру сваіх сілаў і здольнасьцяў стараўся вырашаць, адгукацца на найбольш важныя тэмы жыцьця, імкнуўся быць на пярэднім краі літаратуры” (с. 132).
“...Пазіцыя партыйнасьці ніколі не разыходзілася з прынцыпамі партыйнасьці літаратуры і мастацтва” (с. 63).
Характэрныя фотаілюстрацыі ў кнізе:
- тут і сядзіць ён нібыта сапраўдная нейкая вартасьць - напышліва глядзіць “удалячынь”, узыўшы акуляры ў рукі;
- стаіць такі ўсьмешлівы малады камісар надзвычайнага батальёну (гэта было тады нешта страшнейшае за “чэка”, за НКВД, называлася такім самым сабачым імем як “ЧОН”);
- сярод рабочых у Маскве пасьля паказу яго антымастацкай камуністычнай п’есы “Качагары”. Тут яшчэ сядзіць адзін такі самы служка НКВД, як Віталь Вольскі;
- а вось роўныя таленты і аднолькава жвавыя даносчыкі - П. Б. і ён;
- ніжэй - здымак 1942 году: ён з М. Лыньковым, К. Крапівою, П. Глебкам, В. Барысенкам. Усе, апрача Глебкі, у нейкіх бязрукаўных аўчынных грубых “камізэльках”, з партупелямі(!), у Крапівы відаць пятліца з адной “шпалаю”, а Глебка - проста ў ватоўцы;
- палосны партрэт, дзе голены “пад Катоўскага” Гурскі ажно з дзьвюма “шпаламі”! Усіх пераплюнуў!
- і з партупелямі па-бальшавіцку - на абодвух плячах;
- а вось з А. Міронавым ужо ў 196О г.;
- вышэй - год 1954: на 2-м зьезьдзе пісьменьнікаў СССР. Хто тут толькі не прадстаўляе беларускую літаратуру! I Макар Пасьлядовіч, і сам Гурскі (на самым ганаровым месцы), і П. Кавалёў, і Т. Хадкевіч, і А. Слесарэнка, і У. Краўчанка і г. д. Есьць, на шчасьце, і тыя маладыя літаратары, што цяпер складаюць славу і гонар нашага краснага пісьменства - М. Танк, Я. Брыль, П. Панчанка;
- а во Гурскі сярод супрацоўнікаў “Беларусі”, дзе найбольш эфектна гля- дзіцца такі класік, як !ван Кудраўцаў: ледзь-ледзь нядаўна не выпусьцілі, а літаральна выштурхнулі яго бездапаможную, але ўра-патрыятычную парты- занскую мазьню;
- ого, Гурскі ў цэнтры ўвагі на пленуме СП БССР у 196О годзе!
Палова з усіх успамінаў пісалася сьпецыяльна для гэтай “кнігі”, апроч таго,
значная частка пісалася таксама па просьбе Марыі Якаўлеўны, а восем “успа- мінаў”, што напісаныя былі па-руску, пераклала сама яна.
У “кнізе” я пакінуў 140 сваіх заўвагаў і пажаданьняў, 57 старонак вынес на форзац. У асноўным мая праца была выкліканана абурэньнем ці ўра-патры- ятызму, ці прымітывізмам Гурскага і Гурскаўцаў.
13 кастрычніка 1985 году. Нядзеля. Цяпер так і хочацца пачынаць кожны запіс з інфармацыі пра стан здароўя. Тое наступіла ці “наехала” на мяне толькі гэтымі днямі - калі паламаўся мой стэнакардычны стэрэатып, калі перастаў спаць. Ну, дык вось: сёньня спаў ледзь не да дзявятай гадзіны раніцы! У панядзелак, калі такая ж будзе і наступная ноч, пастаўлю пытаньне пра выпіску.
Перад абедам наведаў Серафім Андрасюк. Разабралі з ім шмат службовых пытаньняў. Сярод іх:
1. Вылучыць Сьвятлану Расянчук малодшым рэдактарам замест Зіны Жук, якая ідзе ў дэкрэтны адпачынак. Я ўпэўнены, што са Сьветы з цягам часу будзе выдатны рэдактар. I ня толькі! Iнтэлігентная, энергічная, з шырокім кругаглядам. Дый, думаю, яна найлепш адпавядае густу Веры Сямёнаўны.
2. Алесь Рыбак зьбіраецца ісьці з выдавецтва. Трымаць пакуль гэта ў сакрэце, а то могуць некага падкінуць. Мікола Кусянкоў, загадчык хоча Яўгена Лецку. Я таксама ня супраць Лецкі. Нядаўна ён быў у мяне на прыёме, і я нават яго абнадзеіў. Але сказаў, няхай пакуль прымае прапанову “Юнацтва”. Мне хацелася б хутчэй узяць Сяргея Дубаўца. Серафім ўсё-такі з Кусянковым нацэліліся на Лецку. А гэта ўжо перайначыць цяжка.
3. Ніл Гілевіч нават у ЦК КПБ, напэўна, у аддзеле культуры паставіў пытаньне пра перавод яго брата Міколы Гіля на пасаду загадчыка рэдакцыі Збораў твораў і выбраных твораў. Дазнаўся, што мы няпэўна вырашылі, неканчаткова. На гэтае пытаньне ў нас з Серафімам аказалася аднолькавая думка. Дарэчы, такая самая думка і ў Сяргея Законьнікава.
4. Валодзю Паўлаву Камітэт ня дасьць сваю Ганаровую грамату да 5О-гадо- вага юбілею. Серафім сказаў, што Дзялец папярэдзіў ужо, каб і не прасілі. Я прапанаваў Серафіму зрабіць у выдавецтве, як сьлед, падрыхтаваць добры загад, прэміяваць звычайнай у такіх выпадках прыміяй - сто рублёў, падрыхтаваць прыгожы цёплы адрас, правесьці сход з кветкамі, выступленьнямі, вершамі. А далей яго справа, як ён паступіць.
5. Паскардзіўся Серафім на Аляксандра Антонавіча, што той крычыць “Чаго гэты прафесар хоча ад пробаў ілюстрацыяў да “Пана Тадэвуша” А. Міцкевіча”. “Прафесар” - гэта Васіль Шаранговіч. I Дзялец націскае, каб фарсіравалі. “Мне сорамна, - кажа ён, - сустракацца з польскім генконсулам”. Я супакоіў Сера- фіма: “Толькі лінія Шаранговіча заслугоўвае павагі: яна за якасьць выданьня. А тыя астатнія - кар’ерысцкія. Такім настроям не патакаць”.
6. На кастрычнік вельмі мала ўзята да выпуску назваў. Здаецца, менш дзе- сяці. Мне Жана Сьцяпанаўна абяцала выслаць план месяца. Я прасіў, каб і “зірнуць” на праект кварталу.
7. Дамовіліся рыхтаваць пасяджэньне рэдакцыйна-выдавецкага савету. Пытаньні: 1) абмеркаваньне праекту плану выпуску літаратуры ў 1987 годзе і плану рэдакцыйна-падрыхтоўчых работ у 1987 годзе (пад выпуск 1988 году); 2) інфармацыя Серафіма пра вынікі ММКВК-85.
8. Адносіны з цэнзураю. Асноўнае - гэта тое, што яны зрабілі там шмат купюраў у 4-ым томе Максіма Гарэцкага, у яго рамане “Камароўская хроніка”. Прынята, кажа Серафім, рашэньне з Камітэтам, каб “падганяць” том пад пат- рабаваньні Цэнзуры. Я прапанаваў абавязкова месцы купюраў - усіх без вы- ключэньняў - пазначаць адпаведным умоўным знакам - квадратнымі дужкамі з шматкроп’ем у іх: [...].
