Неизвестно - Дубянецкі
Неизвестно - Дубянецкі краткое содержание
Міхал Дубянецкі
«Трэба рызыкаваць».
Дзёньнікавыя запісы 1985-1988 гадоў
Падрыхтоўка да друку Станіслава ДУБЯНЕЦКАГА.
Публікацыя Марыі Міхайлаўны Дубянецкай.
Яшчэ адна праява асабістай мужнасьці
У долі кожнага рэдактара перыядычнага літаратурнага выданьня ёсьць шчасьлівыя хвіліны. Яны зьвязаны з першаадкрывальніцтвам новых талентаў, выдатных твораў. За амаль 16 гадоў працы ў рэдакцыі часопісу “Полымя” мне даволі часта даводзілася перажываць такую радасьць.
Але гэта запеўка. Гаворка пойдзе пра трошкі іншае. Сёньня, з вышыні гадоў, мне падаецца цікавым, што рэдагаваньне мастацкіх рэчаў: раманаў, аповесьцяў, апавяданьняў, п’ес, вершаў, паэмаў помніцца толькі ў выключных выпадках. Затое ўсе ўспаміны, дзёньнікі, якія давялося рыхтаваць да друку самому ці нават проста чытаць вокам галоўнага рэдактара, не забываюцца. І тым больш такі жывы, эмацыянальны, выбуховы матэрыял, як дзёньнікі Міхала Дубянецкага “Трэба рызыкаваць…”
Як вядома, Дубянецкі быў таленавітым энцыклапедыстам, перакладчыкам, пісьменьнікам. Але асабліва ўдала і надзвычай вынікова спалучыліся ў ім дзьве прыродныя адоранасьці.
Ён стаў бліскучым кніжным выдаўцом – захопленым, ініцыятыўным, мудрым. Аднак на пасадзе дырэктара выдавецтва “Мастацкая літаратура”, каб яно працавала ня толькі на выкананьне эканамічнага плану, а для людзей, гэтым адбыць было немагчыма. Каб выпускаць патрэбныя, цікавыя кнігі, каб змагацца за іх з цэнзурай, патрабаваліся сьмеласьць, мужнасьць. У Міхала Дубянецкага яны меліся, пра што сьведчылі многія эпізоды ягонай дзейнасці.
Яшчэ адной праявай асабістай мужнасьці гэтага слаўнага чалавека сталі дзёньнікі. Здаецца, гэта так проста – пачаць іх весьці, зрабіць першы запіс. Але толькі не ў таталітарнай дзяржаве. Тут патрэбна адвага, бо занатаваныя радкі могуць трапіць у рукі высокапастаўленых ідэалагічных цэрбераў, цэнзараў у пагонах, а тады – чакай бяды. Ён гэтага не спалохаўся.
Друкаваць дзёньнікі М. Дубянецкага часопіс “Полымя” пачаў у № 2 за 1999 год. Гэта быў асобны сшытак, які меў загаловак “Да гісторыі выданьня аповесьці Васіля Быкава “Мёртвым не баліць”. Яму была дадзеная назва “Злое вогнішча”, а радок аўтара пакінуты падзагалоўкам. Да ліквідацыі незалежных рэдакцыяў, якая адбылася ў 2002 годзе, мы пасьпелі апублікаваць іх у “Полымі” у № № 10-12 за 2001 год, № № 1-4 за 2002 год...
Радуюся, што часопіс “Дзеяслоў” вырашыў апублікаваць астатнюю частку зьмястоўных дзёньнікаў. Гэта высакародна і справядліва ў дачыненьні да памяці пра Міхала Дубянецкага. Будзем спадзявацца, што некалі дзёньнікі выйдуць і асобнаю кнігаю.
Сяргей Законьнікаў.
5 студзеня 1985 году. Субота. Сяджу дома – выходны дзень. “Сяджу” – не зусім дакладна, бо ўвесь час нешта раблю. Днямі канчаткова вызваліўся ад “блакады” – “Блакаднай кнігі” Алеся Адамовіча і Данііла Граніна. Гэта незвычайная кніга вычарпала мяне канчаткова, фізічна і маральна. Фізічна таму, што вялікая, таму, што быў пэўны тэрмін здачы яе да выданьня, таму, што патрэбна было мазольна ўдасканальваць уніфікацыю мноства шмат разоў паўтораных там імёнаў, адрасоў і іншых рэаліяў. Маральна таму, што надзвычай цяжка аказалася быць прыкаваным такі працяглы час да тых трагічных, жудасных блакадных гісторыяў. Адчуваю, што я доўга яшчэ буду знаходзіцца пад уражаньнем усіх тых кашмараў, што доўга не змагу ўзяцца зноў за нешта значнае.
На 1986 год да выданьня не планую сабе нічога. Значыць, 1985 год – “свабодны”. А сёньня першы дзень гэтай свабоды. Як ніколі ўважліва азнаёміўся са сьвежым “ЛіМам”. Гэта першы нумар новага году. Вялікую плошчу нумару занялі ўзнагароды і… некралогі. Сьцяпану Александровічу нададзеная годнасьць “Заслужанага работніка культуры БССР”. Так сабе, без усякае юбілейнае даты, бяз нейкага “гарачага ўчынку”, а проста “за шматгадовую плённую літаратурную працу і актыўны ўдзел у грамадскім жыцьці” Хай сабе й так! Любіць ён афіцыйнае, дзяржаўнае прызнаньне, дамагаецца яго. Але ж дзівак, хапіла б і добрага прызнаньня шматлікіх і ўдзячных яго чытачоў. Зрабіў жа нямала. Гэта і застанецца ў яго вечным актыве, а ня тое званьне, што вельмі часта даецца неўпапад.
А вось Станіслаў Марцалеў за сваё 60-годдзе атрымаў Ганаровую грамату Вярхоўнага Савету БССР. Сядзеў бы і дагэтуль у ЦК, дык, напэўна, адхапіў бы ордэн за сваю антыкультурную дзейнасьць на пасадзе загадчыка аддзелу культуры. Божа, колькі ён напсаваў нашай літаратуры, нашай культуры! Як шчыраваў ён на ганебнай ніве русіфікацыі! Ды й цяпер псуе і шчыруе, шчыруе і псуе. А на цяперашняй пасадзе яго гэта можна “пасьпяхова” рабіць. Усё-такі камандуе цэлым Інстытутам. Ды якім – мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору!
Цэлую старонку займаюць партрэты новых лаўрэатаў Дзяржаўнай прэміі БССР у галіне літаратуры, мастацтва і архітэктуры, а таксама артыкул пра іх Максіма Танка – старшыні Камітэту па гэтых прэміях. Аж 21 лаўрэат! Сярод іх 5 пісьменьнікаў, адзін журналіст, адзін мастак. Я рады за Дануту Бічэль, Петруся Макаля, Дзьмітрыя Бугаёва, Анатоля Грачанікава, творчасьць якіх я ведаю і ў асноўным люблю. З задавальненьнем успрымаю таксама прэміі цудоўнай артыстцы Марыі Захарэвіч, мастаку Гаўрылу Вашчанку. Прэмія прысуджаная таксама і вялікаму нашаму Уладзіміру Караткевічу. Надта позна зрабілі гэта! “Цэхавая” грызьня, групаўшчына не дазволілі аддаць належнае гэтаму Сьветламу Чалавеку пры ягоным жыцьці. На папярэдні ж конкурс, які быў яшчэ пры Валодзевым жыцьці, вылучаўся той самы раман “Чорны замак Альшанскі”. І тады адхілілі. Затое цяпер, ратуючы свой аўтарытэт, рэабілітуючы сябе перад смуткуючай дагэтуль Беларусьсю па Такой Страце, заплюшчыўшы ад ганьбы і сораму вочы, прызналі Творцу. А каб раней, дык, можа, гэтае прызнаньне хоць крыху сагрэла б яго збалелае сэрца. А можа, і выратавала б жыцьцё, хоць Ён і ня падкі быў на афіцыйную славу…
Яшчэ старонка – рэпартаж пра адкрыцьцё Літаратурнага музею Петруся Броўкі. Вось каго ўжо песьцілі “партыя і ўрад”. Узьнялі да найвышэйшых годнасьцяў ня толькі БССР, але і СССР – і ў літаратуры(!), і ў навуцы(!), і ў партыі, і ў дзяржаўным апараце. А ён жа не раўня Караткевічу. Памёр гэты Пятрусь, і яго ўжо ніхто і не ўспамінае. Пуставаць наканавана ягонаму музею… Сьмерць жа Уладзіміра Караткевіча адгукнулася вялікім болем у сэрцах кожнага беларуса. З кожным днём яго веліч расьце і будзе вечнай слава яго на нашай зямлі.
7 студзеня 1985 г. Прыняў удзел у адкрыцьці Рэспубліканскай школы “Юны літаратар”. Гэтая падзея адбылася ў 10 гадзінаў у Доме літаратара. Зала на 350 месцаў была перапоўненая: сюды зьехаліся таленавітыя вучні старэйшых класаў Менску і ўсёй рэспублікі. Школа будзе мець два аддзяленьні – вочнае і завочнае. Першае для мінчукоў, другое для іншагародніх.
Ад імя арганізатараў Школы (Інстытут літаратуры імя Янкі Купалы АН БССР, Міністэрства асьветы БССР і Саюзу пісьменьнікаў) заняткі распачаў дырэктар школы Яўген Лецка. Ён хораша, узьнёсла акрэсьліў мэту Школы, прывязаў яе да традыцыі “Маладняка”, расказаў пра форму і метады яе функцыянаваньня, прадставіў склад Савету школы. Юных літаратараў віталі бацькоўскім словам Васіль Быкаў, Ніл Гілевіч, Віктар Каваленка, Міхась Лазарук.
Я. Лецка зьвярнуў увагу на сьпецыяльную, вельмі цікавую, зьмястоўную і прыгожую насьценгазету, якую з вялікім густам выпусьціла да гэтай падзеі ”супрацоўніца Інстытуту літаратуры, энтузіястка стварэньня гэтай Школы Галя Дубянецкая”. Мне прыемна было чуць гэта, бо я ведаю, колькі душы ўклала Галя ў гэтую справу. Пасьля 10-мінутнага перапынку пачаліся практычныя заняткі.
У добры час табе, Школа! Вядома, ня ўсе твае выхаванцы стануць прафесійнымі пісьменьнікамі. Ды такая задача і ня ставіцца. Але ж стань гадавальнікам аматараў і прыхільнікаў роднага слова. Выхоўвай маладое пакаленьне ў духу любові і павагі да прыгожага пісьменства – нашага і сусьветнага. У жорсткі прагматычны век, у век, які сушыць душы чалавечыя, ты дбай, каб у гэтых душах усё-ткі заставалася аснова духоўная.
У час перапынку падышоў Васіль Быкаў. Сказаў, што ён вельмі сьпяшаецца па неадкладных справах, але хацеў бы са мною перамовіцца. Разам з Васілём падняліся на 3-ці паверх у Гілевічаў кабінет.
В. Быкаў. “Я з Сульянавым напярэдадні Новага году быў у АТК1. Неяк так сталася, што я прыгадаў яму адно выказваньне Ніла, які сказаў, што доўга ці мала будзе ён сакратарыць, але ж ганарыцца будзе заўсёды, што гэта пры ягоным сакратарстве былі прынятыя ў члены СП два цікавыя чалавекі. Адзін, – кажу я, – тут, перад вамі. АТК адразу, усьміхнуўшыся, сказаў: “А я і другога ведаю. Але гэты другі не напісаў ніводнага раману”.
Я адпарыраваў: раману, праўда, не напісаў, але ж колькі значных твораў пераклаў. Ды як пераклаў! А перакладчыкі на поўных падставах прымаюцца ў Саюз. Але ён, Дубянецкі, як ніхто ў нашыя часы, столькі зрабіў і робіць для літаратуры – сьмела, прынцыпова, высокакваліфікавана. Дзякуючы яму, мы бачым цяпер адраджэньне нашай літаратуры – пісьменьнікам вальней стала дыхаць.
