З. Дашкевіч - Чарвяк
— Што?
— Раскрутка, вось што! —радасная іронія тут якраз пасавала. — І я так прыкінуў, што маю ўсе шанцы да года 37-га катацца па камандзіроўках…
— Чаму да 37-га?—спыніўшыся, утаропіўся ў мяне Дзёня.
Спыніўся і я — трэба было тлумачыць прынцып функцыянавання беларускага султанату.
— Таму, браце, што Саня да Колі. А Колі 35 будзе ў 37-м. На Русі ж нашай, — захацелася мне па-сяброўску прышпільнуцца з Дзёні — а мо і з сябе таксама — як прынята? Прыходзіць на трон новы самадзержац і старым палітзэкам дае амністыю. Карацей,—перайшоў я на сур’ёзны лад,—раскручваць-та могуць бясконца, і таму свабоды чакаць ужо ніяк не выпадала. Давай я скандаліць, каб рабілі пашпарт мясцовыя. Марозілі яны, тармазілі як маглі, і, у рэшце рэшт, разам з позваю на новы суд выдалі мне новы пашпарт. І цяпер вось падалі мы дакуманты ў загс, якія таксама прытрымоўвалі да ўпору.
— А якая ім тут розніца? — Дзяніс нахмурыўся: ён не разумеў падыходы, па якіх жэняць у нашай краіне маладафронтаўцаў.
Трэба было прыгадаць і аб назве султанату.
— Дзёня, дзе мы жывем з табою? БССР! Усе і ўсяго баяцца! Такое ўражанне, што цень ўласны ўбачыўшы, кожны з іх абдзелацца гатовы тут жа, па месцу. Яны, відаць што, — зрабіў я адзінае мажлівае дапушчэнне ў тэатры абсурду, — думаюць, калі распішуць нас, дык гэтая ячэйка рэвалюцыі пахісне асновы рэжыму.
— Дык загс прызначыў роспіс?— зусім расхваляваўся мой сябар.
— Прызначыў,—кіўнуў я і адвёў позірк на возера,—на 6-е.
— Ну дык распішыцеся!
— Дзёня, 6-е—заўтра, а сёння мяне вывозяць.
— Да ты што?!—Дзяніс у роспачы не меншым за мой ляпнуў сябе па сцёгнах.
— Во так. У іх жа павязана ўсё. Дый і ў загсе сядзяць трасуцца, і гэтаксама гатовыя да ўсяго. Таму… на новым месцы ўжо ажэнімся, мо ў “Мазырах” якіх, —нявесела скончыў я і паспрабаваў усміхнуцца:—Ды не будзем аб сумным. Давай твае фоткі глянем.
Дзяніс перадаў мне праз краты фотаздымкі і я пачаў іх гартаць.
— Ты?—на фотцы стаіць з вудаю ля ровара белабрысы хлопчык.
— Я!—Дзёня задаволена тыкнуў сябе пальцам у грудзі.
— Рыбак?
— Ну, захапляўся да малалеткі.
— Я таксама рыбак, —пацьвердзіў я з каменным тварам.
— Так?—абрадаваўся рыбалоў, адшукаўшы сваяцкую душу.—Рыбак рыбаку, як родны брат брату. Асабліва, калі пасярод акіяну плывуць яны ўдвух на адзінокай льдзіне ў вір.
— Так!—я ўжо ледзь не кляўся.—Рыбачу па прынцыпу: рыба плавае па дну, не злавіць це ні адну.
Пакуль Дзёня супакойваўся (мне-та смяяцца не было чаго з такое рыбацкае долі), я разглядаў фотку, на якой гэты ж рыбак з прыгожаю жанчынаю сярэдняга веку стаялі на тле вясковае хаты і квітнеючых яблынь.
— Матуля твая?
— Так, — вочы Дзяніса напоўніліся замілаваннем і сумам. — Гэта мы каля нашай хаткі, што пад самымі Паставамі, — ён усміхнуўся і працягваў: — Цікавая гісторыя з домам гэтым звязана. Я яшчэ зусім малы быў, мы з маці ехалі на машыне дахаты з Віцебску, ад цёткі. І тут, каля дарогі, на ўскрайку вёскі стаіць пустуючы дом, а побач—самотны сад. Я ўпрасіў мамку спыніцца і натрэсці троху яблык, бо свайго саду ці вёскі якой у нас не было. Набраў я поўную запазуху белага наліву, іду да машыны і хрушчу яблыкам, а яны такія сакавітыя, што ажно мёд цячэ па барадзе… і кажу я матулі, як было б добра такі домік мець! І, уяві сабе, яна яго набыла праз год! Вось тыя яблычкі, якія ты ўпадабаў, якраз з гэтага саду.
Я таксама ўсцешана паківаў галавою, узгадваючы, што адзін мядова-сакавіты яблык я яшчэ пакінуў на начны перакус у сталыпіне.
Дзёня ж строс з сябе рэшткі суму і радасна запэўніў:
— Як сустрэнемся на волі, я цябе абавязкова запрашаю, разам з Анастасіяй! Заедзем, цяпельца раскладзем…
— Гуся засмажым!—усплыла мроя і перада мною.
— Так, ёсць там гусі, суседкія.
— Не, Дзёня, суседскіх не трэба— мы яго даесці не паспеем.
— Ну што ты!—як бы абурыўся Дзяніс, але з усмешкаю:—Мы ж дамовімся.
— А, калі дамовімся, дык добра, —зацвердзіў я суседскага.—Што ў нас там яшчэ да гуся?
— Хлеба я напяку, — пекар аж прыўзняўся, — гарбаткі заварым… Ды і хопіць, што яшчэ нам, зэкам, трэба?! — Дзяніс мне моргнуў: — Узгадаем адзіночкі…
— “Чарвяка” з “баркасам”… —сам сабою напрасіўся працяг думкі.
Мы стаялі моўчкі, узіраючыся ў блакіт небасхілу, на якім праплываючыя аблокі малявалі гуся ў яблыках, напечаны Дзёнем хлеб, чорную гарбатку, што дыміць на драўляным стале, над якім раскінулі свае шатры старэнькія, але яшчэ моцныя яблыні…
— Хто гэта?—паказаў я на шатэнку гадоў 17-ці.
— Была сяброўка ў мяне адна…—выдыхнуў Дзёня.—Пазнаёміўся я з ёю за месяц да арышту. Перад гэтым я два гады, з самае малалеткі з іншаю сустракаўся, нават распісвацца збіраліся. Але нешта расварыліся мы троху, і пайшоў я налева, пазнаёміўся якраз вось з гэтай шатэнкай, Вікай. І хаця мы былі знаёмыя толькі месяц, ваявала яна за мяне пасля арышту дзень і ноч, — Дзёня паглыбіўся ў мінулае і я яму не перашкаджаў. Мы моўчкі прайшліся пару разоў па сваіх клетках і сябар працягваў.
— Жанчыны, скажу я табе, гэта незвычайныя людзі! — усклікнуў ён. — Калі прымае яна рашэнне — усё, няхай не трапляюцца на дарозе — ідзе львіца, якая будзе рваць за цябе направа-налева ўсё і ўся. Вось так і гэтая. Падавалася б: ну хто я ёй такі? А мяне толькі закрылі, яна—тут як тут: на наступны ж дзень адчыняюцца ў хаце дзверы і кажа мне начальнік “кічы”: “Выходзь, прыйшлі да цябе!” Я падумаў, следак мо які. Заводзяць у пакой, а там—яна! Ты прыкідваеш?!
Я не адказваў—прыкінуць было цяжка нават відаўшым віды. Дзёня распавядаў далей:
— Кідаецца на шыю мне, плача: “Дзянісанька, вырвемся!”, “Буду чакаць!”, “Жыць не магу!” Я такі шакаваны быў… Мамка яшчэ не паспела зразумець, дзе я і што, а гэтая імгненна! І ўзялася яна па поўнае праграме: год і перадачы цягала, і мамку маю падтрымоўвала, і па сведках бегала, і па следаках — усё даказвала: “Вы ж ведаеце, ён невінаваты!” Падняла на ногі нават сваю маці. А ейная маці, ведаеш хто?
— Хто?
— Пракурорша!—крыкнуў Дзяніс і патрос рукою ў паветры.—І пракурорша, каторая мяне на малалетку закрывала!
— Во ты выдаеш…—уразіўся я такім паваротам і запытаў: —А тая што, з якой распісвацца меліся, кіданула?
— Яна, —сябар мой уздыхнуў, —апынулася, што была цяжарная.
— Н-да… проста нейкая санта-барбара.
— Так, Дзімон, але я потым даведаўся. Яна, відаць, не магла дараваць мне здраду, ды ўжо сувязі са мною не шукала. Бацькі ёй кажуць: “Рабі аборт!”, але яна не зважаючы ні на што, адмовілася. Дык, падумай ты сабе, выгналі з дому!
— Час ад часу не лягчэй,—уздыхнуў і я—усё ж, падобна было болей на тыповую трагедыю па-савецку.—І што?
— Нарадзіла усё-ткі. Потым выйшла замуж, за вайскоўца, харошага хлопца—я яго ведаю—сына ваенных таксама. Нарадзіўся ў іх яшчэ адзін дзіцёнак. Урэшце, і ейныя бацькі шчаслівыя, і ягоныя.
— Рэдкі выпадак…
— Дзякаваць Богу, Ён уладкаваў.
— Ну а Віка?—мяне ўжо вельмі цікавіў працяг турэмнага раману — такога сімвалічнага для нашага веку.
— Віка вяла за мяне няроўны бой да самага прысуду. А потым зляпіў я з ёю расход, — выдаў Дзяніс трагічную канцоўку ўзнёслага аповеду, але зрабіў гэта даволі спакойным тонам.
Я ўтаропіўся ў сябра—мне хацелася, каб усё завершылася каханнем “да смерці” —і са здзіўленнем запытаў:
— Навошта?
— Да ты што, Дзімон…—махнуў рукой Дзёня.—Маладая дзеўка, усё жыццё наперадзе, а тут я— і “дванаццатка”… Ды як падумаў я таксама: сядзі і потым заганяйся: дзе яна? з кім?.. І я адпісаў ёй з “кічы”, што ўсё, сканчваем гэтую любоўна-турэмную рамантыку. Так бы, ведаеш, мо і не асмеліўся б, але быў у аднаго чэла гераін, і мы пару дзён—“у саплях”, ну вось я вырашыў і яе вызваліць, і сябе. Віка, праўда, доўга не згаджалася; матуля яе вельмі палюбіла і наракала на мяне потым, што дурань я такі-сякі…Але што вырашана, тое вырашана, — завершыў Дзяніс скрыгатнуўшы сківіцамі.
— Ну ты чэл канкрэтны…—уражана прамармытаў я.
— Нядаўна замуж выйшла, — працягваў прыхільнік радыкальных рашэнняў, — але ў нас добрыя адносіны: піша мне, падтрымоўвае, нават дапамагае маёй матулі перадачы збіраць… хаця і прайшло столькі год, ды яшчэ пасля таго, як я яе выправадзіў. Можаш сабе ўявіць, які чалавек?
На гэтае пытанне можна было толькі паківаць галавою—я і мог сабе ўявіць, бо прыклады — і іх шмат — перад намі, і не мог, бо розумам чалавечым такое спасцігнуць нельга.
Зэк і жанчына — самая загадкавая, дзіўная і неспасцігальная сфера турэмнага жыцця (а можа быць і ўсяго жыцця пад нябёсамі). І якіх толькі лёсаў не сустрэнеш! Яму даюць “25-ку” за забойства палюбоўніцы, з якою ён паралельна жыў, а яна даруе ўсё, выбіваецца з апошняе моцы, але збірае перадачы, ездзіць на спатканні… піша, плача, свята чакае.
А колькі едуць у зону браць шлюб з зэкам, каторага ведаюць толькі па некалькіх лістах перапіскі ці двух-трох забароненых размовах па мабільніку?.. Не спыняе нічога: ні кот у меху, ні калючы дрот вакол месца жыхарства абранніка, ні 5, 10…25 год, якія гэтаму кату-абранніку пад аховаю аўчарак трэба пражыць. І гэтак жа свята будзе плакаць, пісаць, ездзіць і … чакаць, чакаць, чакаць. Уявіць жа, каб на гэтую ахвяру душы быў здольны мужчына — ніяк нельга. Не, такое,канешне, мусіць недзе быць, але я пакуль не бачыў.
