Кривицкий Александр - Учебник белорусского языка
Вэнджаная шынка — копченый окорок
Зважце, калі ласка, вось гэта колца каўбасы (кілбасы) — Взвесьте, пожалуйста, вот это колечко колбасы
Рыба сыравэнджаная, гарачага вэнджання — рыба сырокопченая, горячего копчения
Вага — весы
Шал і — рычажные весы
3 сардзін і шпротаў можна прыгатаваць смачныя бутэрброды, асабліва калі іх аздобіць скрылікамі лімона, прыпарушыць зелянінай — Из сардин и шпрот можно приготовить вкусные бутерароды, особенно если их украсить ломтиками лимона, присыпать зеленью
Сметанковае масла — сливочное масло
Сыр галандскі, мінскі, пашахонскі, дыетычны, хатні, адыгейскі стэпавы, кастрамскі, расійскі, сялянскі — Сыр голландский, минский, пошехонский, диетический, домашний, адыгейский, степной, костромской, российский, крестьянскии
Гарэлка — водка
Вінна-гарэлачны магазін — винно-водочный магазин
Шынок — шинок, трактир, кабак
Яблыкі антонаўка, каштэль, штрыфель, пуцінк а (пуціука), малінаўка, белы наліў — Яблоки антоновка, каштель, штрейфлинг, путинка, малиновка, белый налив
Адзін спелы (зялёны) яблык — одно зрелое (зеленое) яблоко
Кісла-салодкі — кисло сладкий
Гатунак — сорт, категория товара по качеству, разновидность товара
Сорт — разновидность какого либо культурного растения, реже означает то же, что и гатунак
Агародніна (гародніна) капуста, морква, бручка, буракі, цыбуля, рэпа, агуркі (гуркі), гарбузы, памідоры, кавуны — Овощи капуста, морковь, брюква, свекча, лук, репа, огурцы, тыква, помидоры, арбузы
Садавіна: вішні, чарэшні,яблыкі, лімоны, мандарыны, апельсіны, сл івы — Фрукты вишня, черешня, яблоки, лимоны, мандарины, апельсины, сливы
Ягады суніцы, маліна, чарніцы, брусніцы, ажыны, буякі, парэчкі, журавіны, трускалкі (клубшцы) — Ягоды: земляника, малина, черника, брусника, ежевика, голубика, смородина, клюква, клубника.
Чырвоныя, чорныя парэчкі — красная, черная смородина.
Грыбы: смаржок, страчок, гаварушка, апенька, лісічка, падбярозавік (бабка), падасінавік (асавік), баравік (белы грыб), св інуха, сыраежка, мухамор, зялёнка, радоўка. — Грибы: сморчок, строчок, говорушка, опёнок, лисичка, подберезовик, подосиновик, боровик (белый гриб), свинушка, сыроежка, мухомор, зеленка, рядовка.
ТЕКСТ
(Отрывок из рассказа)
Здаецца, сам свет гатовіўся як можна лепш сустрэць калядны вечар.
Было ціха. Над белай зямлёй зві сл і бясформенныя сівыя хмары. Лес перастаў хістацца, маўчаў, закрыўшыся белым інеем, усё роў на як узлажыў к святу чыстую кашулю. А стройныя елкі падымалі свае галовы высока над другімі дрэвамі, і вырысоўваліся ў небе іх вяршыні, як крыжыкі, як вежы цэркваў.
За дзень перад куццёю лясні к Тарас яшчэ досвіту ехаў гасцінцам у горад Н. Кожны год даводзілася яму ездзіць перад калядамі ў замак. Гэта язда падабалася Тарасу:
яго пасылалі, як растаропнага служаку, а ў замку яго зналі ўсе паны і любілі. А самае важнае тое, што Тарас возьме з горада свайго сына, Паўлюка, які апошні год вучыўся ў семінарыі. Паўлюк — гордасць Тараса, прычына людской зайздрасці.
Тарас купіў на дарогу пачак папярос за тры капейкі, каб не так сцішна было аднаму ў полі і каб не вазіцца з курэннем на холадзе. У палукашку ў санях ляжала штук пятнаццаць зайцаў, рыба, сушаныя грыбы. Гэта — гасцінец на куццю замкавым панам ад пана ляснічага.
Тарасава пасада стаяла каля самага лесу, што цягнуўся, як падкова, роўным паўкругам. Тут жа каля хаты цякла рэчка-крыніца. Толькі самыя траскучыя маразы засцілалі яе пялёнкаю лёду.
Цяпер у Тарасавай хаце кіпела работа, — гатовіліся да свята, да каляднага вечара, таго вечара, якога так нецярпліва чакаюць дзеці і які так многа прыносіць радаснага ў шэрае жыццё простага чалавека.
Два старэйшыя Тарасавы сыны — а яны ўжо былі праўдзівыя дзецюкі — уходжваліся на дварэ: загатаўлялі каровам трасянку, секлі і пілавалі дровы. А іх дзядзька, Андрэй, меншы Тарасаў брат, залажыўшы сякеру за пояс, пайшоў трэсці свае кошыкі. Андрэй быў заўзяты рыбак.
А самая важная работа ішла ў хаце. Сягоння Кася раней запаліла ў печы. Белаваты дымок роўна падымаўся ўгару і расплываўся высока ў ціхім марозным паветры. Каля печы стаяў ужо заслон, накрыты чыстым настольнікам. На адным яго канцы стаяла ражка з цестам. Скавароды весела брынчалі па прыпеку, і мяккія, гарачыя аладкі кі даліся, як ігрушы, спрытнаю рукою Касі. Уся лава проці печы была застаўлена міскамі, гарнушкамі, гаршкамі з усякімі прыпасамі для вячэры.
Пачынала змяркацца.
У покуце на сене ўжо важна стаяў гаршчок з куццёю. Мужчыны ўхадзіліся і цяпер мыліся ў ночвах. Дзядзька засеў брыцца. Малыя даўно памыліся, прыбраліся і гатовы былі сесці за стол.
У хаце было ціха. Усе стараліся трымаць сябе як можна прыстойней. Нават гарбуз Міхась трымаўся, як сталы чалавек.
Невялічкая лямпачка, вісячы над сталом, надавала хаце нешта незвычайнае і новае.
Вясёлы вечар! Усе нецярпліва чакалі Тараса і Паўлюка, асабліва Паўлюка. Такі ён быў слаўны хлопец! Дый бачылі яго даўно — паўгода, дзякуй Богу, прайшло ўжо, як Паўлюка не было дома.
(Я. Колас)
Лексический комментарий к текстукаляды — заимствование от латинского Са lеndае [календэ] — название первого дня каждого месяца у римлян
ёлка — в белорусском языке употребляется для названия дерева, новогодняя — елка
куцця — традиционное обрядовое блюдо на Рождество у славян и других народов, каша из перловой крупы
досвіту — диал., лит. досвета — до зари
гасцінец — большак, тракт
даводзіцца — приходиться
падабацца — нравиться
збездрасць — зависть
сцішна — диал жутко, страшно
палукашак — плетеная корзина в телеге, короб, кузов
гасцінец, — подарок
пасада — здесь усадьба
чакаць — ждать, ожидать, дожидаться
шэры — серый
праўдзівы — здесь настоящий
дзяцюк — молодой парень, кавалер
кошыл. — рыбацк корзина
заўзяты — рьяный, ретивый, усердный, завзятый
запаліць у печы — затопить печь
паветра — воздух
заслон — диал, лит услон. — скамейка, скамья (переносная)
настольшк — скатерть
ражка — шайка, деревянный сосуд с рукояткой
прыпек — шесток
спрытны — ловкий, проворный, расторопный
проці —диал, лит супраць, насупраць, однако широко употреб
ляется как часть сложных слов проціалк агольны, процілеглы проціпастаўленне и т д
гарнушак — разг горшочек
покуць — красный угол, почетное место в упу под образами за столом
гаршчок. — мн гаршкі
прыстойны — приличный, пристойный
ухадзіцца — справиться с работой
прыбрацца — красиво одеться, нарядиться, принарядиться
трымаць сябе — держаться, вести себя
дзякуй Богу — слава Богу
Упражнения1 Спишите, подчеркните союзы, определив, где они соединяют однородные члены, а где предложения
Гаварылі, што ён меў тытул ні то графа, ні то барона (К Чорны) Так заўсёды рабілася на вуліцы, калі ці то ў пахмурны, ці то ў сонечны дзень раздавалася паблізу тая песня (М Лынькоў) Сялян другіх вёсак, якія жылі больш пры палях, яны называлі палянамі, і гэтым самым яны як бы адрознівалі іх ад сябе, жыхароў лесу (Я Колас) Я люблю ўсходы нашых палеткаў, і спавітыя ў зелень лугі, і шум бору пануры, глухі, і шаптанне крынічнае ўлетку (Я Купала) Так у госці сын прыехаў — а да маці, а не зблізку, — яе шчасце, яе ўцеха ад пялёнак, ад калыскі (Я Купала) Так ні конь, ні алень, ні арол не ляціць (Я Колас) Вы б раздзеліся, а то яшчэ гадзіну чакаць (К Чорны) Не бяда, што дожджык і гразка, затое прырода ажыве (Э Самуйлёнак) То ён знянацку пацалуе, то хустку з галавы здзярэ, то ў гуслі ён зайграе, то німфам песню запяе, то адным вокам ён міргае, як быццам ён каго заве. («Тарас на Парнасе») Яна думае нейкія свае думкі, але якія, сказаць трудна. (Я. Колас) Слых мой толькі праз момант ловіць музыку ціхага шуму лісця, ды і то мне спачатку здаецца, што гэта ўсё яшчэ шуміць у галаве. (Я. Брыль) А цяпер хаця малачка пакаштуй, ды хлеб вось тут у мяне прызапашаны. (М. Лынькоу) Вясёлы ходзіць, спявае, ды толькі ўсё гэта не ў час. (К. Чорны)
