Владимир Рыбаков - Хроника Адама Бременского и первые христианские миссионеры в Скандинавии
284
Совпадение имен некоторых иностранных епископов, упоминаемых Ари, с именами тех епископов, которые действовали в Скандинавии согласно Адаму, – дополнительный аргумент в пользу осведомленности немецкого хрониста о гренландских делах: Þessi eru nцfn byskupa юeira, es verit hafa б Нslandi ъtlendir at sцgu Teits: Friрrekr kom н heiрni hйr, en юessir vбru sнрan: Bjarnharрr enn bуkvнsi fmm бr, Kolr fб бr. Hrурolfr nнtjбn бr, Jуhan enn нrski fб бr, Bjarnharрr nнtjбn бr, Heinrekr tvau бr. Enn kvуmu hйr aрrir fmm, юeir es byskupar kvбрusk vesa: Цrnolfr ok Goрiskolkr ok юrнr ermskir: Petrus ok Abrahбm ok Stephбnus (Нslendingabуk. S. 18: «Вот имена тех иностранных епископов, которые, по словам Тейта, были в Исландии: Фридрек приехал сюда еще во [времена] язычества, а эти прибыли позже: Бьярнхард Книжник пять лет, Коль несколько лет, Хродольф девятнадцать лет, Йохан Ирландский несколько лет, Бьярнхард девятнадцать лет, Хейнрек два года. И прибыли сюда пятеро других, которые назвались епископами: Орнольв и Годискальк, и три армянских: Петрус, Абрахам и Стефанус». Перевод Ф. Б. Успенского с двумя нашими изменениями). См.: Успенский 2000.
285
Halldуrsson 1981. P. 214.
286
Перечень литературы об Адаме как биографе Адальберта см. в предисл. к наст. книге, с. 38.
287
Weibull 1931.
288
Ibidem. S. 220.
289
Серьезный удар по предложенной Вейбуллем концепции вставок нанес уже Б. Шмайдлер в своей заметке: Schmeidler 1933.
290
Gesta. I, 1: Historiam Hammaburgensis ecclesiae scripturi, quoniam Hammaburg nobilissima quondam Saxonum civitas erat, non indecens aut vacuum fore putamus, si prius de gente Saxonum et natura eiusdem provintiae ponemus ea, quae doctissimus vir Einhardus aliique non obscuri auctores reliquerunt in scriptis suis.
291
Gesta. II, XX: Haec ille; nos autem, quoniam mentio Sclavorum totiens incidit, non ab re arbitramur, si de natura et gentibus Sclavaniae historico aliquid dicemus compendio…
292
Gesta. IV, 10: Nunc autem, quoniam locorum se prebuit occasio, ad rem videtur aliquid de natura Baltici maris dicere. Cuius freti mentionem cum supra in gestis Agaldagi pontifcis ex scriptis Einhardi fecerim, explanationis more utor, ea, quae ille per compen di um dixit, pleniori calamo nostris scienda proponens.
293
Vita Karoli. 25: Erat eloquentia copiosus et exuberans poteratque quicquid vellet apertissime exprimere.
294
Gesta. III, 2: Erat… eloquentiae singularis. Gesta. III, 62: Talis erat eloquentia eius usque in fnem, ut, si eum audires contionantem, facile tibi persuaderetur omnia per illum feri plena ratione magnaque auctoritate.
295
Vita Karoli. 21: Amabat peregrinos et in eis suscipiendis magnam habebat curam, adeo ut eorum multitudo non solum palatio, verum etiam regno non inmerito videretur onerosa. Ipse tamen prae magnitudine animi huiuscemodi pondere minime gravabatur.
296
Gesta. III, 2: Largitas eius in cunctos modum excederet. Gesta. III, 36: Pro gloria mundi captanda homines diversi generis et multarum artium, precipue vero adulatores, ad suam ascisceret fami lia ri tatem. Quorum onerosam multitudinem traxit secum in curia et per episcopium sive quacumque iter esset, afrmans se frequenti commeantium multitudine non modo non gravari, verum etiam opipare delectari.
297
Gesta. III, 39:…primo omnibus patuit ignotis vel peregrinis, tali postmodum custodia vallatum esse, ut magnis de rebus lega ti potentesque seculi personae aliquando pro foribus inviti expectarent per ebdomadam.
298
Vita Karoli. 5:…non prius incepto desistere aut semel suscepto labori cedere voluit, quam hoc, quod efcere moliebatur, per se veran tia quadam ac iugitate perfecto fne concluderet. Vita Karoli. 8: nihil in his quae vel suscipienda erant vel exsequenda aut propter laborem detractavit aut propter periculum exhorruit.
299
Gesta. III, 37: Miranda nimirum voluntas homini impatiensque ocii, quae domi forisque tantis occupata laboribus nunquam posset fatigari. Gesta. III, 5: Visus est tantos in curia labores tolerasse, tantas ubique terrarum expeditiones sponte cum suis desudasse, ut infatigabilem eius viri constanciam miratus cesar ad omnia publicae rei consilia virum habere maluerit vel primum.
300
Vita Karoli. 30: Ipse more solito, quamvis senectute confectus, non longe a regia Aquensi venatum profciscitur.
301
Gesta. III, 61: Itaque in summa rerum gloria positus, licet cre bra corporis molestia pulsaretur, negotiis tamen publicis deesse noluit, a Rheno ad Danubium indeque in Saxoniam cum rege portatus in lectica.
302
Vita Karoli. 24: In cibo et potu temperans, sed in potu tem peran tior… Cibo enim non adeo abstinere poterat, ut sepe quereretur noxia corpori suo esse ieiunia.
303
Gesta. III, 39: Ipse a convivis ieiunus interdum surgens.
304
Vita Karoli. 24: Inter caenandum aut aliquid acroama aut lecto rem audiebat. Legebantur ei historiae et antiquorum res gestae. Delectabantur et libris sancti Augustini, praecipueque his, quae de civitate Dei praetitulati sunt.
305
Gesta. III, 39: Recumbens autem non tam cibis aut poculis, quam faceciis oblectabatur aut regum historiis aut philosophorum sentenciis… Raro fdicines admittebat, quos tamen propter al le vian das anxietatum curas aliquando censuit esse necessarios.
306
Vita Karoli. 22: Et tunc quidem plura suo arbitratu quam me dicorum consilio faciebat, quos poene exosos habebat, quod ei in cibis assa, quibus assuetus erat, dimittere et elixis adsuescere sua de bant.
307
Gesta. III, 39: Soli medici cum eo regnabat. Gesta. III, 63: Dumque medicorum auxilio studuit recuperare valitudinem propter cre bra medicaminum temptamenta graviorem mox incidit in fr mita tem. Gesta. III, 64: Quattuordecim dies ante obitum Goslariae positus ex consuetudine sua nec potionibus contineri voluit, nec febotomis. Quare gravissimo dessintheriae morbo correptus.
308
Vita Karoli. 16: Auxit etiam gloriam regni sui quibusdam re gibus ac gentibus per amicitiam sibi conciliatis. Adeo namque Hade fon sum Galleciae atque Asturicae regem sibi societate devinxit, ut is, cum ad eum vel litteras vel legatos mitteret, non aliter se apud illum quam proprium suum apellari iuberet. Scottorum quoque reges… eum… dominum… pronuntiarent. Extant epistolae ab eis ad illum missae, quibus huiusmodi afectus eorum erga illum in dicatur… Imperatores etiam Constantinopolitani Niciforus, Michahel et Leo ultro amicitiam et societatem eius expetentes, complures ad eum misere legatos.
309
Gesta. III, 32: Ad hunc nostrae felicitatis cumulum accessit hoc, quod fortissimus imperator Grecorum Monomachus et Heinricus Francorum transmissis ad nostrum cesarem muneribus congratulati sunt archiepiscopo pro sapientia et fde eius rebusque bene gestis eius consilio.
310
Alia etiam plurima diversis locis inchoavit opera, quorum pleraque defecerunt ipso adhuc vivo et rei publicae negotiis intento, sicut illa domus lapidea, quae in Aspice subito casu lapsa corruit ipso presente.
311
Оpera… plurima ad regni decorem et commoditatem pertinentia diversis in locis inchoavit, quaedam etiam consummavit.
312
Vita Karoli. 32: Porticus, quam inter basilicam et regiam operosa mole construxerat, die ascensionis Domini subita ruina usque ad fundamenta conlapsa.
313
Vita Karoli. 32: Adpropinquantis fnis conplura fuere prodigia, ut non solum alii, sed etiam ipse hoc minitari sentiret.
314
Gesta. III, 62: Signa vel prognostica vicinae mortis eius plu rima fuerunt, tam pavorabilia et insolita, ut nos ipsumque pon ti fcem terrefacere viderentur, tam ingentia et manifesta, ut, quis quis morum suorum turbulentiam, valitudinis inconstantiam dili gentius intueretur, proculdubio fnem dixerit adventasse.
315
Vita Karoli. 32: Subito equus, quem sedebat, capite deorsum merso dicidit eumque tam graviter ad terram elisit, ut sine amiculo levaretur.
316
Gesta. III, 63: Quo etiam tempore ad curiam tendens gravi casu de equo lapsus est.
317
Gesta. III, 65:…quam vellem meliora scribere de tanto viro, qui et me dilexit et tam clarus in vita sua fuit.
318
Vita Karoli. Praefatio:…me ad haec scribenda conpelleret… perpetua… cum ipso ac liberis eius amicitia.
319
Vita Karoli. 4: De cuius nativitate atque infantia vel etiam pueritia quia neque scriptis usquam aliquid declaratum est, neque quisquam modo superesse invenitur, qui horum se dicat habere notitiam, scribere ineptum iudicans, ad actus et mores ceterasque vitae illius partes explicandas ac demonstrandas… transire disposui ita tamen, ut primo res gestas et domi et foris, deinde mores et studia eius, tum de regni administratione et fne narrando, nihil de his, quae cognitu vel digna vel necessaria sunt, praetermittam.
320
Gesta. III, 1: Quoniam vero difcile est omnes viri actus aut bene aut pleniter aut in ordinem posse difniri a me, precipua gestorum eius summatim quaeque delibans afectu condolentis ad eam pervenire desidero pervenire calumpniam, qua nobilis et dives parrochia Hammaburgensis et Bremensis altera vastata est a paganis, altera discrepta est a pseudochristianis. Igitur narrationis initium tale faciam, ut statim ex moribus eius possint omnia cognosci.
321
Vita Karoli. 20: Per omne vitae suae tempus ita cum summo omnium amore atque favore et domi et foris conversatus est.
322
Gesta. III, 1: Cum tamen ille vir memorabilis omni genere laudum possit extolli, quod nobilis, quod pulcher, quod sapiens, quod eloquens, quod castus, quod sobrius: haec omnia continebat in se ipso, et alia item bona, quae extrinsecus homini solent accedere, ut sit dives, ut felix, ut gloriam habeat, ut potentiam – omnia sibi habunde fuerunt.
323
Gesta. III, 63: Tandem saeva perturbatione morum infractus, cum simul exterioribus fortunae quateretur adversis, quasi navis obruta fuctibus etiam corpore debilitari cepit.
324
Vita Karoli. 15: Haec sunt bella, quae rex potentissimus per annos XLVII… in diversis terrarum partibus summa prudentia atque felicitate gessit.
325
Gesta. III, 6: Expeditiones vero, quas in Ungriam, Sclavaniam, Italiam vel in Flandriam cum cesare pontifex egit multae sunt.
326
Vita Karoli. 17: Qui cum tantus in ampliando regno et subigendis exteris nationibus existeret et in eiusmodi occupationibus as si due versaretur, opera tamen plurima ad regni decorem et com mo dita tem pertinentia diversis in locis inchoavit, quaedam etiam consummavit.
327
Gesta. III, 24: Haec dum forinsecus in legatione gentium eccle siae nostrae ministerio gererentur, domnus metropolitanus Adalbertus adhuc bonis intentus studiis vigilanter et magnopere providit, ne sua quapiam negligentia pastorale ofcium minus habere vi deretur… Itaque domi forisque clarus…
328
Vita Karoli. 18: Talem eum in tuendo et ampliando simulque ornando regno fuisse constat… ad interiorem atque domesticam vitam pertinentia iam abhinc dicere exordiar.
329
Gesta. III, 11: Et res quidem domesticae a principio bene ac lauda biter ab illo viro provisae sunt. Quae autem pro legatione gen tium acta sint, consequens sermo breviter declarabit.
330
Series episcoporum. P. 16–17; Seegrьn 1999; Seegrьn 2000.
331
VR.
332
Gesta. I, 20–45.
333
May 1928–1937. № 49–69. P. 15–19; Germania pontifcia. № 24–28. P. 34–36.
334
Этот факт известен из жития Римберта и «Деяний» Адама. Привожу соответствующие цитаты. VR. 9. P. 87: «Итак, пока был жив муж Господень Ансгарий, сей раб Божий Римберт оставался архиво всех делах самым близким ему человеком, как свидетельствует… книга деяний названного епископа (Ансгария. – В. Р.), написанная самим Римбертом и еще одним учеником Ансгария. Та к вот, пусть [читатель] знает, что везде, где в этой книге (в “Житии святого Ансгария”. – В. Р.) упоминается “некий вернейший его ученик”, – а [читатель] часто обнаружит там такое, подразумевается сам Римберт» (далее объясняется: Римберт не назвался из скромности, подобно евангелисту Иоанну, который тоже писал о себе в третьем лице); Gesta. I, 34: «Он, (Римберт. – В. Р.) описал житие святейшего отца (Ансгария. – В. Р.) речами истинными, подобно святому Иоанну говоря как бы от имени другого [человека]. Он подразумевал, что это он, вернейший из его учеников, приводит свидетельство о святости, которую узрел в человеке Божьем».
