Фольклор - Бурятские народные сказки. Бытовые
— ЛамХайнар, сай бариит! Яагаа зааха… — гэжэ зорюута; гасаалан дуугарба.
— Садаа, садаа, гэртээ эдеэлһээр ябаа һэмди, — гэжэ гурбан ламанар зэргэ дуугарба.
— Харгы замай утые дабажа ерэһзн хадаа, нэгэ бага дунда-ороо бэзэт, — хойшоо эрьен хаража: — Эй, айлшадтаа сайз аягалыт, — гэбэ үбгэн.
Эгээн доодо заха баряад һууһан моришон хүбүүн һууригүй; аягыень эрхи соогоо зохидоор табижа һуугаад, садатараа сай-лажа, аягыень гэдэргэнь бусааба.
Тэрэнэй һүүлдэ ёһотой һууритай аягануудта сай хэжэ, гур
бан ламанарые сайлуулба. Тэрэ гурбан "сэсэ мэргэшүүл" yjtafi-жа сайжа һуугаад, сайень ууһан байба… ♦
Тиигэһээр байсар үдэшын мяхан хоол орохо болобо тэжэ шэрээ заһагдаба.
"Зай, баһа юун гээшэнь орожо ерэгшэ ааб" гэжэ ламанарай һанаашархан һуутарнь, эмээл хазаартай наадаихай морид шэрээ дээрэ' табигдаба ха. Тэрэнэй хажуугаар халбага таба-гу. уд табигдаба.
Нэгэ нэгэ моридые айлшадай урда табяад: — Айлшад, мяха хоол баригты, — гэжэ эдеэ хоол табигша хун хэлээд гараба.
"Энэмнай бапа юунэй ураа шэжэ гээшэб?" гэжэ гурбан ламанар гайхахыса гайхажа хараад һууба. Тиигэжэ һууһаар эгээн дээдэ захада һууһан бүдүүн хара лама мориие шэхэн дэзрэпээнь баригша бэлэй гү гэжэ шэхэдээд, баруун шэхыень отолжо абаад, хүртэжэрхибэ ха. Тэрэнь гурил байшаба. "Яагаа жэгтэй мяхан хоол гээшэб!" гэжэ гайхаба.
Удаа тээ һууһан лама, мориие хазаарлахадаа, уралһаань углагша бэлэй гү гэжэ һанаад, нааданхай мориной дээдэ ура-лые хобхо татажа, бапа гурил эдижэрхибэ. Бэшэнээ һажаа-гаад, гурбадахи лама доодо уралыень хобхо татаад, баһа гурил эдижэрхибэ. "Мяхан хоол гээшэнь гурил байба алтай", — гэжэ гурбан ламанар гомо һүрэшэбэ (муулаха, урмаа хухар-ха).
Арбан зургаатай моришон хүбүүн ооглобо:
— Табаг табигша хэн бэ?
— Би байнаб, — гэжэ, хуМ ерэбэ.
— Морин болбол дааритаи бэзэ?
— Дааритаи, дааритаи, — гэбэ.
— Эмээл тохомыень абахада болохо гү?
— Болоно, болоно!
Арбан зугЗгаатай хүбүүн эмээл тохомыень буруу тээшэнь пэхэжэрхибэ. Тэрэ мориной нюрган дээрэнь халбагын багта-хаар нүхэн гаража ерэбэ. Нүхөөрнь сабха халбагаар худха-
хадань, ёһотой мяхан хоол тэндэһээ гаража ерэбэ.
Моришон хүбүүн мяхан хоолыень садатараа эдеэд, эмээл
тохомыень байрадань тохоод, ооглобо:
— Табаг табигша хэн бэ?
Табаг табигша хунэй ерэхэлээр: — Табагаа хуряагты! —
гэжэ бусааба.
Гурбан "сэсэ мэргэшүүл" хараһаар хараад, хооһоор һууша-ба. һүүлдэнь тэрэ гурбан ламанарта ёпотой мяха табижа хоол-
луулба ха.
Тэдэ ламанар хоножо үнжэбэ. Хойто үглөөгүүр тэдэнэрые нютагай үзэсхэлэнгэй газарта уриба. Үзэсхэлэигэй газарта ошохо дээрэнь, мүиөө убгэн — Зай, ламхайнар, манай нютаг тохыемнай, нуга таляан дайдыемнай харыт! Тэндэ холоһоо ерэһэн айлшан бии юм, тэрэмнай үгэ дуугүй байдаг заншалтай
агша. Taps айлшантаймнай мэндэ амарые хэлсээрэйт. Магад, таанартай дууга ра лсажашье болохо, — гэбэ.
Гурбан ламанарай тэрэ газарые дууһыень хара ад бусажа ябахадань, мүнөө хэлэгшэ айлшаниинь харгы зам дээрэ байба. Гурбан ламанар яаха аргагүй болон байжа мэндэшэлбэд. Тэ-рзнь угэ дуугүй мүн ёһоороо байба. "Хүнтэй амар мэндэ хэл-сэхэгуй, яагаа бэеэ дээрэ тоолоһон айлшан гээшэб!" — гэжэ ламанар ззбүүрхэзд үнгэрбзд ха. Моришон хүбүүн ябадал дундаа хилам гэжэ хараад үнгэрбэ. Бодолтойхон үбгэн айлша-даа угтан гараад, асууба:
— Зай, хүндэтэ айлшад, хэр һонирхожо ерэбэт?
— Ехэ гоё байна даа! — гэжэ ламанар харюусаба.
— Тэрэ манай айлшантай уулзажа бараалхаба гүт?
— Уулзахыншье уулзабабди, теэд үгэ дуугүй байбал. Моришон хүбүүн үгэ хүүрыень тодожо абаад, хэлэбэ:
— Уулзаа, уулзаа, бага зэргэ ярилдааб.
— Зай, юу хөөрэжэ байнаб?
— Тэрэ айлшан намарай һарын эсэстэ, үбэлэй һарын эхин багаар дээрэ холоһоо дэбхэржэ бууһанаа хөөрэнэ. Тиигээд одоо дулаан боложо, һөөргөө бусаха саг дүтэлжэ байна гэнэ. бэлэй — гэжэ моришон хүбүүн харюусаба.
— Зүб, зуб! — гэжэ үбгэн хэлэбэ.
Мүиөө үгэ дуугардаггүй айлшан гээшэнь хун шэнгеэр аятай зохидоор хубсалуулһан саһан хун байшоо. "Сэсэ мэргэндэ" тоотой гурбан ламанар хүн зоной дунда наадан болОжо, үгэ дуушьегүй, үргэл мүргэлшьегүй мордобод ха. Тэдэнэй мордо-һои хойно бодомжотойхон үбгэн залуу хүбүүдтэ һайн хурдан моридые унуулаад, иигэжэ захиба:
— Тэрэ гурбан ламанарые хусеөд, зүүн гар талаарнь үнгэр-"э, урдуурнь гараха зуураа, холо ойро хоёр хэды шэнээн зайтайб? гэжэ асуугаарайгты, — гэбэ.
Залуу хүбүүн ламанарай зүүн rap талыень барижа үнгэ-рөөд мүрыень отолоод гараха зуураа:
— Холо ойро хоёрой талань хэды шэнээн зайтайб? — гэжэ һураба. Гурбан ламанар үгэ дуугүй байжа үгэбэ.
— Альга дарама зайтай! — гэжэ моришон хүбүүн. харюу үгэбэ.
Залуу хүбүүдэйнгээ бусажа ерэхэдэнь, ямар харюу үгэбэб гэжэ үбгэн асууба.
— Гурбан ламанар амандаа аагаһа замбаа үмхэһэн шэнги дуугай үисэрбэ. Харин залуу моришон хүб(үүниинь "альга дарама зайтай" гэжэ харюусаба.
— Тон зуб харюу! Тон зүб харюу! — гэжэ үбгэнэй хэлэхэ-дэнь, хун зон зүбшөөбэ.
— Заа, холын сууда "сэсэ мэргэн" гэжэ суурхаһан дасан дуганай гурбан ламанарые урихыеншье урибабди. Сэсэ мэр-гыень туршахыса туршаба гээшэбди. Энээн тухайда хэн юу хэлэхэб? — гэжэ үбгэн асууба.
— Арбан сагаан хонимнай ахаргүй арюухан, айлшаар ерэ-Ъэн ламанар харюугүй амархан, — гэжэ. нэгэ ётто үгэтэй хүнэй дуугархадань, тэндэ байгшад гэрэйнгээ доһолтор энеэлдэн,
шаг шууяан- болошобо.
— Зүб гэбэл з<үб "Тарган морин һайнда тоотой, ноед ламанар сэсэндэ тоотой агша". Манай таамаг хүндэ ёһые хэн хүн тааба гээшэб? "Сэсэ мэргэндэ" тоотой дасан дуганай бүдүун хара ламанар гү, а ли тала хүдөө нютагай арбан зургаан ва< һатай моришон хүбүүн гү? — гэжэ айл тииргэиэй аха заха буурал толгонтой, бодомжотойхон үбгэн таанар бүгэдэндэ иимэ асуудал табижа байна.
35. ХАБШАГ НОРБО
Хабшаг Норбо гэгшэ хууртэ бэрхэ, улаан хэлэтэ хуниие урдаа оруулхагүй хүн гэжэ олоной дунда суутай байба ха. Ойро шадар тэрээнтэй шашал-даха хунэй угы болоходонь, үбэр дүшэн юһэн хушуунда ошожо, амбанараар сэсэ буляалдахам гэжэ ябашаба гэхэ.
Аян замда ябаһаар байтараа, үбэр душэн юлэн хушуунда духэжэ ошобо. Хоёр модо гартаа баряад, амбанай хаалгын уудэндэ зогсобо. Амбаниие дайраха сэдьхэлтэй: нохойн хусаад гуйжэ ерэмсээр, нэгэ модоо аман соонь хээд, нугөөдэ модоороо сохижо ганЛчнуулжа ябаад, амбанай гэр тойрон гүйбэ ха.
Тиигээд Хабшаг Норбо мур дээрэхи ургэбшэеэ абажа, амбанай гэр дээрэ "нярд" гэтэр абяатайгаар хаяжархиба. Гэртэ ороод, мэндэ зугаагуй, баруун тээ байлан тушэлгэтэй шэрээ дээрэ һуушаба. "Намайе доромжолбо" гэжэ һанаад, амбан ха-раалаар "угтаба:
— Нохой юундэ сохёобши?
— Зугөөр би Шагжаа бандиин һахилтай хунби, нохой сохи-ходо бараг юм бэзэ, — гэжэ лама бэшэшье һаа, зорюута дуугарба.
— Гэр дээрэ юу хаяабши?
*- Гэлэн ламын нюрганда ябаһан юумые гэр дээрэ хаяхада яалай.
— Лама, хаанаһаабши?
— Би Даа хуреэнһээб.
— Даа хуреэншни хаана юм?4
— Далан дабаанай саана, долоон уулын эрмэгтэ.
— Тэрэшни хаана юм?
— Ундыхэдөө ши харахагүйш, ургэхэдөө би даахагуйб.
— Энэ юун дээрэ луунаш? — гэжэ тушэлгэтэй шэрээгээ зааба.
№
— Таб гэжэ һуудаг, тангад ямаанай нооһон.
— Энэ юун дээрэ hyyrfaui? — гэжэ түшэлгэтэй шэрээгээ
заана.
— Далан хониной даахи, дайдын хандагайн сэМгэн, түб
хүндэ зорюулһан түшэлгэ гээшэ.
— Урда тээшни юун бэ? — гэжэ шэрээ заажа һурана.
— Ун aha н модоной хатангир орбон ааб даа.
— Яахадаа?
— Ши юу ярнжа байнаш! Хахалхада зартагай болодог юи,
харуулдахада сэбэр болодог юм. һэтэлхэдэ һиилэбэри гарадаг
юм. Зүйхэдэ шэрээ болодог юм, — гэбэ.
Амбан үгэдэнь тороод, улагашан һууһаар, һамган тээшээ хилам гэжэ Хараад:
— Минии дэнзэтэй малгайе абажа үгэлши, — гэбэ. Тиигээд
малгайнгаа дэнзын шүрэ харуулаад:
— Энэ юун бэ? — гэжэ асууба.
— Улаан шэлээр минии урда орохомни Тээ гүш? Ярнха саг болоо haa, би яринаа, — гэбэ.
