Агата Кристи - Нябожчыкава люстра (на белорусском языке)
- Цi заўсёды ён даваў вам такiя даручэннi?
- Ды не... Увогуле, гэта была справа мiстэра Бараўза. Я нiчым не займалася, апрача чыста лiтаратурнай работы. Я не была сакратаркай нi ў якiм сэнсе слова.
Пуаро запытаўся:
- Як вы лiчыце, у сэра Гервазы былi пэўныя падставы прасiць у вас гэтай паслугi замест таго, каб даручыць усё мiстэру Бараўзу?
Мiс Лiнгард задумалася.
- Так, маглi быць... Я не думала пра гэта тады. Я думала, так яму проста зручней. А цяпер прыгадваю, што, сапраўды, ён папрасiў мяне не гаварыць нiкому, што прыязджае мiстэр Пуаро. Гэта павiнна быць сюрпрызам, сказаў ён.
- Ага! Ён так i сказаў? Вельмi дзiўна, вельмi цiкава. I цi гаварылi вы каму-небудзь?
- Вядома, не, мiстэр Пуаро. Я сказала Снэлу пра абед i каб шафёр сустрэў госця, якi прыедзе цягнiком у сем пятнаццаць.
- Цi гаварыў сэр Гервазы што-небудзь яшчэ, што магло мець адносiны да справы?
Мiс Лiнгард задумалася.
- Не... Я не думаю... Ён быў надта напружаны... Добра памятаю, якраз, калi я пакiдала пакой, ён прамовiў: "Нiчога добрага, што ён зараз прыязджае. Занадта позна".
- I вы не маеце нiякай здагадкi, што ён меў на ўвазе?
- Н-не...
Цьмянае падазрэнне ўзнiкла ў Пуаро ад той нерашучасцi, з якой яна вымавiла простае "не". Ён, нахмурыўшыся, паўтарыў:
- "Занадта позна"... Гэта ён сказаў, гэта? "Занадта позна".
Маёр Рыдл спытаўся:
- Вы не можаце нам дапамагчы, мiс Лiнгард, высветлiць сутнасць справы, якая так засмучала сэра Гервазы?
Мiс Лiнгард павольна сказала:
- У мяне ёсць падазрэнне, што гэта нейкiм чынам звязана з Х'юга Трэнтам.
- З Х'юга Трэнтам? Чаму вы так думаеце?
- Ну, нiчога пэўнага не было, але ўчора папаўднi мы якраз закранулi сэра Х'юга дэ Шэвенi, якi, баюся, паказаў сябе не з лепшага боку ў вайне Пунсовай i Белай ружы, i сэр Гервазы сказаў: "I трэба ж было маёй сястры выбраць iмя Х'юга свайму сыну! Яно заўсёды было няўдалым iмем у нашай сям'i. Яна магла б ведаць, што з нiводнага Х'юга не будзе толку".
- Тое, што вы нам кажаце, наводзiць на роздум, - сказаў Пуаро. - Але, гэта падказвае мне новую думку.
- Сэр Гервазы не сказаў нiчога больш пэўнага? - спытаўся маёр Рыдл.
Мiс Лiнгард пакруцiла галавой.
- Не, i, вядома, спецыяльна мне ён не казаў нiчога. Сэр Гервазы, па сутнасцi, размаўляў сам з сабою. Ён, па сутнасцi, не гаварыў са мною.
- Абсалютна так, - сказаў Пуаро. - Мадэмуазель, вы, чужы чалавек, былi тут два месяцы. Было б, я думаю, вельмi карысна, калi б вы шчыра падзялiлiся з намi сваiмi ўражаннямi пра сям'ю i пра ўсiх тутэйшых.
Мiс Лiнгард зняла сваё пенснэ i задумлiва замiргала.
- Ведаеце, напачатку, калi папраўдзе, я думала, што трапiла ў вар'яцкi дом! Лэдзi Шэвенi-Гарэ, якая ўвесь час бачыць рэчы, якiх тут няма, i сэр Гервазы, якi паводзiць сябе, як... як кароль, i нешта вытварае з сябе самым экстравагантным чынам, - так, сапраўды, я i падумала, што яны самыя дзiўныя людзi, якiя мне калi-небудзь сустракалiся. Безумоўна, мiс Шэвенi-Гарэ абсалютна нармальная. А неўзабаве я пераканалася, што лэдзi Шэвенi-Гарэ ў сапраўднасцi вельмi добрая, зычлiвая жанчына. Нiхто не быў дабрэйшы i зычлiвейшы да мяне, чым яна. Сэр Гервазы - так, я сапраўды гэтак думаю, ён быў вар'ят. Яго эгаманiя - здаецца, так гэта называецца - з кожным днём усё больш абвастралася.
- А як астатнiя?
- Мне здаецца, мiстэру Бараўзу ў гэты час было нялёгка з сэрам Гервазы. Мяркую, ён быў рады, што наша работа над кнiгай трохi вызвалiла яго. Палкоўнiк Бэры быў заўсёды прыемны. Ён вельмi шанаваў лэдзi Шэвенi-Гарэ i выдатна спраўляўся з сэрам Гервазы. Мiстэр Трэнт, мiстэр Фобз i мiс Кардвэл толькi некалькi дзён тут, таму, зразумела, я мала што ведаю пра iх.
- Дзякуй вам, мадэмуазель. А што наконт капiтана Лэйка, агента?
- О, ён вельмi сiмпатычны. Усе любiлi яго.
- I сэр Гервазы?
- О, так. Я чула, як ён казаў, што Лэйк - найлепшы агент з усiх, якiя ў яго былi. Зразумела, у капiтана Лэйка таксама былi свае цяжкасцi з сэрам Гервазы, але наогул ён спраўляўся з усiм даволi добра. Гэта было нялёгка.
Пуаро задумлiва сказаў:
- Нешта... нешта яi хацеў запытацца ў вас... адну дэталь... Што ж гэта такое?
Мiс Лiнгард з цярплiвым выразам на твары павярнулася да яго.
Пуаро раздражнёна пакруцiў галавой.
- Ша! Яно круцiцца ў мяне ў галаве.
Маёр Рыдл пачакаў хвiлiну-другую, потым, убачыўшы, што Пуаро па-ранейшаму заклапочана хмурыцца, зноў павёў допыт.
- Калi апошнi раз вы бачылi сэра Гервазы?
- Калi мы пiлi гарбату, у гэтым пакоi.
- Якi быў яго стан тады? Нармальны?
- Нармальны, як i заўсёды.
- Цi адчувалася якое-небудзь напружанне сярод блiзкiх i гасцей?
- Не, я думаю, кожны адчуваў сябе зусiм звыкла.
- Куды пайшоў сэр Гервазы пасля гарбаты?
- Ён, як заўсёды, узяў з сабой у кабiнет мiстэра Бараўза.
- I гэта апошнi раз, калi вы яго бачылi?
- Але. Я пайшла ў маленькi пакой, дзе працую, i друкавала раздзел кнiгi са сваiх нататак, якiя ўзгаднiла з сэрам Гервазы, да сямi вечара, а тады паднялася наверх адпачыць i апрануцца на абед.
- Вы сапраўды чулi стрэл, як я разумею?
- Так, я была ў гэтым пакоi. Пачуўшы нешта падобнае на стрэл, я выйшла ў залу. Мiстэр Трэнт быў там, i мiс Кардвэл. Мiстэр Трэнт запытаўся ў Снэла, цi ёсць шампанскае на абед, i нават пажартаваў. Нам i ў галаву не прыйшло, што гэта нешта сур'ёзнае. Мы засталiся ўпэўненыя, што гэта была зваротная ўспышка аўтамабiля.
Пуаро запытаўся:
- Вы чулi, як мiстэр Трэнт сказаў: "Забойствы бываюць заўсёды"?
- Я ўпэўнена, ён сказаў штосьцi накшталт гэтага - жартам, вядома.
- Што было потым?
- Мы ўсе ўвайшлi сюды.
- Вы можаце ўспомнiць, у якiм парадку ўсе прыйшлi на абед?
- Мiс Шэвенi-Гарэ была першая, мне здаецца, а тады мiстэр Фобз. Потым палкоўнiк Бэры з лэдзi Шэвенi-Гарэ, мiстэр Бараўз адразу ж за iмi. Я думаю, такi быў парадак, але не зусiм упэўнена, бо яны ўсе зайшлi амаль разам.
- Iх сабраў першы гонг?
- Але. Кожны заўсёды спяшаўся, калi чуўся гэты гонг. Сэру Гервазы пунктуальнасць увечары была страшэнна важная.
- Калi ён сам звычайна сыходзiў?
- Ён амаль заўсёды ўжо быў у пакоi, калi гучаў першы гонг.
- Вас здзiвiла, што яго на гэты раз не было ўнiзе?
- Надта.
- Ага, так! - усклiкнуў Пуаро.
Калi другiя двое запытальна паглядзелi на яго, ён сказаў:
- Я ўспомнiў, пра што хацеў спытацца. Сёння ўвечары, мадэмуазель, калi мы ўсе iшлi ў кабiнет, пачуўшы ад Снэла, што ён замкнуты, вы нагнулiся i нешта паднялi.
- Я падняла? - Мiс Лiнгард, здавалася, вельмi здзiвiлася. - Але, якраз, калi мы паварочвалi ў калiдор, якi вядзе да кабiнета. Нешта маленькае i блiскучае.
- Вось дык дзiва - я не памятаю. Пачакайце - ага, успомнiла. Проста я не падумала. Хвiлiнку - гэта павiнна быць тут.
Адкрыўшы сваю чорную атласную сумачку, яна высыпала ўсё, што ў ёй было, на стол.
Пуаро i маёр Рыдл з цiкавасцю агледзелi рэчы. На стале ляжалi дзве насоўкi, пудранiца, малы звязак ключоў, футарал на акуляры i яшчэ адна рэч, якую прагна схапiў Пуаро.
- Божа мой, куля! - сказаў маёр Рыдл.
Рэч, якая па форме сапраўды нагадвала кулю, на самай справе была маленькiм алоўкам.
- Вось гэта я падняла, - сказала мiс Лiнгард. - Я зусiм забылася.
- Вы ведаеце, чый ён, мiс Лiнгард?
- О, так - палкоўнiка Бэры. Ён загадаў зрабiць гэты аловак з кулi, якая трапiла - цi, правiльней, не трапiла, калi вы разумееце, што я маю на ўвазе на паўднёваафрыканскай вайне*.
* Маецца на ўвазе ангельска-бурская вайна 1899-1902 гг.
- Калi апошнi раз гэты аловак быў у яго?
- А, ён быў у яго сёння папаўднi, калi яны гулялi ў брыдж, бо я заўважыла, ён iм запiсваў лiк, як я прыйшла пiць гарбату.
- Хто гуляў у брыдж?
- Палкоўнiк Бэры, лэдзi Шэвенi-Гарэ, мiстэр Трэнт i мiс Кардвэл.
- Я думаю, - мякка сказаў Пуаро, - няхай ён пабудзе ў нас, мы самi вернем яго палкоўнiку.
- О, калi ласка. Я такая забыўлiвая i магла б забыцца зрабiць гэта.
- Цi не маглi б вы, мадэмуазель, запрасiць сюды палкоўнiка Бэры?
- Добра. Я зараз жа пайду i знайду яго. - Яна хуценька выйшла. Пуаро ўстаў i пачаў бязмэтна хадзiць па кабiнеце.
- Мы пачынаем, - сказаў ён, - рэканструяваць гэты поўдзень. Цiкава вось што. А палове трэцяй сэр Гервазы займаецца рахункамi з капiтанам Лэйкам. Ён трохi заклапочаны. А трэцяй ён абмяркоўвае кнiгу, якую пiша з мiс Лiнгард. Ён у страшэнна цяжкiм душэўным стане. Мiс Лiнгард звязвае гэты цяжкi душэўны стан з Х'югам Трэнтам на падставе выпадковай рэплiкi. На вячэрняй гарбаце яго паводзiны нармальныя. Пасля гарбаты, кажа Годфры Бараўз, ён быў у добрым настроi ад чагосьцi. У пяць хвiлiн восьмай ён iдзе наверх, заходзiць у свой кабiнет, крэмзае "даруйце" на кавалачку паперы i страляецца!
Рыдл павольна сказаў:
- Я разумею, што вы маеце на ўвазе. Тут няма паслядоўнасцi.
- Дзiўныя змены настрою ў сэра Гервазы Шэвенi-Гарэ! Ён заклапочаны - ён моцна засмучаны - ён у звычайным стане - ён у гуморы! Нешта вельмi дзiўнае! I яшчэ, гэтая фраза: "Занадта позна". Што я прыязджаю сюды занадта позна. Так, гэта праўда. Я прыехаў сюды занадта позна - каб убачыць яго жывога.
- Разумею. I вы лiчыце?..
- Я нiколi ўжо не даведаюся, чаму сэр Гервазы пасылаў па мяне! Гэта бясспрэчна!
