Агата Кристи - Нябожчыкава люстра (на белорусском языке)
- Дык вось, мiстэр Бараўз, мы хочам задаць вам некалькi пытанняў.
- Вядома, маёр Рыдл. Пытайцеся што хочаце.
- Добра. Першае i галоўнае, гаворачы проста, без хiтрыкаў: цi ёсць у вас свае ўласныя здагадкi, чаму сэр Гервазы скончыў жыццё самагубствам?
- Абсалютна нiякiх. Я ажно аслупянеў, пачуўшы пра гэта.
- Вы чулi стрэл?
- Не, я ў той час, мусiць, быў у бiблiятэцы, так я разумею. Я спусцiўся досыць рана i пайшоў у бiблiятэку ўзяць патрэбную даведку. Бiблiятэка - гэта якраз з другога ад кабiнета боку дома, таму я не мог нiчога чуць.
- Цi быў хто-небудзь з вамi ў бiблiятэцы? - спытаўся Пуаро.
- Нiкога.
- Цi не ведаеце вы, дзе ў той час былi астатнiя сямейныя?
- Большасць, мабыць, пераапраналася наверсе.
- Калi вы прыйшлi ў гасцiную?
- Якраз перад прыездам мiстэра Пуаро. Тады ўсе былi там - акрамя сэра Гервазы, вядома.
- Цi не здзiвiла вас тое, што яго не было?
- Але, здзiвiла, па праўдзе кажучы. Звычайна ён прыходзiў у гасцiную да першага гонгу.
- Цi не заўважылi вы ў апошнi час якой-небудзь змены ў паводзiнах сэра Гервазы? Цi не быў ён заклапочаны? Цi ўстрывожаны? Мо прыгнечаны?
Годфры Бараўз задумаўся.
- Не, не думаю. Трохi - так, заклапочаны, бадай што.
- А ён не здаваўся ўстурбаваны якой-небудзь пэўнай справай?
- О, не!
- Цi не было ў яго якiх клопатаў, звязаных з фiнансамi?
- Ён трохi непакоiўся за справы адной кампанii, а дакладна - "Сiнтэтык пэраган рабэ компанi".
- Што ён, уласна кажучы, гаварыў пра гэта?
Механiчная ўсмешка Годфры Бараўза блiснула зноў, i зноў яна здалася трохi ненатуральнай.
- Ну што ж... Ён сказаў лiтаральна так: "Стары Бэры альбо дурань, альбо махляр. Мяркую, што дурань. Я павiнен быць тактоўным з iм дзеля Ванды".
- А чаму ён сказаў: "дзеля Ванды"? - запытаўся Пуаро.
- Усё ў тым, што палкоўнiк Бэры дужа падабаўся лэдзi Шэвенi-Гарэ, i ён моцна любiў яе. Хадзiў за ёю, як сабака.
- Сэр Гервазы не быў... раўнiвы хоць трохi?
- Раўнiвы? - Бараўз вылупiў вочы, а потым засмяяўся. - Сэр Гервазы раўнiвы? Ён не ведаў, што гэта такое. Ды яму нiколi i ў галаву не прыйшло б, каб хто калi мог аддаць перавагу не яму, а другому чалавеку. Разумееце, такога проста не магло быць.
Пуаро мякка зазначыў:
- Мне здаецца, вы не вельмi любiлi сэра Гервазы Шэвенi-Гарэ?
Бараўз пачырванеў.
- Не, не вельмi. Хаця б таму, што ўсе такiя рэчы даволi смешныя ў наш час.
- Якiя "ўсе такiя рэчы"? - запытаўся Пуаро.
- Ну, феадальныя перажыткi, калi хочаце. Гэты культ продкаў i фамiльная фанабэрыя. Сэр Гервазы быў вельмi здольны ў многiх адносiнах чалавек, i ён жыў цiкавым жыццём, але сам быў бы цiкавейшы, калi б разумеў, што ёсць яшчэ нешта апрача яго i яго эгаiзму.
- А дачка сэра Гервазы была згодна з вамi ў гэтым?
Бараўз успыхнуў зноў - на гэты раз колер быў цёмна-пурпуровы.
Ён адказаў:
- Я думаю, мiс Шэвенi-Гарэ самая сучасная жанчына! Зразумела, я не павiнен дыскутаваць з ёю пра яе бацьку.
- Але сучасныя людзi якраз дыскутуюць пра сваiх бацькоў колькi хочаце! сказаў Пуаро. - Гэта цалкам у сучасным стылi - крытыкаваць сваiх бацькоў!
Бараўз пацiснуў плячыма.
Маёр Рыдл спытаўся:
- I больш нiчога не было - нiякiх iншых фiнансавых клопатаў? Сэр Гервазы нiколi не казаў, што яго ашуквалi?
- Ашуквалi? - вымавiў Бараўз вельмi здзiўлена. - Ды не!
- А вы самi былi ў добрых адносiнах з iм?
- Безумоўна. Чаму ж не?
- Я пытаюся ў вас, мiстэр Бараўз.
Малады чалавек панурыўся.
- Мы былi з iм у найлепшых адносiнах.
- Цi ведалi вы, што сэр Гервазы напiсаў лiст мiстэру Пуаро з просьбай прыехаць сюды?
- Не.
- Сэр Гервазы звычайна сам пiсаў свае лiсты?
- Не, амаль заўсёды ён дыктаваў iх мне.
- Але ён не зрабiў так гэтым разам.
- Не.
- Чаму, як вы думаеце?
- Не ведаю.
- Вы не можаце знайсцi нiякай прычыны, чаму гэты лiст яму спатрэбiлася пiсаць самому?
- Не, не магу.
- А! - сказаў маёр Рыдл, дадаючы спакойна: - Даволi дзiўна. Калi вы бачылi сэра Гервазы апошнi раз?
- Якраз перад тым, як пайшоў апрануцца на абед. Я прынёс яму падпiсаць некалькi лiстоў.
- У якiм стане ён быў тады?
- У зусiм нармальным. Наогул, я сказаў бы, ён быў як быццам задаволены сабой у сувязi з нечым.
Пуаро варухнуўся ў сваiм крэсле.
- А? - сказаў ён. - Дык у вас было такое ўражанне, што ён быў нечым задаволены? I, аднак, неўзабаве страляецца. Дзiўна!
Годфры Бараўз пацiснуў плячыма.
- Я толькi перадаю вам свае ўражаннi.
- Так, так, яны дужа каштоўныя. Апрача ўсяго, вы, мабыць, адзiн з апошнiх людзей, што бачылi сэра Гервазы жывога.
- Снэл быў апошнi, хто бачыў яго.
- Бачыў, так, але не размаўляў з iм.
Бараўз не адказаў.
Маёр Рыдл спытаўся:
- Каторая была гадзiна, як вы пайшлi наверх апрануцца на абед?
- Прыкладна пяць хвiлiн восьмай.
- Што рабiў сэр Гервазы?
- Я пакiнуў яго ў кабiнеце.
- Цi доўга ён звычайна пераапранаўся?
- Ён звычайна аддаваў на гэта аж тры чвэрцi гадзiны.
- Значыцца, калi абед быў у пятнаццаць хвiлiн дзевятай, ён, верагодна, пайшоў бы наверх, самае позняе, а палове восьмай?
- Вельмi верагодна.
- Вы самi пайшлi пераапранацца рана?
- Але, я вырашыў, што пераапрануся i тады пайду ў бiблiятэку i вазьму патрэбныя мне даведкi.
Пуаро задумлiва кiўнуў. Маёр Рыдл сказаў:
- Добра. Я думаю, пакуль усё. Вы не запросiце мiс - як яе завуць - да нас?
Маленькая мiс Лiнгард шмыгнула ў пакой амаль iмгненна. На ёй было некалькi ланцужкоў, яны цiха звiнелi, калi яна сядала i запытальна пераводзiла позiрк з аднаго мужчыны на другога.
- Усё гэта вельмi... э-э... сумна, мiс Лiнгард, - пачаў маёр Рыдл.
- Сапраўды, вельмi сумна, - сказала мiс Лiнгард, як ёй i належала сказаць.
- Вы... калi прыйшлi ў гэты дом?
- Месяцы два назад. Сэр Гервазы напiсаў свайму сябру ў Музеi - палкоўнiку Фозэрынгею, i палкоўнiк Фозэрынгей парэкамендаваў мяне. Я зрабiла нямала гiстарычных даследаванняў.
- Сэр Гервазы быў цяжкi для вашай сумеснай работы?
- О, не. Трэба было, вядома, трохi ўлагоджваць яго. Але ж, я ведаю, гэта заўсёды даводзiцца рабiць з мужчынамi.
З нялёгкiм пачуццём, што мiс Лiнгард, мабыць, улагоджвае яго ў гэтую хвiлiну, маёр Рыдл гаварыў далей:
- Вы павiнны былi дапамагаць сэру Гервазы ў рабоце над кнiгай, якую ён пiсаў?
- Але.
- Што ў гэта ўваходзiла?
Нейкi момант мiс Лiнгард выглядала зусiм па-чалавечы. Яе вочы мiргалi, калi яна адказвала:
- Ну, ведаеце, фактычна - напiсанне кнiгi! Я збiрала iнфармацыю, i рабiла нататкi, i апрацоўвала матэрыял. А потым, пазней, рэдагавала, што напiсаў сам Гервазы.
- Напэўна, вам давялося праявiць нямала такту, мадэмуазель, - сказаў Пуаро.
- Такту i цвёрдасцi. Патрэбны i тое, i другое, - адказала мiс Лiнгард.
- Сэра Гервазы не абурала ваша... э... цвёрдасць?
- О, зусiм не. Вядома, я пераканала яго, што ён не павiнен звяртаць увагi на дробязi.
- О, так, я разумею.
- На самай справе гэта было зусiм проста, - сказала мiс Лiнгард. - Сэрам Гервазы можна было проста кiраваць, толькi належным чынам.
- А цяпер, мiс Лiнгард, адкажыце мне: цi не ведаеце вы чаго-небудзь, што магло б пралiць святло на гэтую трагедыю?
Мiс Лiнгард адмоўна пакiвала галавой.
- Баюся, не. Ведаеце, ён, натуральна, нiколi не раскрываў мне сваю душу. Я, па сутнасцi, яму чужая. Ва ўсякiм разе, я думаю, ён быў занадта ганарысты, каб гаварыць з кiм-небудзь пра сямейныя турботы.
- Дык вы лiчыце, менавiта сямейныя турботы - прычына яго самагубства?
Мiс Лiнгард як быццам трохi здзiвiлася.
- Ну, вядома ж! Хiба ёсць якая iншая?
- Вы ўпэўнены, што былi сямейныя справы, якiя турбавалi яго?
- Я ведаю, што ў яго былi цяжкiя душэўныя пакуты.
- Як, вы ведаеце гэта?
- Ну так, вядома.
- Скажыце мне, мадэмуазель, цi гаварыў ён з вамi па сутнасцi справы?
- Невыразна.
- Што ён казаў?
- Дайце падумаць. Я заўважыла, што ён як быццам не чуе, што я кажу...
- Адну хвiлiнку. Пардон. Калi гэта было?
- Сёння папаўднi. Мы звычайна працавалi з трох да пяцi.
- Прашу вас, гаварыце.
- Як я сказала, сэру Гервазы, здавалася, было цяжка засяродзiцца сапраўды, ён так i сказаў, дадаўшы, што некалькi важных спраў не даюць яму спакою. I ён сказаў... Дайце падумаць... Нешта накшталт (вядома, я не ўпэўнена ў дакладнасцi слоў): "Гэта жахлiва, мiс Лiнгард, калi на сям'ю, адну з самых гордых на зямлi, "падае грэх".
- I што вы сказалi на гэта?
- О, толькi нешта суцяшальнае. Мне здаецца, я сказала, што кожнае пакаленне мае i сваiх слабых сыноў - што гэта частка расплаты за велiч - але што iх памылкi рэдка памятаюцца наступнымi пакаленнямi.
- I гэта дало жаданы эфект, на якi вы спадзявалiся?
- Больш-менш. Мы вярнулiся да сэра Роджэра Шэвенi-Гарэ. Я знайшла вельмi цiкавае ўпамiнанне пра яго ў тагачасным манускрыпце. Але сэр Гервазы зноў стаў няўважлiвы. Урэшце ён сказаў, што сёння больш не будзе працаваць. I яшчэ - што ў яго быў шок.
- Шок?
- Менавiта гэта ён сказаў. Вядома, я не стала задаваць нiякiх пытанняў. Проста сказала: "Мне сумна чуць гэта, сэр Гервазы". I потым ён папрасiў мяне перадаць Снэлу, што прыедзе мiстэр Пуаро i каб той перанёс абед на восем пятнаццаць, i паслаў машыну на вакзал, цягнiк - у сем пятнаццаць.
