Жорж Сименон - Чалавек на лаўцы (на белорусском языке)
На другiм баку бульвара Бон-Нувэль Мэгрэ прыкмецiў лаўку.
"Напэўна, гэтая", - падумаў ён.
На лаўцы нiхто не сядзеў.
На рагу Сэн-Мартэн чакалi клiентаў прастытуткi. Iншыя сядзелi ў маленькiм бары, мужчыны побач гулялi ў карты.
I тут камiсар убачыў iнспектара Нэве i зрабiў яму знак. Адна прастытутка вырашыла, што Мэгрэ клiча яе, i ўстала, камiсар спынiў яе маўклiвым жэстам.
Раз ужо Нэвэ апынуўся тут, дык, пэўна, паспеў распытаць усiх: такiх кабетак у сваiм квартале ён ведаў добра.
- Як жыццё? - спытаўся Мэгрэ ў Нэвэ.
- Прыйшлi зiрнуць?
- Ды так, на хвiлiнку.
- А я ўжо з васьмi ранiцы. Апытаў ужо чалавек пяцьсот.
- Даведаўся, дзе ён абедаў?
- Даведаўся.
- Я так i думаў.
- Чаму?
- Турэ быў чалавек звычкi, наўрад цi ён стаў бы кожнага дня хадзiць у iншае месца.
- Вось там, - паказаў Нэвэ рукою на сцiплы рэстаранчык. - Там дагэтуль ляжыць ягоная сурвэтка з нумарам.
- I што табе там расказалi?
- Ён заўсёды сядаў за адзiн i той самы столiк у глыбiнi залы, непадалёк ад стойкi. Яго зазвычай абслугоўвала адна афiцыянтка. Здаравенная такая кабыла, рыжая. Ведаеце, як яна яго называла?.. "Мой дружок..." Яна сама мне пра гэта сказала. Так i пыталася ў яго: "Ну што, мой дружок, будзем сёння есцi?" Сцвярджае, што яму гэта падабалася. Яна часта загаворвала з iм, але ён нiколi да яе не заляцаўся. Яна не раз бачыла яго на бульвары на лаўцы, i кожны раз ён вiтаў яе рукою. I заўсёды гэта было каля трох гадзiн дня, у час яе перапынку. Аднойчы яна сказала яму: "Здаецца, мой дружок, вы працаю не струджаны!" А ён адказаў, што працуе ўначы.
- I яна паверыла?
- Ды яна, здаецца, проста малiлася на яго.
- А газеты яна чытае?
- Я ёй сказаў, што яго забiлi. Паверыць не магла... А ведаеце, рэстаран хоць i сцiплы, але i не дужа танны. А Турэ кожны раз заказваў паўбутэлькi марачнага вiна.
- Цi ёсць яшчэ ў квартале людзi, якiя б ведалi яго?
- Чалавек дзесяць. Адна прастытутка сустракала яго амаль штодня. Першы раз яна паспрабавала завесцi яго да сябе, але ён пачцiва адмовiўся. А потым, калi яна бачыла яго, то крычала: "Дык што, сёння?" Гэта ўвайшло ў iхнюю звычку i вельмi iх весялiла. Калi яна знiкала з клiентам, ён падмiргваў ёй.
- I ён нi разу не быў нi ў адной?
- Не.
- А з якой-небудзь iншай жанчынай яго бачылi?
- Яны - не. Але адзiн з прадаўцоў ювелiрнай крамы бачыў.
- Той самай крамы, каля якой яго забiлi?
- Таго самага. Я там усiм паказваў яго фатаграфiю, i адзiн яго прызнаў. "Ды гэта ж той, што купiў у нас пярсцёнак на тым тыднi!" - адразу ж усклiкнуў ён.
- А жанчына была маладая?
- Не надта. Прадавец не звярнуў на яе асаблiвай увагi. Вырашыў, што гэта муж з жонкаю. Ён толькi заўважыў, што на ёй была гаржэтка з серабрыстага лiса, а на шыi вiсеў ланцужок з пазалочаным медальёнам-чатырохлiстнiкам, рыхтык такiя ж, што прадаюць у iхнай краме.
- Дарагi пярсцёнак?
- Пазалочаны, з падробленым каменем.
- Пра што ж яны гаварылi? Прадавец нiчога не чуў?
- Ён не памятае. Кажа, гаварылi як муж з жонкаю. Нiчога асаблiвага.
- А ён змог бы пазнаць гэтую жанчыну?
- Ён не ўпэўнены. Яна была ў чорным i ў пальчатках. Адну пальчатку забыла на прылаўку. Турэ вярнуўся, а яна чакала яго на вулiцы. Яна вышэйшая за яго. На вулiцы ўзяла яго пад руку, i яны пайшлi да станцыi метро "Рэспублiка".
- Больш нiчога не ўведаў?
- I гэта з'ела ў мяне ўвесь час: я ж пачаў з Манмартра. Але там нiчога не ўведаў. За вылiкам адной драбнiцы. Ведаеце кiёск на вулiцы Акацый, дзе прадаюць пышкi?
- Ведаю. Iх пякуць там пад адкрытым небам, як на кiрмашы.
- Дык вось, прадаўцы пышак памятаюць Турэ. Ён часта купляў у iх, заўсёды па тры штукi i нiколi не еў на вулiцы, а забiраў з сабою. Гэтыя пышкi, як вам вядома, вельмi вялiкiя, ва ўсякiм разе, рэклама сцвярджае, што яны сама вялiкiя ў Парыжы. Наўрад цi пасля сытнага абеду ў рэстарацыi Турэ еў бы iх адзiн. Не еў бы ён iх i на лаўцы - не такi гэта чалавек. Вiдаць, ён браў iх той самай жанчыне. Значыцца, яна жыве недзе непадалёк.
А можа, падумаў Мэгрэ, ён частаваў таго чалавека, якога бачыў бухгалтар Сэмброн?
- Ну што, шэф, казаць далей?
- Вядома.
- Куды вы?
- Хачу зазiрнуць у тупiчок.
Тупiчок быў зусiм побач, i Мэгрэ вырашыў яшчэ раз агледзець месца злачынства.
Час цяпер быў такi самы. Туману сёння не было, але цемната такая ж непраглядная.
А можа, Турэ зайшоў сюды проста да ветру?.. Не, насупраць ёсць прыбiральня...
Нэвэ ўздыхнуў:
- Толькi б знайсцi тую жанчыну...
А камiсару хацелася знайсцi таго чалавека, якi на мiгах прасiў у Турэ дазволу прысесцi побач, пакуль той гаварыў з Сэмбронам.
Камiсар пачаў уважлiва прыглядацца да людзей на лаўках. Ён ведаў, што ў кожнай лаўкi ёсць свае заўсёднiкi, якiя зазвычай прысаджваюцца ў адзiн i той самы час. Праходжыя не зважаюць на iх. Але самi заўсёднiкi добра ведаюць адно аднаго. Камiсар згадаў, як аднойчы панi Мэгрэ, седзячы на лаўцы ў скверы Анвэр, зусiм выпадкова навяла яго на след аднаго забойцы.
Цяпер на адной лаўцы сядзеў якраз вiдавочны заўсёднiк: стары бадзяга з пастаўленай побач пляшкай вiна.
Трохi далей прымасцiлася мажная жанчына, напэўна, правiнцыялка. Чакаючы свайго чалавека, якi зайшоў у прыбiральню, яна выпрастала, каб хоць трохi адпачылi, ногi - па ўсiм вiдаць, апухлыя ад нязвыклае хаданiны па горадзе.
Але гэта, ведама ж, былi зусiм не тыя людзi, якiх трэба было знайсцi.
- На тваiм месцы, - сказаў Мэгрэ, - я меней бы займаўся крамамi, а болей людзьмi на лаўках. Пасядзi, пазнаёмся з заўсёднiкамi.
- Добра, шэф, - зноў уздыхнуў Нэвэ. Такая перспектыва не радавала, хадзiць цiкавей, хоць i ногi ўжо балелi ад гэтых няспынных бадзянняў.
Ён нiколi не паверыў бы, што камiсар з радасцю згадзiўся б апынуцца на ягоным месцы: i хадзiў бы, i сядзеў бы - Мэгрэ з задавальненнем згадваў той час, калi служыў простым iнспектарам.
4. ПАХАВАННЕ
Назаўтра камiсар змарнаваў паўдня: яго выклiкалi на судовае пасяджэнне. Некалькi гадзiн ён праседзеў у змрочным пакойчыку для сведкаў. Нехта забыўся ўключыць атапляльныя батарэi, i спачатку ў пакойчыку стаяў жудасны холад. Потым, калi радыятары нарэшце нагрэлiся, стала невыносна спякотлiва i засмярдзела потам i выпарэннямi мокрае адзежы.
Судзiлi нейкага Рэнэ Лекэра, якi сем месяцаў назад забiў ударам бутэлькi па галаве сваю цётку. Злачынцу было толькi дваццаць два гады, ён быў здаравенны, што грузчык, але выраз твару меў усё роўна як у вiнаватага школьнiка.
I чаму толькi дагэтуль нiхто не дадумаўся хоць трохi палепшыць асвятленне судовае залы? Цьмянае шэраватае святло проста прыгнятала Мэгрэ, якi i так быў - праз марнаванне часу ды недарэчнасць пасяджэння - не ў гуморы.
Адвакат, яшчэ зусiм малады, але ўжо вядомы - дзякуючы сваiм пастаянным нападам на сведкаў ды суддзяў, намагаўся пераканаць усiх, што злачынца прызнаў сваю вiну толькi ў вынiку нацiску на яго i кепскага з iм абыходжання на допыце. Вiдавочная хлусня, i адвакат гэта добра ведаў.
- Можа, пан сведка скажа суддзям, колькi гадзiн доўжыўся першы допыт майго падабароннага? - дэкламаваў ён.
Камiсар чакаў менавiта гэтага пытання.
- Семнаццаць гадзiн, - адказаў ён.
- Семнаццаць гадзiн без ежы?!
- Лекэр адмовiўся ад бутэрбродаў, якiя мы яму прапаноўвалi.
Усiм сваiм выглядам адвакат казаў прысяжным: "Глядзiце, панове! Семнаццаць гадзiн у нябогi ў роце i хлебнай крошкi не было!"
Сам Мэгрэ за ўвесь допыт з'еў толькi два бутэрбороды. А ён жа нiкога не забiваў.
- Пан сведка, - па-ранейшаму надрываўся напорысты абаронца, - цi прызнаяце вы, што сёмага сакавiка, а трэцяй гадзiне ранiцы, вы ўдарылi абвiнавачанага без якiхсьцi на тое падстаў - дзеянняў з яго боку, прычым тады, калi ў бедалагi былi кайданкi на руках?
- Не прызнаю.
- Дык сведка адмаўляе, што ўдарыў абвiнавачанага?
- Быў момант, калi я даў яму поўху: усё роўна як бацька сыну.
Адвакат памылiўся - пачаў не з таго канца. Але ён, вiдаць, клапацiўся толькi пра тое, каб уразiць публiку ды журналiстаў.
Потым, парушаючы ўсе правiлы, ён з'едлiва-саладжава запытаўся ў Мэгрэ:
- А ў вас ёсць сын, пан камiсар?
- Не...
- У вас нiколi не было дзяцей?.. Даруйце, я недачуў, што вы сказалi...
Мэгрэ быў вымушаны паўтарыць на ўвесь голас, што ў яго была дачка, але яна памерла маленькая.
Вось i ўсё. Мэгрэ нарэшце пакiнуў судовую залу i, перш чым вярнуцца ў сваё бюро, выпiў шкляначку каньяку ў буфеце ў Палацы правасуддзя.
Прыйшоўшы ў аддзяленне, Мэгрэ адразу ж запытаўся ў Сантонi, якi займаўся сябрам Монiкi Турэ:
- Нiякiх навiн пра Альбэра Жарыса?
- Нiякiх.
Хлопец так i не прыйшоў дадому. У кнiгарню ён сёння таксама не прыходзiў, не быў i ў рэстарацыi, дзе звычайна абедаў з Монiкай.
Цяпер Сантонi займаўся хлопцам разам з Люка, якi закончыў учора працу па iншым расследаваннi. Яны звязвалiся з усiмi палiцэйскiмi пастамi. Жанв'е ўсё яшчэ шукаў краму, дзе быў набыты нож, якiм забiлi Турэ.
- Нэвэ не званiў?
- Паўгадзiны назад. Сказаў, што пазвонiць у шэсць.
Камiсар стамiўся. Перад вачыма стаялi твары прысяжных, злачынцы, адваката. Навошта яму гэтая цяганiна?
