Грэм Грин - Стамбульскi экспрэс (на белорусском языке)
- Я ведаю, чым ты там займаешся, Антон! - Ёзеф шчыльней прыцiснуў губы да трубкi, не звяртаючы ўвагi на Ганну, але наступны яе выкрык напалохаў яго: - Ты каля сейфа, Антон!
Яна зноў пачала бразгаць ручкай, i ён мусiў быў прытушыць полымя i крыкнуць ёй:
- Сцiхнi! Iначай, як сказаў, так i зраблю. Скручу тваю паганую шыю, старая сука!
Голас яе зрабiўся цiшэйшы, але ён дакладна чуў кожнае яе слова - пэўна, яна прыцiснула губы да замочнай шчылiны:
- Не трэба, не трэба так казаць, Антон. Паслухай, выпусцi мяне. Мне трэба табе нешта сказаць, папярэдзiць цябе. - Ён нiчога ёй не адказаў, раздзьмухваючы полымя i даводзячы сталь да белага напалу. - Я сказала табе няпраўду, Антон. Выпусцi мяне. Гер Кольбер зараз павiнен вярнуцца.
Ён прыглушыў трубку i, усхапiўшыся, павярнуўся да дзвярэй:
- Пра што гэта ты?
- Я думала, што ты не прыйдзеш, калi даведаешся пра гэта. На каханне нам бы хапiла часу. Паўгадзiнкi. А калi б нават ён i завiтаў раней, мы маглi б паляжаць цiхенька.
Мозг Ёзефа зрэагаваў iмгненна, ён не стаў марнаваць час на праклёны, а патушыў трубку, паклаў яе зноў у сумку разам з зубiламi, ломiкам, адмычкай i бляшанкай з перцам. Не раздумваючы, ён адмовiўся ад адной з самых лёгкiх здабыч у сваёй зладзейскай кар'еры, аднак жа нездарма ён заўсёды ганарыўся тым, што пазбягае ўсякай рызыкi. Яго нi разу яшчэ не злавiлi. Зрэдку ён працаваў з напарнiкам, i напарнiкi пападалiся, але зла на яго не трымалi. Яны разумелi, якога выдатнага рэкорду дасягнуў Ёзеф, i iшлi ў турму, гордыя тым, што яму ўдалося збегчы, а потым у размовах з сябрамi звычайна так пра яго гаварылi: "Гэта ж Ёзеф! За пяць год ён нi разу не трапiў за краты".
Ёзеф зачынiў сумку i спалохана прыслухаўся: непадалёк пачуўся гук, нiбыта нехта спусцiў цецiву лука.
- Што гэта?
- Лiфт. Нехта пазванiў, выклiкае ўнiз, - сказала шэптам Ганна праз дзверы.
Ён узяў у рукi том "Эксплуатацыi чыгункi", але сейф быў надта гарачы, i паклаў кнiгу на пiсьмовы стол. Унiзе было чуваць, як зачынiлiся дзверцы лiфта. Ёзеф адышоў ад парцьеры i, пацягнуўшы за шнурок, на якiм вiсеў рэвальвер, падняў яго на дзюймы два вышэй. Ён быў падумаў, можа, уцячы праз акно, аднак нагадаў, што давядзецца падаць з вышынi трыццацi футаў на дах кавярнi. Потым дзверцы лiфта адчынiлiся i адразу ж зачынiлiся з трэскам.
- На першым паверсе, - шэптам паведамiла праз замочную шчылiну Ганна.
"Не бяда, - падумаў Ёзеф. - Можна не спяшацца. Спярша ў спальню Ганны, а потым на дах. Давядзецца, праўда, пачакаць хвiлiн дваццаць цягнiка на Пасаў". Ножка крэсла, засунутая за ручку дзвярэй, захрасла. Яму прыйшлося пакласцi сумку i пусцiць у ход абедзве рукi. Крэсла звалiлася на паркет i раскалолася. У гэтае iмгненне ўключылася святло.
- Стаяць на месцы! - загадаў гер Кольбер. - Рукi ўгору!
Ёзеф Грунлiх адразу падпарадкаваўся загаду. Ён павярнуўся вельмi павольна i за гэтыя некалькi секунд абдумаў план дзеяння.
- У мяне няма зброi, - цiха сказаў ён, з прастадушным дакорам гледзячы на гера Кольбера.
Гер Кольбер быў апрануты ў блакiтную форму i круглую фуражку памочнiка начальнiка станцыi, ён быў маленькi i хударлявы, з смуглявым маршчынiстым тварам, старэчая рука, якая трымала рэвальвер, злёгку дрыжала ад хвалявання i лютасцi. Прастадушныя вочы Ёзефа звузiлiся на iмгненне, ён кiнуў хуткi позiрк на рэвальвер, прыкiдваючы, пад якiм вуглом будзе зроблены стрэл i цi праляцiць куля мiма. "Не, - вырашыў ён, - пацэлiць у ногi, а куля трапiць у жывот". Гер Кольбер стаяў спiнай да сейфа, i пакуль яшчэ не мог убачыць раскiданых неахайна кнiг.
- Вы не так мяне зразумелi, - дадаў Ёзеф.
- Што вы там робiце каля дзвярэй?
Твар Ёзефа быў яшчэ чырвоны ад гарачага полымя.
- Мы з Ганнай... - пачаў ён.
- Ну, хутчэй кажы, нягоднiк! - закрычаў на яго гер Кольбер.
- Мы з Ганнай - сябры. Шкада, гер дырэктар, што вы мяне... нас заспелi неспадзеўкi. Мяне сюды запрасiла Ганна.
- Ганна? - здзеклiва перапытаў гер Кольбер. - Навошта?
Ёзеф сарамлiва вiльнуў сцёгнамi.
- Ну, гер Кольбер, вы ж самi ведаеце, як гэта звычайна здараецца. Мы з Ганнай - сябры.
- Ганна, iдзi сюды.
Дзверы павольна адчынiлiся, i Ганна выйшла з свайго пакоя. Яна паспела ўжо надзець спаднiцу i прычасаць валасы.
- Гэта праўда, гер Кольбер, - сказала яна, з жахам пазiраючы на незамаскiраваны сейф.
- Што з табой? Куды ты глядзела? Жанчына твайго веку! Куды гэта варта?
- Ваша праўда, гер Кольбер, але... - Яна вагалася, i Ёзеф спынiў яе, не даўшы магчымасцi абаранiць цi абвiнавацiць яго:
- Мне вельмi падабаецца Ганна.
Бездапаможная, вартая жалю, яна з удзячнасцю сустрэла гэтыя словы.
- Так, праўда, ён так казаў мне.
Гер Кольбер тупнуў нагой.
- Ты проста дурнiца, Ганна. Вывернi ў яго кiшэнi. Можа, ён украў у цябе грошы.
Яму ўсё яшчэ не прыйшло ў галаву зiрнуць на сейф, i Ёзеф пачаў выконваць прапанаваную яму ролю дробязнага, нiкчэмнага зладзюжкi. Яму выдатна былi вядомыя iх самахвальства i звычай хныкаць. Яму даводзiлася працаваць з iмi, ён iх наймаў i без асаблiвага жалю глядзеў, як iх адпраўлялi ў турму. "Кiшэннiкi", - пагардлiва называў ён iх, разумеючы пад гэтым словам людзей без усякага пачуцця годнасцi i кемлiвасцi.
- Я не краў у яе грошай, - захныкаў ён. - Нiколi б на гэта я не пайшоў. Мне падабаецца Ганна.
- Вывернi яму кiшэнi.
Ганна скарылася, але рукi яе заслiзгалi па яго вопратцы, нiбыта лашчылi яго.
- А цяпер глянь у задняй кiшэнi.
- У мяне няма зброi, - сказаў Ёзеф.
- У задняй кiшэнi, - паўтарыў гер Кольбер, i Ганна адкiнула падбiўку пiнжака. Калi гер Кольбер пераканаўся, што i ў той кiшэнi нiчога няма, ён апусцiў рэвальвер, аднак яго ўсё яшчэ калацiла ад старэчай лютасцi. Зрабiць з маёй кватэры бардэль! - крычаў ён. - Што ты можаш сказаць у сваё апраўданне, Ганна? Ну i заварыла ты кашу!
Ганна, утаропiўшы вочы ў падлогу, ламала худыя рукi.
- Не ведаю, што гэта на мяне найшло, гер Кольбер. - Аднак сказаўшы гэтыя словы, жанчына, вiдаць, усё зразумела. Яна падняла вочы, i Ёзеф убачыў, як у яе поглядзе адданасць саступiла месца агiдзе, а агiда злосцi. - Ён мяне спакусiў, - павольна вымавiла яна.
Тым часам Ёзеф не зводзiў вачэй з сваёй чорнай сумкi, якая ляжала на стале за спiнай у гера Кольбера, з кучы кнiг i з незамаскiраванага сейфа, але трывога не перашкаджала яму думаць. Рана цi позна гер Кольбер знойдзе сапраўдную прычыну яго вiзiту, а Ёзеф ужо заўважыў руку начальнiка каля званка, якi, пэўна, звязаны з кватэрай швейцара.
- Магу я апусцiць рукi, гер начальнiк?
- Можаш, але не кранайся з месца нi на дзюйм. - Гер Кольбер тупнуў нагой. - Я дабяруся да праўды, нават калi мне давядзецца пратрымаць цябе тут усю ноч. Не дазволю, каб мужчыны прыходзiлi сюды спакушаць маю служанку.
Слова "мужчыны" прымусiла Ёзефа на iмгненне забыцца на асцярожнасць, адна толькi думка пра тое, што ён мог спакусiць гэтую пабляклую Ганну, пацешыла яго, i ён усмiхнуўся. Ганна заўважыла ўсмешку i здагадалася, чым яна выклiкана.
- Сцеражыцеся! - крыкнула яна геру Кольберу. - Ён не да мяне прыходзiў... Ён...
Але Ёзеф не даў ёй сказаць болей нi слова.
- Я сам скажу ўсю праўду. Не да Ганны я прыйшоў. Паглядзiце туды, гер Кольбер, - ён махнуў левай рукой у бок сейфа.
Гер Кольбер абярнуўся, яго рэвальвер быў скiраваны дулам у падлогу, i Ёзеф двойчы стрэлiў яму ў паяснiцу.
Ганна схапiлася рукой за горла i ўсчала крык, сiлячыся не глядзець у бок цела. Гер Кольбер упаў на каленi, iлбом на падлогу, ён здрыгануўся ўсiм целам памiж двума стрэламi, павалiўся б на бок, калi б не сцяна.
- Сцiхнi, - загадаў Ёзеф, але жанчына працягвала крычаць, тады ён схапiў яе за горла i страсянуў. - Калi ты не змоўкнеш хвiлiн на дзесяць, я цябе гэтаксама заб'ю, зразумела?
Ён убачыў, што яна самлела, i кiнуў яе ў крэсла, потым зачынiў i зашчапiў акно i замкнуў дзверы ў спальню: ён баяўся - раптам Ганна вернецца ў свой пакой, i яе крыкi можа пачуць палiцэйскi, калi ў час абходу наблiзiцца да склада. Ключ ён прапiхнуў ва ўнiтаз з дапамогай ручкi ад швабры. Кiнуўшы апошнi позiрк на кабiнет, ён вырашыў пакiнуць чорную сумку на пiсьмовым стале: ён заўсёды насiў на руках пальчаткi, i на сумцы застануцца толькi адбiткi пальцаў Ганны. Шкада было пакiдаць такi выдатны набор iнструментаў, але ён гатовы быў ахвяраваць усiм, што небяспечна. "Нават бiлет у Пасаў, - падумаў ён, зiрнуўшы на гадзiннiк. - Да адыходу цягнiка застаецца яшчэ чвэрць гадзiны, нельга так доўга затрымлiвацца ў Вене". Ён нагадаў пра экспрэс, якi бачыў з даху, пра Стамбульскi экспрэс, i прыкiнуў: "А цi можна будзе сесцi ў яго без бiлета?" Было непажадана; каб нехта запомнiў яго твар, у яго галаве нават мiльганула думка, можа, асляпiць Ганну зубiлам, - тады яна не зможа пазнаць яго. Аднак тут жа адкiнуў гэтую думку: залiшняя жорсткасць была яму непрыемная не таму, што ён наогул быў супраць жорсткасцi, проста ён любiў дакладнасць у дзеяннях, не прапускаў нiчога неабходнага i не рабiў нiчога лiшняга. Цяпер вельмi асцярожна, каб не запэцкацца крывёй, ён абмацаў кiшэнi гера Кольбера, шукаючы ключ ад кабiнета i, знайшоўшы яго, хвiлiнку затрымаўся каля люстры, прыгладзiў валасы i пачысцiў брыль. Потым выйшаў з пакоя, замкнуў дзверы i кiнуў ключ на падстаўку для парасонаў у пярэдняй, - у гэты вечар ён болей не збiраўся лазiць па дахах.
