Александр Булыка - Беларуска-расейскi слоўнiк для школьнiкаў
Александр Булыка - Беларуска-расейскi слоўнiк для школьнiкаў краткое содержание
Булыка Александр
Беларуска-расейскi слоўнiк для школьнiкаў
Аўтар-укладальнiк Аляксандар Булыка
Беларуска-расейскi слоўнiк
для школьнiкаў
Прадмова
Гэты беларуска-расейскi слоўнiк прызначаны найперш для вучняў i настаўнiкаў сярэдняй школы. Аднак, зразумела, карыстацца iм могуць таксама навучэнцы i выкладчыкi вучэльняў, каледжаў i тэхнiкумаў, студэнты вышэйшых навучальных устаноў.
Слоўнiк можа быць выкарыстаны пры перакладах з беларускай мовы на расейскую, на занятках па развiццю мовы. У сувязi з тым, што гэты лексiкаграфiчны даведнiк будзе служыць вучэбным дапаможнiкам, пры яго ўкладаннi ўлiчана моўная практыка вучняў.
Рэестр слоўнiка ўключае болей за 10 тысяч лексiчных адзiнак, якiя не супадаюць з расейскiмi адпаведнiкамi або маюць iстотныя фармальныя адрозненнi ад iх. Аснову рэестра складае агульнаўжывальная лексiка сучаснай беларускай лiтаратурнай мовы. Акрамя таго, пададзены абласныя словы, што атрымалi пашырэнне ў мастацкай лiтаратуры, i найбольш распаўсюджаныя спецыяльныя тэрмiны, гiстарызмы i неалагiзмы.
Беларускiя загаловачныя словы размешчаны ў слоўнiку ў алфавiтным парадку i надрукаваны тлустымi (чорнымi) лiтарамi. Яны даюцца ў пачатковай форме: назоўнiкi ў назоўным склоне адзiночнага лiку (за выключэннем слоў, якiя ўжываюцца толькi ў множным лiку), прыметнiкi ў назоўным склоне адзiночнага лiку мужчынскага роду, дзеясловы ў неазначальнай форме.
Загаловачныя словы-амонiмы памячаюцца арабскiмi лiчбамi зверху справа: гасцiнец1 i гасцiнец2.
Загаловачнае слова перакладаецца адпаведным у сэнсавых адносiнах словам, сiнанiмiчным радам або апiсальна:
апёк ожог
беспадстаўны необоснованный, безосновательный, беспочвенный
вiтка привязь в виде жгута из прутьев
У мнагазначных словах розныя значэннi слова адзначаюцца ў радку арабскiмi лiчбамi i аддзяляюцца адно ад другога кропкай з коскай:
бацькаўшчына 1) отечество, отчизна; 2) родина; 3) отцовское наследство
Калi назоўнiк у адным са сваiх значэнняў страчвае форму адзiночнага лiку, пасля парадкавай лiчбы гэтага значэння ставiцца паметка мн.:
вага 1) вес; 2) мн. весы
Часам, каб зрабiць больш лёгкiм разуменне, у дужках даецца тлумачэнне:
бiскуп епископ (католической церкви)
закалец закал (сырой слой в хлебе)
З гэтай жа мэтай выкарыстоўваюцца i стылiстычныя паметы накшталт абл., спец., перан. i iнш.:
адбiтак 1) отпечаток; отображение; 2) палiгр. уттиск; 3) перан. след
З устойлiвых выразаў у слоўнiк уключаны толькi тыя, якiя перакладаюцца на расейскую мову не даслоўна. Яны змяшчаюцца пры апорных словах i аддзяляюцца ад iх кропкай з коскай:
вялiкi большуй; внушительный; объёмистый; з вялiкай ласкi по милости; з вялiкага грому малы дождж гора родила мышь
Калi загаловачнае слова сустракаецца толькi ў пэўным выразе, пасля такога слова ставiцца двукроп'е, потым iдзе гэты выраз з перакладам:
дыхт: даць дыхту задать жару, намылить холку
Калi загаловачнае слова ўжыта ва ўстойлiвым выразе ў пачатковай форме, то замест яго пiшацца першая лiтара з кропкай:
абяцанка посул; а. цацанка, а дурню радасць обещанного три года ждут
Знак нацiску пастаўлены ва ўсiх словах, за выключэннем аднаскладовых i слоў з нацiскной лiтарай ё.
У аснову слоўнiка пакладзены матэрыялы акадэмiчных выданняў - "Слоўнiка беларускай мовы" (1987), "Беларуска-рускага слоўнiка" (1988-1989), "Русско-белорусского словаря" (1993). Выкарыстаны таксама "Слоўнiк iншамоўных слоў" А.Булыкi (1993), "Кароткi слоўнiк беларускай мовы" Г.Арашонкавай i В.Лемцюговай (1994), "Самабытнае слова" I.Шкраба (1994), "Тлумачальны слоўнiк беларускай лiтаратурнай мовы" (1996), i iншыя лексiкаграфiчныя працы, асабiстыя назiраннi складальнiка над мовай прэсы.
Спiс скарачэнняў
абл. - абласное слова
ав. - авiяцыя
анат. - анатомiя
архiт. - архiтэктура
астр. - астраномiя
бат. - батанiка
бiял. - бiялогiя
бухг. - бухгалтарскi тэрмiн
ваен. - ваенная справа
геад. - геадэзiя
геал. - геалогiя
геагр. - геаграфiя
гiст. - гiстарызм
гл. - глядзi
горн. - горная справа
жыв. - жывапiс
заал. - заалогiя
збор. - зборны назоўнiк
кнiжн. - кнiжнае слова
крав. - кравецкая справа
кул. - кулiнарыя
лiнгв. - лiнгвiстыка
лiт. - лiтаратуразнаўства
мар. - марская справа
мат. - матэматыка
мед. - медыцына
мiн. - мiнералогiя
мн. - множны лiк
палiгр. - палiграфiя
палiт. - палiтычны тэрмiн
паляўн. - паляўнiцтвазнаўства
паэт. - паэтыка
перан. - пераноснае значэнне
разм. - размоўнае слова
рыб. - рыбалоўства
рэл. - рэлiгiя
с.-г. - сельская гаспадарка
спарт. - спартыўны тэрмiн
спец. - спецыяльны тэрмiн
тэатр. - тэатральны тэрмiн
тэкст. - тэкстыльная справа
тэх. - тэхнiка
уст. - устарэлае слова
фальк. - фальклор
фарм. - фармакалогiя
фiз. - фiзiка
фiлас. - фiласофiя
фiн. - фiнансавая справа
хiм. - хiмiя
цясл. - цяслярская справа
чыг. - чыгуначны тэрмiн
шав. - шавецкая справа
шахм. - шахматны тэрмiн
эк. - эканомiка
эл. - электратэхнiка
юр. - юрыспрудэнцыя
Беларускi алфавiт
Аа
Бб
Вв
Гг
Дд
Ее
Ёё
Жж
Зз
Ii
Й
Кк
Лл
Мм
Нн
Оо
Пп
Рр
Сс
Тт
Уу
ў
Фф
Хх
Цц
Чч
Шш
ы
ь
Ээ
Юю
Яя
А
аазiс оазис
абабак подберёзовик
абабегаць обегать, оббегать; обрыскать
абабiць 1) обить, обшить; 2) сбить (ударяя, заставить отвалиться); 3) ссадить (локоть, колено); 4) обмолотить; 5) укатать (дорогу)
абавязак обязанность; долг
абавязацельства обязательство
абавязкова обязательно, непременно
абагачальнiк обогатитель
абагачальны обогатительный
абагачаць обогащать
абагравальны обогревательный; отопительный (сезон)
абагрэць обогреть; отопить (помещение)
абагулiць обобществить
абагульненне обобщение
абаджгаць 1) искусать, изжалить (о насекомых); 2) обжечь, острекать (о крапиве)
абадзьмуць обдуть
абадранец оборванец, оборвыш
абадраць 1) ободрать (кору, оболочку); 2) оцарапать; 3) очесать (очистить от коры)
абакрасцi обворовать, обокрасть
абалона 1) пойма; 2) заболонь, оболонь
абалонка 1) оболочка; 2) абл. стекло в окне
абамлець 1) упасть в обморок
абанкруцiцца обанкротиться
абапал с обеих сторон; по обеим сторонам
абаперцi опереть, прислонить; облокотить (руку)
абараназдольнасць обороноспособность
абаранак 1) баранка, бублик; зарабiць на абаранкi достаться на калачи (на орехи), абаранкам не завабiш калачом не заманишь; 2) разм.баранка (рулевое колесо)
абаранiць 1) оборонить; защитить; 2) отстоять (права)
абараць опахать
абарачальнасць оборачиваемость, обращаемость (капитала); обратимость
абарачэнне 1) оборот; 2) эк.обращение; грашовае а. денежное обращение
абарваць 1) сорвать; 2) оборвать; 3) перан. одёрнуть
абарона 1) оборона; защита; 2) покровительство
абаронца 1) защитник; 2) поборник (сторонник)
абарончы 1) оборонительный; 2) палiт.оборонческий
абарочвацца 1) опрокидываться; 2) оборачиваться, оглядываться; 3) эк.обращаться
абарочваць опрокидывать, переворачивать
абачлiвасць 1) осмотрительность, предосторожность; 2) сочувственность; 3) чуткость, заботливость
абаяльнасць обаятельность
аббэрсаць разм. опутать, небрежно обвязать
абвадняльны обводнительный
абважыць обвесить
абвалiць 1) обвалить, обрушить; 2) повалить, свалить
абвандраваць объйхать, обойти, путешествуя; исколесить
абвастрыць обострить; накалить (отношения)
абвергнуць опровергнуть
абвестка объявление, оповещение
абвесцi обвести; очертить, окаймить
абветраны обветревший
абвiнаваўца 1) юр. обвинитель; 2) изобличитель, обличитель
абвiнавацiць 1) обвинить; 2) изобличить, обличить; уличить
абвiнуць обернуть, обвернуть, завернуть
абвостранасць обострённость; накалённость
абвыкнуць привыкнуть, свыкнуться
абвянуць привянуть; поникнуть (о растениях)
абвяржэнне опровержение
абвясцiць 1) объявить; провозгласить; 2) предвозвестить; 3) огласить
абвяць 1) привянуть; поникнуть (о растениях); 2) перан.обмякнуть; сникнуть
абвяшчальнiк провозгласитель
абгабляваць обстрогать, обстругать
абгаварыць 1) обсудить; 2) оговорить, оклеветать
абгавор оговор; злословие
абгарнуць 1) обернуть, обвернуть; 2) осыпать, окучить (землёй)
абгiнаць огибать
абгледзець осмотреть
абгойсаць разм. обрыскать; выбегать
абгортка 1) обёртка, обвёртка; 2) бат. обвёртка
абгрунтаванасць обоснованность; основательность; состоятельность
абгрунтаваць обосновать
абдарыць одарить
абдзьмухаць обдуть
абдзяўбцi 1) обклевать; 2) обдолбить
абдурыць обмануть, одурачить, надуть, околпачить
абдымны охватывающий, охватный
