Василь Быков - Сьцяна (аповесцi, на белорусском языке)
Рытмiчныя гукi ламбады агарнулi яго з большай выразнасьцю, у твар дыхнула вечаровай парнасьцю, саланаватым подыхам мора. Босы, неапрануты, у адных толькi плаўках, ён ступiў да белых, яшчэ гарачых ад сьпёкi парэнчаў i абапёрся аб iх. Унiзе пад лоджыяй цiхенька варушылася ад начнога брызу касмылявае лiсьце пальмаў, уздоўж выгiнастага берагу цягнуўся бiсэрны ланцужок матавых прыдарожных лiхтароў, якiя зьнiкалi за скальным мыском. Мора чорнай сьцяной лена варушылася на ўсiм начным прасьцягу, нябачна зьлiваючыся ў далечынi з зорным высокiм небам. Была ноч, зь ярка, бы ўдзень, асьветленай набярэжнай, абсаджанай шэрагамi пальмаў. Па гэты бок на горным адхоне грувасьцiлiся белыя будынкi вiлаў, курорты i пансiёны; непадалёк, залiты нiзкiм сьвятлом, высiўся масiўны куб новага гатэлю кампанii Шаратон. Унiзе пад пальмамi, наўзбоч ад дарогi i гатэляў з блiскаўкамi рознакаляровых шыльдаў замерлi шэрагi аўтамабiляў; на прыморскай шашы iх трохi парадзелы паток, аднак, не прыпыняўся, блiскаючы фарамi, кацiў i кацiў у абодва бакi. Збочыўшы, два зь iх спынiлiся ўнiзе, якраз перад ягоным гатэлем пад пальмамi. З аднаго неўзабаве выйшла пара, жанчына прыпынiлася трохi, чакаючы, пакуль мужчына зачыняў аўтамабiль, затым абодва таропка скiравалi да ўваходу. З другога чамусьцi доўга нiхто не выходзiў, i ён перастаў чакаць. Ён перавёў позiрк угору, у зiхоткую ад зораў чарнату паўдзённага неба.
Якраз перад фасадам гатэлю невысока над гарызонтам i морам выразна зьзяў пяцьцю зоркамi славуты Паўднёвы крыж. Тры зь iх былi амаль аднолькавай велiчынi i яркасьцi, а дзьве астатнiя, што ўтваралi левае плячо крыжа, выдалiся драбнейшымi i амаль што зьлiвалiся ў адну, - быццам дзеля сымэтрыi крыжа. I з-пад гэтых зораў раптам узьнiкла невыразная, бы ў тумане, выява твару ягонага бацькi (на сэкунду, можа, ня болей), але ён ажно здрыгануўся ад нечаканасьцi. I разам менавiта адтуль зноў данёсься той загадкавы гук, ён стаў мацнець, зь iм сталi хутка большаць-наблiжацца зоркi; стварылася iлюзiя, нiбы ён паляцеў насустрач. Сапраўды, ён страцiў вагу, невядома як адарваўся ад поручняў, i апынуўся над морам. Сьпярша ён бачыў толькi зоркавы крыж, якi ўсё большаў, выразна адчуваўся палёт, згледзеў затым, як прамiльгнулi i зьнiклi ўнiзе набярэжная, вулiца з пальмамi, белыя фасады гатэляў, выгiнастая палоска берагавога прыбою. Пад iм апынулася шырокая чорная пустка, а ён цiха, без супрацiву паветра, нiбы бесьцялесны, мкнуў кудысьцi ўгору - у зорную мiтусьню чорнага начнога неба.
Зноў, як i раней, тое не выклiкала ў яго вялiкага зьдзiўленьня сваёй нерэальнасьцю, было нават у чымсьцi прыемна; яго цялеснае адчуваньне зьнiкла, i ён не адчуваў нi сьцюжы, нi ранейшай звыклай задухi. Ягонае бесьцялеснае Я распласталася над змрочным марскiм прасторам, якi, аднак, рассьцiлаўся ўсё шырай i шырай, ён адчуваў тое, чым вышай паднiмаўся над iм. Неўзабаве зямная прастора i зусiм зьнiкла ўначы, навакол - зьверху i зьнiзу, блiскала, мiтусiлася зоркавая карусэль; дзiўна было дзе не наткнуцца на якую зь нечакана блiзка вынiклых зорак. Але ён не наткнуўся. Яго нават вабiла iхнае зiхоткае мноства, сярод якога ён стаў пазнаваць некаторыя зоркi. Адкуль было тое пазнаваньне, невядома, нiколi ён адмыслова не вывучаў астраномiю, можа так, выпадкам што-колечы зь яе ўведваў. Але цяпер з пэўнасьцю пазнаў ярчэйшую камбiнацыю зь некалькiх зораў, што сьвяцiла-мiргала якраз на ягоным шляху наперадзе. То была раскiданая, бязладная гронка Стральца, ён нават палiчыў зоркi, якiх аказалася дзесяць цi нават адзiнаццаць - калi самых буйных, ня лiчачы цямнейшых, дробных. Крыху далей над iмi сунулася туманiстая града Млечнага шляху, i ягоны шлях кiраваў наперарэз ёй. Тады першы непакой уварваўся ў ягонае адчуваньне - што ж гэта зь iм робiцца? Неяк пераадольваючы першую прыкрасьць, ён пачаў вальней азiрацца па баках, нават зiрнуў назад Паўднёвага крыжа ўжо ня стала вiдаць, i зь iм дзесь неўпрыкмет зьнiк, бы растаяў, невыразна-няўлоўны прывiд бацькi. Мабыць, было менавiта так: бацька толькi прывiд - ужо ён ня чуўся ўпэўнена, што то быў бацька. Унiзе ляжала густая чарната - значыцца, ён пластаўся над акiянам, бо на мацерыку аднекуль блiснула б якое сьвятло. А можа, ён падняўся гэтак высока, што зьнiкла зямля, i навакол быў адно толькi космас. Сьцюдзёны, мёртвы, загадкавы космас. Але ён не адчуваў сьцюжы, ды i дыхалася нармальна, хаця хутчэй за ўсё - ён ня меў патрэбы ў дыханьнi. Нiбы альбатрос над акiянам, ён бесьцялесна лунаў у зорнай стыхii. Куды толькi?
Нешырокi прасьцяг Млечнага шляху ён адолеў даволi хутка, хоць было невядома, як мераўся час - зямнымi гадзiнамi цi сьветлавымi гадамi. Аднак нiчога асаблiвага ў iм ён не адчуў - хiба пабольшала навакол дробных пылiнак-зораў, якiя, аднак, не краналiся да яго. А як вырваўся з тае зорнай туманнасьцi, зноў трапiў у вольны зорны прастор, у якiм па-новаму загучаў той зьнешнi цi нутраны гул-сьпеў. Цяпер, аднак, той гул стаў болей падобны на сьпеў, урачыста-жалобны рэквiем. Але чаму рэквiем? Па кiм рэквiем?..
Цяпер ужо было зразумела, што ён мкнуў-ляцеў кiрункам на поўнач. Магчыма, ужо прамiнуў экватар, - калi толькi з тое вышынi можна было спраектаваць на зямны экватар. Але куды? I адкуль вынiкаў трывожны той сьпеў? Што яго яднала з тым сьпевам? I што чакала яго наперадзе?
Мусiць, аднак, ён ляцеў ня так i высока, хоць, несумненна, ужо ў космасе. I ён усё часьцей стаў пазiраць унiз. Празь нейкi час унiзе паказаўся ледзьве прыкметны берагавы абрыс нейкага мацерыка, мабыць, акiян там скончыўся. Але што гэта быў за бераг, якога мацерыка, - ён вызначыць ня мог. Уздоўж берагу разьбеглiся i цьмяна сьвяцiлi туманiстыя плямы сьвятла, - можа ад гарадзкога сьвятла шматлiкiх мэгаполiсаў? Значыць, то ня дзiкая прастора, падумалася з надзеяй. Можа, Эўропа?..
Толькi што яму рабiць у Эўропе, да якой ён ня меў дачыненьня, яна не была ягонай радзiмай, ён нават нi разу ня быў там наездам. Iншая справа бацька, бацькавы продкi. Некалi ў дзяцiнстве ён чуў бацькаў аповед пра яблыкi "антоны", i зь дзiцячаю наiўнасьцю верыў, што яны самыя смачныя. Смачнейшыя за апэльсыны, за ананасы. Аднак нi есьцi iх, нi нават убачыць нiколi не давялося. Хапала заўсёды iншых. Цяпер ён пачаў адчуваць, што падняла яго з гатэльнае лоджыi нейкая несумненна бацькоўская сiла, цi воля, цi хоць бы ягоны прывiд, якi затым зьнiк. Цi, можа, застаўся ззаду. Цяпер у зорнай прасторы яго вёў iншы лякатар, вёў, аднак, упэўнена, мабыць, загадзя пракладзеным курсам. Што гэта было? Цi ня той гул-рэквiем? Але, можа, ён зьменiцца на iншы, на штось весялейшае, болей пэўнае i меней трывожнае?
Не, гул-сьпеў не зьмяняўся, наадварот, з часам рабiўся болей выразны, набыў быццам бы знаёмыя ноты - штось з Моцарта, Бэрлiёза. Неяк яму нават пачуўся вядомы матыў з другой санаты Шапэна. Славянскi кампазытар мiнулага, ён ведаў таго кепска, але чуў калiсь, што i бацька паходзiў з таго далёкага краю. Падобна, тут умяшаўся сакральны фактар - поклiч продкаў цi што. Здаецца, ён нёсься ў зорнай вiхуры менавiта ў той бок, прынамсi - на поўнач.
Ля сузор'я Зьмяi, гэтых выгнутых справа налева пяцi буйных зорак, ён зноў адчуў блiзкую прысутнасьць бацькi, хоць нi воблiку таго, нi гуку нiдзе не заўважаў. Быццам той быў побач i цi то кiраваў ягоным шляхам, цi то сваёй мiстычнай прысутнасьцю суправаджаў яго. I жалобны нутраны матыў стаў болей выразны - ён ужо прывык да яго мэлёдыi i ведаў пэўна, што то - пахавальны марш. Але чаму пахавальны? Запытаць у нябачнай бацькавай прысутнасьцi не было як, ды ён i не наважваўся. Ён паводзiў сябе ў гэтай касьмiчнай безданi дужа ашчадна i стрымана, каб не пашкодзiць чаму, зрабiць што ня так. Ды й бацькава прысутнасьць была далiкатнай i не назаляла. Вiдаць па ўсiм, нябожчык-бацька меў большае дачыненьне да таго, што цяпер зь iм адбывалася. У адрозьненьне ад сына, бацька так i не прызвычаiўся да краiны, дзе пражыў большую частку жыцьця i дзе аддаў Богу душу. Але не аддаў маладосьцi, якая разам з фактам нараджэньня належала iншаму племю, ды й iншай культуры. А тое, мабыць, усё ж штось вызначае, як ён зразумеў, часам насуперак уласнае волi. I абставiнам. Бацька быў не такi, як iншыя ля яго - не такi характар, не такая сутнасьць. Часам яго несумяшчальнасьць з акаляючай рэальнасьцю раздражняла сына, народжанага i выхаванага на новай зямлi, хоць ён i не асуджаў бацьку. Адно доўга ня мог зразумець, таму, мабыць, ягоная сутнасьць i ня надта перадалася сыну. Але зь ягонай сьмерцю... Пасьля сьмерцi бацькi штось незразумелае пачало мацнець у сэрцы сына, i той сьцямiў, што гэта не выпадкам. Найперш ён адчуў нейкiя моманты ўласнай рознасьцi з той зямлёй, дзе нарадзiўся, быццам у яго адкрылася iншая сапраўдная радзiма. Ды ён ведаў пэўна, што iншай радзiмы не было, ён цалкам быў задаволены тою, што меў. Аднак, глядзi ты...
I цяпер гэты зорны палёт!
Мабыць, ён трапiў у самую высь неба, у самы зорны касьмiчны зэнiт. Зоркi абсыпалi яго з усiх бакоў, зьверху i зьнiзу, нясьцерпна ярка зiхацелi перад вачыма, пералiвалiся рознакаляровымi агнямi, некаторыя апынулiся зусiм блiзенька, i хутка iмчалi ля яго, болей насустрач i назад: iншыя паволi адплывалi ў бакi. А то непадалёк падалi зьнiчкi, выпiсваючы касыя срэбныя дугi, ад якiх не заставалася сьледу. На палёце яго да Валапаса з валадарна зiхоткiм Арктурам у сярэдзiне, хаўтурны матыў загучаў выразьней. Мэлёдыя неслася аднекуль з вышэйшых сфэраў i поўнiла зорны абсяг нясьцерпным жалобным смуткам. Ён ужо выразна пачаў адчуваць, што тут нешта адбудзецца, i штораз пiльней узiраўся ўнiз. Унiзе, аднак, скрозь было цёмна, толькi зрэдку штось блiскала - вадзяная паверхня цi, можа, асьветленае навакольле гарадоў-мэгаполiсаў. Адзiночныя i дробныя агнi на такую высь, вядома ж, не пранiкалi. I ён падумаў, што, можа, ён пачаў зьнiжацца, цi мо зорнае неба апусьцiлася на зямлю. Толькi чаму зямля была гэткай сурова маўклiвай? Чаму яна так затаiлася? Бы набракла горам i гневам i чакае чаго? У небе ж не было нi гора, нi гневу. Зрэшты, не было й радасьцi, гэта ён адчуваў пэўна.
