Масей Седнев - Раман Корзюк (на белорусском языке)
- Вось з лiдэрствам у нас якраз слабавата.
I Цiмошка пачаў высьвятляць пытаньне.
- Справа ў тым, што лiдэры зьвялiся: мы чысьцiм iх ня ўпяршыню. У канцы 20-ых i на самым пачатку 30-ых гадоў мы ладна пусьцiлi iм кроў. У вынiку няма громкiх iмёнаў. Мы iх лiквiдавалi. У гэтым часе нацдэмам быў нанесены сакрушальны ўдар. Ня стала iгнатовiчаў, балiцкiх, лёсiкаў, адамовiчаў, прышчэпавых (канечне, вам невядомых). Спынiлася й беларусiзацыя Беларусi. Што мы маем цяпер? Iнфармую вас: мы маем шматлiкую арганiзацыю беларускiх нацыяналiстаў ува ўсебеларускiм маштабе, колькасьцяй, паводля маiх падлiчэньняў, ня менш, як 30 тысячаў. Хто ўваходзiць у гэтую арганiзацыю? Перш за ўсё пiсьменьнiкi, паэты, журналiсты, настаўнiкi, артысты, мастакi, кампазытары, у масавай колькасьцi - студэнты, паасобныя рабочыя, зрэдку вайскоўцы. Гэта досыць разнаколерная, разначынная маса. Яна, каб стацца арганiзацыяй, патрабуе аўтарытэтнага ўзначаленьня, лiдэра, як вы сказалi. Праўда, гэтай масе, як адказны за справу, я надаў стройны выгляд, я аформiў яе, змадэляваў, але я не магу яе ўзначалiць. Я сфармуляваў назоў гэтай арганiзацыi ў патрэбным нам гучаньнi. Арганiзацыя называецца ня проста "Саюз вызваленьня Беларусi", а "Беларуская кантррэвалюцыйная, антысавецкая, буржуазна-нацыяналiстычная, шпiёнска-дывэрсыйная арганiзацыя". Як бачыце, я надаў ёй форму i зьмест. Але, паўтараю, у нас сёньня няма людзей, дастаткова значных i папулярных, каб павесьцi гэтую арганiзацыю i з дапамогай якiх мы змаглi-б наладзiць адкрыты працэс нацдэмаў. У нас былi тры-чатыры чалавекi, годных увагi, але iх ужо, нажаль, няма. Гэта - Чарвякоў (ён скончыў самагубствам), гэта - Галадзед (ён скончыў самагубствам), гэта - Убарэвiч (ён скончыў самагубствам), гэта - Жылуновiч (ён безнадзейна хворы). Засталася дробязь i з ёю на сцэну ня выйдзеш. З ёю трэба распраўляцца паасобку. Адкрыты працэс быў-бы правалам. Праўда, ёсьць некалькi больш-менш вядомых у Беларусi лiтаратараў, што апынулiся ў нас, але яны не палiтыкi. Нам патрэбны палiтычныя дзеячы, найменш - рэспублiканскага маштабу... Не захаваю ад вас, кагадзе я меў асабiстую гутарку з трыма беларускiмi лiтаратамi - Чаротам, Александровiчам, Галавачом. I ведаеце, што? Паводля свайго перакананьня гэта - савецкiя людзi. Яны вераць у Сталiна, пiшуць яму, скардзяцца, што яны арыштаваныя беспадстаўна i спадзяюцца, што яны будуць апраўданыя. Але яны ня ведаюць аднаго: што яны будуць расстраляныя. Яны-ж бо прызналiся ў такiх рэчах, што iншай кары, як сьмерць, iм i не прыдумаеш. Яны ахвотна супрацоўнiчаюць з намi, падпiсваюць пратаколы ў патрэбным для сьледчага сфармуляваньнi. Яны без пярэчаньня пацьвярджаюць сваю прыналежнасьць да нацдэмаўскай арганiзацыi, бяруць на сабе, падказаную намi, ролю ў гэтай арганiзацыi. Прызнаюся, мне ня цалкам зразумелы гэты фэнамен. Або яны, сапраўды, нечага вартыя людзi, або яны проста - дурнi. Праўда (паколькi я ўжо закрануў пытаньне), ёсьць асобы з мацнейшым характарам. Напрыклад, Зарэцкi, Дудар, Шалай (вам яны, канешне, незнаёмыя). Гэта людзi з зубамi, зацятыя нацыяналiсты. Яны ня супраць, каб "Саюз вызваленьня Беларусi" iснаваў на самай справе... Выбачайце, я не стамляю вас?
- О, не. Нiколькi. Вельмi цiкава. Я ўдзячны вам за паiнфармаваньне. Я новы чалавек, мне трэба гэта. Бачу, вораг узьняў галаву i яму трэба даць па галаве. Бачу вашу кампэтэнтнасьць. Патрабую ад вас хутчэйшага, канчальнага высьвятленьня пытаньня беларускiх нацыяналiстаў.
- Яно ўжо высвветлена, таварыш начальнiк...
- Тым лепш. Але як?
- Судзiць нацдэмаў закрыта! Працэс ня выйдзе! Найлепшы выхад - ваенная калегiя трыбуналу на чале з Ульрыхам. Для найбольшых шышак. Для меншых тройка. Раз, два i гатова.
Да сьведамасьцi новага начальнiка беларускага НКВД добра дайшлi прапановы Цiмошкi.
39
Крытая машына для развозкi хлеба шчыльна пад'ехала заднiм ходам да ўваходу ў будынак Юстыцыi на Пляцы Свабоды. Не пасьпела яна спынiцца, як адчынiлiся ейныя заднiя дзверы i быў кiнуты на тратуар вузенькi трап. Па iм з нутра машыны - адзiн па адным - зьбягалi людзi. Здавалася, што "хлебная" машына выплёўвае iх на тратуар. У кожнага з iх ззаду быў канваiр з вiнтоўкай у руках. Ланцужок такiм парадкам падвойваўся, i, каб яго ня надта хто прыкмячаў, сьпяшаўся схавацца ў нутры будынку. Пешаходы, затрыманыя ў сваiм руху разгрузкай "хлебнай" машыны, на момант спынялiся, прыглядаючыся да "тавару". Зразумеўшы ў чым справа, яны iшлi далей: гэта iм было ня ўпяршыню. Асобы ў цывiльным, што стаялi паабапал машыны, ветлiва, цiха, амаль шэптам прасiлi:
- Грамадзяне, не затрымлiвайцеся! Праходзьце! Праходзьце!
"Хлебная" машына - парожняя ўжо - iмклiва ад'ехала ад уваходу ў будынак Юстыцыi на Пляцы Свабоды.
Зьняволеныя разьмясьцiлiся на другiм паверсе ў моцных, прыкаваных да падлогi, дубовых крэслах - па канваiру ззаду ў кожнага. У кожнага за сьпiной тырчэла вiнтоўка з штыхом напагатове.
Група Рамана Корзюка - дванаццаць чалавек - чакала паяўленьня судзьдзяў. Яны неўзабаве зьявiлiся i пачулася каманда:
- Суд идет! Встать!
Раман Корзюк пазнаў сярод членаў суду Карпiка, старшыню Спэцыяльнай Калегii Вярхоўнага суду БССР, што завочна судзiў ягонага бацьку ў Заслаўi. Адзiн з групы - Марцiновiч - ад страху страцiў прытомнасьць. Канваiр вывеў яго пад рукi за дзьверы.
Па нейкiм часе ён быў прыведзены медсястрой i пасаджаны назад у крэсла. Суд, пасля пэрсанальнай праверкi, пачаўся кароткiм уступным словам Карпiка. Карпiк зазначыў, што справа падсудных, перададзеная сьледчымi органамi суду, досыць ясная i ня выклiкае якiх-небудзь асаблiвых засьцярогаў. Суд прыняў справу i спадзяецца, што зьняволеныя - у iхных-жа асабiстых iнтэрэсах - будуць супрацоўнiчаць з Вярхоўным судом, як яны, зрэшты, супрацоўнiчалi i з сьледчымi органамi.
Карпiк даў слова пракурору. Узьняўся высокага росту, выцьвiлы, сухi, як мумiя, чалавек. Здавалася, ён быў зьлеплены з шэрага пяску i трымаўся толькi на нейкiм нявiдочным шпню. Пракурор глядзеў не на зьняволеных, што сядзелi перад iм унiзе, а на ўзьнятыя штыхi канваiраў.
- Незразумела! - пачаў ён. - Абсалютна незразумела, як савецкi студэнт можа трапiць на лаву падсудных? Як савецкi студэнт адважыўся стаць на бок нашага ворага? Як савецкi студэнт - не якi-небудзь сын нэпмана цi сын з лiку "былых людзей" (з iмi мы скончылi), а сын селянiна-бедняка, сын пралетарыя паддаўся на вудачку засланых да нас шпiёнаў i дывэрсантаў? Вы, студэнты савецкай вышэйшай навучальнай установы, на якiх нашая дзяржава трацiць столькi сродкаў, як вы дакацiлiся да таго, што вас трэба было арыштоўваць, пайсьцi на радыкальны крок, каб спынiць вашае спаўзаньне ў кантррэвалюцыйную багну. Вы ўсе бяз малага - выпускнiкi, вас, як выкладчыкаў чакалi рашчыненыя для вас дзьверы дзесяцiгодак, тэхнiкумаў, iнстытутаў... Скажу адкрыта, мы доўга прыглядалiся да вас. Мы напачатку не зьвярталi асаблiвай ўвагi на вашыя дробныя грахi i прадзелкi. Мы рабiлi ськiдку на вашую маладосьць. Мы шмат чаго даравалi вам. Думалi - паразумнееце, пасталееце. Чаго вам не хапала? Вы ўспрыймалi самую гуманную навуку, мы забясьпячалi вас усiм, што патрэбна для вашага гарманiйнага разьвiцьця. А вы? Вы самi сабе сапсавалi кар'еру. Вашыя бацькi чакалi ад вас ня гэткага во.
Пракурор, чалавек як з пяску, граў на пачуцьцях падсудных. Ён iмкнуўся прамовiць да iх, як бацька, каб рашчулiць iх. Пракурор лiчыў сябе псiхолагам, Ён спадзяваўся, што iхная душа ня выстаiць, аслабне i можа нават пралiцца сьлязьмi. I яно так сталася: не адзiн з арыштаваных прызнаваўся ў душы, што пракурор гаворыць праўду, глядзi, во спачувае iм, разумее iх нават абараняе iх. Цi-ж тут ня нашая вiна сапраўды? Душа паддавался жалю i смутку, гатовая каiцца.
Ды хутка "бацькоўскае" слова зьмянiлася на пракурорскае.
- Мы шмат чаго, кажу, даравалi вам. Але вы пераступiлi мяжу, мяжу нашага цярпеньня, мяжу, за якой - вы самi таго захацелi - вас ужо ня будзе. Мы ўжылi мэтад сацыяльнай прафiлактыкi, каб адгарадзiць вас ад грамадства. I ня толькi адгарадзiць, а - калi спатрэбiцца - i... зьнiшчыць. Вам хiба вядома формула пралетарскай законнасьцi: калi вораг не здаецца, яго зьнiшчаюць. Мы папераджалi вас кiнуць гульню ў кантррэвалюцыю, у якой-бы форме яна нi выяўлялася - у форме нацыяналiстычных праяваў, у форме зьядлiвага камантару на нашую сацыялiстычную рэальнасьць, у форме кпiнаў над нашымi найвышэйшымi кiраўнiкамi, у форме сваёй нейкай адасобленасьцi ад грамадства, у форме такой нявiннай на першы пагляд рэчы, як гiронiя. У вас - невядома, адкуль зьявiлася пагарда да ўсяго савецкага. Скажу адкрыта - нават i за ўсiм гэтым мы назiралi з вытрымкай, не чапалi вас, назiралi - куды гэта ўсё вас прывядзе. I яно вось прывяло. Прывяло да таго, што вы апынулiся ўжо ў арганiзацыi кантррэвалюцыйнай, антысавецкай арганiзацыi, што ў асобе сваiх кiраўнiкоў падумаць толькi! - наладзiла кантакты з замежнымi, варожымi нам разьведкамi, якiя i падбухторваюць вас на злачынныя дзеяньнi, аж да перавароту ўсталенага ў нас дзяржаўнага ладу. Вы дайшлi да таго, што вам ужо давай адзьдзяленьне рэспублiкi ад Саюзу, давай незалежную Беларусь. Канешне-ж панская Польшча ня супраць займець i другую частку Беларусi. I што-б вы атрымалi? Я добры прарок - Лукiшкi. А фашысцкая Нямеччына? Яна гатовая на каго хочаш апiрацца, каб паняволiць i зьнiшчыць нас. На вас, беларускiх нацыяналiстаў, яна разьлiчвае таксама. Дык вы, нарэшце, усьведамляеце сваю агiдную здраду? Вялiкае злачынства цяжыць над вамi. Вялiкая кара зьвiсае над вамi. I вам ад яе ня ўхiлiцца. Вярхоўны суд - правамоцны судзьдзя народны - ня турбуйцеся - ацэнiць кожнага з вас па заслугах.
