Василь Быков - Сьцяна (аповесцi, на белорусском языке)
- Я гэта - па тапор зьбегаю, - цiха прапанаваў Дубчык.
- Давай, толькi хутка. А, ядры яго зьвер, - няўжо сьвiтае?
- Аднак сьвiтае, - пагадзiўся Саўчанка. - А ў мяне ў Кутах яшчэ пайка ня скошаная...
- Скосiш, пасьпееш! Ат, матары яго, давай разьлiвай, дап'ем, i годзе, раптам вырашыў Снайпер-Iван. - А то... Сумленьне не дазваляе.
- Не дазваляе. Сумленьне - яно тонкая рэч, - пагадзiўся Ляплеўскi, ужо бразгаючы бутэлькай аб пустую шклянку.
- Мне годзе, - сказаў Саўчанка.
- Годзе, дык годзе, - ахвотна пагадзiўся разьлiвака.
- Нам болей дастанецца. Ага, вучыцель? - падхапiў Снайпер.
- Я ўжо пас!
- Што так? Цi брата не шкада? Я ж твайго Сяргея во як учора помню. Граматны мужык быў.
- Да, граматны.
- I дужа парцейны. Тожа ў калгас заганяў, - сказаў Саўчанка.
- Што ж, такая палiтыка была.
- Ну, i яго загналi. Каб ня крыўдна было, - зноў зь нейкiм намёкам сказаў Саўчанка.
- Каму ня крыўдна? - зьдзiвiўся Ляплеўскi.
Усё ж яны добра выпiлi, i думкi ў iхных галовах роiлiся густа, блыталiся словы, што ня ў лад з думкамi iшлi зь языка.
- А ўсiм - i камунiстам, i беспартыйным, - няпэўна тлумачыў Саўчанка.
- Мой брат быў чэсны бальшавiк, - пачынаў злаваць Ляплеўскi. - Гэта яго энкавэдэшнiкi згубiлi.
- Ён тут дваццаць чалавек згубiў, - удакладнiў Снайпер-Iван, маючы на ўвазе Вусава. - I яшчэ мае нахабства сюды прыяжджаць на госьцi. Цi ня ведае, што ўсiх рэабiлiтавалi?
- А, можа, ён мяркуе, што рэабiлiтавалi няправiльна. Iнакш гэта ж - брак у рабоце, - сказаў Саўчанка.
- Мы яму пакажам брак! Я яму самалiчна чарапок раскрою! - лютаваў Снайпер-Iван, ускочыўшы з-за стала. Але ўпаў, зачапiўшыся гумавiкамi за траву, зноў з натугай ускараскаўся на ногi. У той час з пашарэлага падворку сунуўся Дубчык зь сякерай у руках, якую ў яго адразу выхапiў Снайпер.
- Во гэтай сякерай галаву зьнясу!
Наглядна дэманструючы астатнiм, як ён зробiць гэта, Снайпер-Iван шырока замахнуўся ў паветры, i сякера, зьляцеўшы з тронка, недзе тупа шпокнулася ў гародзе.
- Што гэта? Што ты мне прынёс, паскуда! А ну, шукай!
Дубчык моўчкi палез у гарод, поўзаў там пад плотам i ў градках, але знайсьцi ня мог. Тады Снайпер-Iван выламаў блiжнi кол з плоту, адкiнуў на траву рэшту ссохлых лазовых перавязкаў.
- Пайшлi!
Ён быў ужо на добрым падпiтку, але, мабыць, не заўважаў таго. Астатнiя, вiдаць, цьверазейшыя за яго, напэўна, ужо сталi разумець сур'ёзнасьць сытуацыi i не адразу кiнулiся за самазваным камандзiрам. Хоць i не стрымлiвалi яго. Першым з гатоўнасьцю скiраваў за Снайперам-Iванам Дубчык, пасьля з-за стала ўстаў Саўчанка. Ляплеўскi спрабаваў нешта намацаць на газэцiне, ды кiнуў i таксама падаўся сьледам за ўсiмi.
- Мальцы, не адставаць, не адставаць мне!
Яны выйшлi з падворку на пустэльную ранiшнюю вулiцу. Вёска спала, сонца яшчэ ня выкацiлася з-за лесу, але навокал было ўжо добра вiдаць. Недзе ў хляве паблiзу спазьнела пракукарэкаў певень, цераз вулiцу, вяртаючыся з начнога паляваньня, перабег чыйсь кот. Саўчанка збочыў на свой падворак i прыхапiў навостраную зьвечара касу - прыдасца. Ля плоту зраньня ўжо пасьвiлася сiвая каза Баранiхi, яна толькi азiрнулася на мужыкоў i працягвала сваю традыцыйную справу. Баранiхi паблiзу не было вiдаць, затое ў сваiм двары Снайпер-Iван адразу ўбачыў жонку. Ну вядома, тая ня спала, як заўжды, калi гаспадар дзе-небудзь бавiўся, i цяпер стаяла ў варотцах.
- Куды гэта вы?
Снайпер-Iван зрабiў выгляд, што ня бачыць жонкi i важна пратупаў мiма з калом на плячы. Тады жонка зьвярнулася да iншых.
- Аўдзей, Дубчык, куды гэта вы?
- Чакiстага бiць, - не адразу патлумачыў Дубчык.
- Ай, Божа, здурнелi, цi што! Жонка зусiм выскачыла з варотцаў на вулiцу i аж залемантавала ў прадчуваньнi хуткага злачынства.
- Спынiцеся, не чапайце яго! Не рабiце таго, вы сябе пагубiце, не хадзiце туды!
- Цiха, цётка! - прыкрыкнуў на яе Ляплеўскi.
Жанчына засталася ззаду, а болей iх нiхто не спыняў, i яны ня надта хуткай хадою iшлi па вулiцы.
Сядзiба Касатага была на канцы вёскi, i чацьвёра мужчын ня надта суладнай чарадой валаклiся туды. Iмi кiравала да мэты нязьдзейсьненая прага помсты, застарэлая крыўда, якая гэтак нечакана дала магчымасьць сквiтацца. Ляплеўскi трымаўся трохi ў баку ад Снайпера-Iвана, ягонай рашучасьцi на вулiцы пачало бракаваць. Хоць ён i быў ня меней за iншых п'яны, але ня мог не разумець небясьпеку iхнай задумы, асаблiва яе наступствы. Мусiць, трэба б запярэчыць гэтаму Снайперу, думаў ён, але пярэчыць усё не выпадала, i ён iшоў разам з усiмi - цяпер сьледам за Дубчыкам. Дубчык жа, можа, упершыню адчуў сiлу свае праваты i гатовы быў дзеля яе на што хочаш. Асаблiва калi разам з мальцамi, на чале з адважным завадатарам Снайперам-Iванам.
Так яны прывалаклiся нарэшце ў канец вёскi. Далей ляжаў пусты выган, а да сядзiбы Касатага з вулiцы вёў нядбайна агароджаны плотам кароткi завулак. Прайсьцi ў той завулак мальцы чамусь асьцерагалiся. Снайпер-Iван спынiўся, за iм спынiлiся астатнiя.
- А калi ён з нагана праз вакно... - сказаў Ляплеўскi.
Усе на хвiлiну змоўклi, прыслухоўваючыся, але нi на падворку, нi ў хаце нiчога не было чутна. Пасьля вечаровай гасьцiны, мусiць, там яшчэ спалi.
- Я ж казаў: трэба было ўначы, - сказаў Снайпер-Iван.
- Трэба пачакаць: выйдзе. У дзевяць аўтобус, - патлумачыў Саўчанка.
Снайпер-Iван пагадзiўся:
- Правiльна! Бы пры шашы ў засадзе.
Яны адышлiся на другi бок пыльнай дарогi i спынiлiся ля канавы. Нядоўгая вулiчная праходка, падобна, стамiла iх пасьля бяссоннае ночы, i Дубчык першы сеў на зямлю за канавай. За iм на дробную, запэцканую курамi траўку апусьцiлiся Снайпер-Iван i астатнiя. Побач Снайпер паклаў iнструмэнт забойства - кол.
- Я яму як урэжу! - гразiўся ён. - А вы не зявайце. Як упадзе, адразу насесьцi. Галоўнае, каб усе разам. Мы яму пакажам рэпрэсiю... А закурыць? Цi ёсьць у каго закурыць?
Усе, аднак, маўчалi, здаецца, курава нi ў кога не было. Тады Снайпер-Iван вылаяўся i сьцiх. Мабыць, трэба было патрываць, зрабiць сваю справу, а затым ужо дбаць пра курава цi яшчэ што.
З-за саламяных i шыфэрных дахаў выглянула нарэшце нiзкае сьляпучае сонца. Саўчанка глыбей насунуў на вочы кепку. Ягонае звыкла зацiснутае пачуцьцё было на парозе нейкага выйсьця. Адчуваў, калi б яны зьдзейсьнiлi тое, на што наважылiся, яму была б палёгка. Толькi во гэты Снайпер... Саўчанка пачынаў сумнявацца ў ягоных якасьцях самазванага камандзiра-завадатара, i ўсё болей стаў пазiраць не на падворак Касатага, а на сьцежку ў поле. Там, згледзеў адразу, паявiлася з касой раньняя кабета Баранiха, за пуняй на гародзе стала, пастаяла, няўцямна ўзiраючыся з-пад рукi на iхную купку на выгане. Яна iшла касiць пайку, тым напомнiўшы Саўчанку пра ягоную патрэбу, i ён затурбаваўся:
- Ну, дзе ён там? Мне тожа касiць трэба.
- Ды чакай ты! У Сiбiры не накасiўся! - груба папракнуў яго Снайпер-Iван. - Заб'ем, тады i скосiш.
Яны i яшчэ пасядзелi моўчкi. Напружана ўзiраючыся ў ненавiсны падворак, якi працягваў мiрна спаць. Пэўна, пасьля добрага гасьцяваньня ўвечары. А можа, i ўначы. Але пачынаўся дзень, i ягоныя турботы ўсё болей апаноўвалi людзей. За парканамi суседнiх падворкаў замiльгалi жаночыя хусткi - гаспадынi распачыналi ранiшнюю дойку, выглядвалi на вулiцу, калi пачнуць выганяць на пасту. Дбайна абскубваючы падплоцьце, да мужчын паволi наблiжалася памаўзьлiвая Баранiшына каза. За ёй паявiлiся на вулiцы тры хлапчукi, - зь цiкаўнасьцi да таго, што тут мела адбыцца. Паселi непадалёк пад плотам, моўчкi пазiраючы на мужчын.
- Ну, што ён там так доўга! - занепакоiўся i Ляплеўскi. - Хiба дняваць будзе?
- А можа, ён агародамi? Струсiць - па вулiцы, - памеркаваў Саўчанка.
- Дагонiм! I ногi паламаем.
- Ну-ну.
Яшчэ пасядзелi колькi часу. Нарэшце, Саўчанка ўстаў з канавы.
- Ды ну яго ў дупу! Пайду касiць...
- Дрэйфiш? - злосна прыжмурыў адзiнае вока Снайпер-Iван.
Не адказаўшы, Саўчанка ўскiнуў на плячо касавiльна i спорна пакрочыў краем вулiцы. Астатнiя яшчэ болей апанурылiся, ужо амаль безнадзейна азiраючы абгароджаную сядзiбу Касатага. Сонца тым часам прыўзьнялося над вёскай, стала прыграваць астылую за ноч зямлю. Снайпер-Iван стомлена адкiнуўся на локаць, вальней выцяг у канаву доўгiя ногi ў шэрых, падсохлых ад начное расы гумавiках. Трохi паляжаўшы, успомнiў:
- Ляплеўскi, а там не засталося?
Ляплеўскi, што сядзеў побач, ленавата павярнуў да яго лысаватую галаву.
- Адкуль...
- Ты не цямнi. Павiнна застацца. У бутэльцы. Дубчык, а ну зьбегай. А то знаеш, - галава расколваецца.
Дубчык паслухмяна ўстаў i моўчкi патэпаў вулiцай у другi канец вёскi, дзе нешта павiнна было застацца. Снайпер-Iван трохi пасядзеў яшчэ, але ягоная галава ўсё болей хiлiлася на грудзi, чалавека агортвала стома, i ён пляцнуўся плячмi на траву.
- Дык што ж цяпер мы - удвох? - няпэўна запытаўся Ляплеўскi.
Снайпер-Iван не адказаў. Калупаючы травiной у зубах, Ляплеўскi зiрнуў на яго зьверху i зразумеў: iхны завадатар спаў.
- Ну во - дачакалiся!
Ён, аднак, працягваў сачыць за падворкам насупраць, ды там нiчога пакуль не мянялася. Памаўзьлiвая каза, мiж тым, ужо наблiзiлася да iх па канаве, недаўменна ўзьняла ад травы галаву i ўставiлася на двух мужыкоў, што замiналi ёй пасьвiцца на яе звыклым шляху. Ляплеўскi замахаў рукой "Пайшла прэч!", ды марна: каза й ня думала саступаць. Хлапчукi насупраць засьмяялiся, мабыць, iм стала цiкава ўбычыць, як настаўнiк будзе адганяць бадлiвую казу. Ён хацеў устаць i, як мае быць, шугануць яе, ды раптам на падворку Касатага ўбачыў людзей. Ну, вядома, адзiн у кухвайцы, згорблены i белагаловы, - то быў сам галоўны вясковы сексот, побач ягоная баба, а сьпiнаю да вулiцы стаяў мажны плячысты мужчына ў чорным пiнжаку, з партфэлем у руках. Яны разьвiталiся. Парукаўшыся, госьць лёгкiм жэстам дакрануўся да сьветлага капелюша на галаве i, азiрнуўшыся, пайшоў да вулiцы.
