Чингиз Айтматов - Буранны паўстанак (на белорусском языке)
Думкi пра дзяцей былi ратункам для Едыгея, тут ён прыходзiў да згоды з самiм сабой. Ён уяўляў, як дабярэцца да Баранлы-Бураннага, як выбегуць малыя з дома, пачуўшы, што ён прыехаў, i не загонiш iх назад, хоць снег iдзе, i будуць круцiцца каля ног: "Дзядзька Едыгей прыехаў! На Каранары! Бульбу прывёз!" - i тое, як строга i ўладна загадае ён вярблюду легчы на зямлю i тады, увесь аснежаны, злезе з Каранара, абабiваючы з сябе снег i паспяваючы тым часам пагладзiць малых па галаве, i як потым пачне разгружаць мяшкi з бульбай i паглядваць, цi не паявiцца Зарыпа, калi яна дома, - ён ёй нiчога не скажа асаблiвага, ды i яна не скажа, ён толькi паглядзiць ёй у твар i будзе тым задаволены, каб потым зноў засумаваць, бо такая ўжо яму доля...
Так адольваў ён дарогу ў той завiрушны дзень. Праз усю дарогу не пакiдалi яго сумненнi, роздум. I ўсю дарогу круцiла снег завiруха.
Ад той завiрухi i зiма лягла ў саразеках, ранняя i сiберная ад самага пачатку.
З надыходам халадоў зноў пачаў вар'явацца Каранар, зноў узбунтавалася ў iм неадольная сiла, i ўжо нiхто не мог стрымаць яго.
На трэцi дзець пасля завiрухi ўзняўся марозны вецер i лягла над стэпам iмглiстая халадэча. Далёка i выразна чулiся на марозе рыпучыя крокi, кожны гук, кожны шоргат чулiся надзiва выразна. Цягнiкi былi чутны за шмат кiламетраў. А калi на свiтаннi пачуў Едыгей трубны розгалас Каранаравага рыку ў загоне i тое, як ён таптаўся i расхiстваў загарадзь за домам, зразумеў, якi клопат надарыўся яму. Хутка апрануўся, выйшаў у цемень, паспяшаў да загона i раскрычаўся, калюча рвучы горла марозным паветрам:
- Ты чаго гэта? Канец свету пачуў? Зноў за сваё? Зноў кроў маю пiць? Змоўкнi! Пашчу закрый, кажу! Нешта ты сёлета занадта рана пачаў!
Але ўсё было дарэмна. Вярблюд i не падумаў лiчыцца з iм. Ён патрабаваў свайго, ён роў, фыркаў, пагрозлiва клацаў зубамi, ламаў загон.
- Учуў, значыцца? - казаў ужо Едыгей з дакорам. - Ну зразумелая справа, табе цяпер трэба бегчы ў статак. Эх-эх! I хто гэта падстроiў вам так, што толькi раз на год здагадваецеся пра тое, чым маглi б займацца ў любы дзень без шуму i роспачы? Бач ты, канец свету!
Усё гэта казаў Едыгей больш сабе, бо добра разумеў сваю бездапаможнасць. Нiчога не заставалася, як адчынiць загон. I не паспеў ён адсунуць цяжэразную, увелькi з чалавекам зашчапку з жэрдак, як, ледзь не збiўшы яго з ног, Каранар рынуўся вонкi i пабег у стэп з ярасным крыкам, шырока раскiдваючы цыбатыя ногi i трасучы тугiмi чорнымi гарбамi. Мiгам прапаў з вачэй, толькi цэлая снежная хмара паднялася за iм.
- Цьфу ты! - плюнуў услед гаспадар i дадаў, злуючыся: - Бяжы, дурань, а то спознiшся!
Едыгею з ранiцы трэба было заступаць на працу. Таму i давялося прымiрыцца з Каранаравым бунтам. Каб ведаў, чым гэта скончыцца, хiба адпусцiў бы яго няхай бы лепш лопнуў ад крыку. Але хто без яго мог справiцца з атанам? Паспадзяваўся, што той ахаладае на волi, супакоiцца, i ўсё будзе добра...
А ў сярэдзiне дня прыйшоў Казангап i сказаў яму, спагадлiва ўсмiхаючыся:
- Ну, бай, дрэнныя твае справы. Толькi што на выпасе быў. Твой Каранар пайшоў, я думаю, у вялiкi паход. Тутэйшых кайманак яму ўжо малавата.
- Ты не жартуй, кажы сур'ёзна.
- Што ж тут несур'ёзнага? Кажу табе, пацягнула яго ў другi статак. Нешта ўчуў, звяруга. Бачу, бяжыць стэпам, аж зямля гудзе. Раве, слюня цячэ. Думаў, растопча, так ён паўз мяне шаснуў на злом галавы. Бач, нашага статка мала. Размах яму трэба. Моцны, гад!
Едыгей узнепакоiўся не на жарт. Уявiў сабе, колькi клопату будзе, колькi непрыемнасцей.
- Ды хопiць табе, супакойся. Знойдуцца i там добрыя атаны, яны яму бой дадуць, вернецца, як пабiты сабака, куды ён дзенецца, - супакоiў яго Казангап.
На другi дзень пачалi паступаць, нiбы паведамленнi з фронту, звесткi пра баявыя дзеяннi Бураннага Каранара. Карцiна вымалёўвалася маласуцяшальная. Варта было спынiцца цягнiку на Баранлы-Буранным, як машынiст, або качагар, або кандуктар расказвалi пра штукарствы Каранара дзе-небудзь у прыстанцыйных вярблюджых гуртах. Расказвалi, што на раз'ездзе Малакумдычап забiў да смерцi двух атанаў i пагнаў перад сабой у стэп чатырох матак, гаспадарам ледзь удалося адбiць iх у Каранара. Давялося з ружжаў страляць у паветра. У другiм месцы Каранар сагнаў з вярблюдзiцы гаспадара, што ехаў верхам. Гаспадар чакаў гадзiны дзве, думаў, што, нацешыўшыся, атан адпусцiць ягоную вярблюдзiцу, якая, дарэчы, не надта прыспешвала расстанне. Калi ж гаспадар пачаў наблiжацца да вярблюдзiцы, каб забраць яе i ехаць дамоў, Каранар кiнуўся на яго раз'юшана i пагнаў у стэп - i затаптаў бы, каб той не паспеў скочыць у нейкую глыбокую вымоiну i затаiцца там, як мыш, нi жывы нi мёртвы. Потым ён ачомаўся i, выйшаўшы ярам як далей ад месца сустрэчы з Каранарам, паспяшаўся дадому шчаслiвы, што жывы застаўся.
Але самае трывожнае паведамленне паступiла ў пiсьмовым выглядзе з раз'езда Ак-Майнак. Вунь куды падаўся, пракляты, аж за станцыю Кумбель! Адтуль прыйшло пiсьмо ад нейкага Каспана. Вось што пiсалася ў гэтай даволi цiкавай нататцы:
"Салем, паважаны Едыгей-ага! Хоць ты i вядомы чалавек у саразеках, але давядзецца табе выслухаць непрыемныя рэчы. Я думаў, што ты гаспадар спраўны, а ты такую волю даў свайму бандыту. Ад цябе мы такога не чакалi. Ён тут у нас учынiў такое! Скалечыў нашых атанаў, а сам адбiў трох лепшых матак i да таго ж завiтаў сюды не адзiн - прыгнаў нейкую вярблюдзiцу асядланую, мабыць, сагнаў з яе гаспадара, iнакш навошта той вярблюдзiцы быць пад сядлом? Адбiў ён гэтак матак, пагнаў у стэп i нiкога блiзка не падпускае - нi чалавека, нi жывёлу. Хiба так можна? Адзiн наш малады атан здох ужо - у яго паламаны рэбры. Я хацеў стрэламi адпудзiць Каранара, забраць нашых матак - не памагло, не баiцца. Гатовы загрызцi каго хочаш, каб толькi не перашкаджалi яму займацца любiмай справай. Ён не жарэ, не п'е, крые гэтых матак без разбору, аж зямля ходарам ходзiць. Брыдка глядзець, як ён гэта робiць. I раве на ўвесь стэп, нiбы канец свету настаў. Страшна чуць! Я такой ненажэры ў жыццi не бачыў. У нашым пасёлку ўсе ўстрывожаны. Жанчыны i дзецi баяцца адысцiся ад дому. А таму i патрабую, каб ты, не марудзячы, прыбыў сюды i забраў свайго Каранара. Даю тэрмiн. Калi праз дзень не з'явiшся i не пазбавiш нас ад гэтага нашэсця, дык не сярдуй, дарагi ага. Ружжо ў мяне буйнакалiбернае. Такiмi кулямi мядзведзя павалiць можна. Стрэлю яму ў дурную ягоную галаву пры сведках - i справе канец. А шкуру прышлю з аказiяй. Не пагляджу, што Буранны Каранар. А слова маё цвёрдае. Прыязджай, пакуль не позна.
Твой ак-майнакскi зямляк Каспан".
Вось такое закруцiлася. Пiсьмо хоць i дзiвак напiсаў, але папярэджанне ў iм сур'ёзнае. Параiлiся яны з Казангапам i рашылi, што Едыгею давядзецца неадкладна выпраўляцца на раз'езд Ак-Майнак.
Сказаць проста, зрабiць не так лёгка. Трэба было дабрацца да Ак-Майнака, злавiць Каранара ў стэпе ды вярнуцца назад у такую халадэчу, калi завiруха магла ўсчацца ў любы момант. Але хто ведае, як далёка зайшоў у стэп Каранар са сваiм гарэмам. Мяркуючы па лiсту, ак-майнакцы былi так раззлаваны, што маглi не даць ездавога вярблюда, ганяйся тады пешкi за Каранарам.
Ранiцай Едыгей рушыў у дарогу. Укубала нарыхтавала яму яды на дарогу. Апрануўся ён як мае быць. Уповерх ватных штаноў i целагрэйкi надзеў кажух, на ногi валёнкi, на галаву лiсiны малахай, такi, што нi з бакоў, нi ззаду вецер не праб'е, на рукi цёплыя аўчынныя рукавiцы. А калi сядлаў вярблюдзiцу, на якой збiраўся ехаць, прыбеглi Абуталiпавы малыя. Давул прынёс яму вязаны ўручную шарф.
- Дзядзька Едыгей, мама баiцца, каб у цябе шыя не застыла.
- Шыя? Лепей скажы, горла.
Едыгей так расчулiўся, што пачаў абдымаць, цалаваць малых, галава кругам пайшла. Радасць была на душы, як у таго дзiця.
- Скажыце маме, што я скора вярнуся, можа, заўтра яшчэ буду. Нi на хвiлiну не затрымаюся. А потым мы разам збярэмся i будзем пiць чай.
Як хацелася Едыгею найхутчэй дабрацца да таго Ак-Майнака i вярнуцца назад, каб убачыць Зарыпу, зазiрнуць ёй у вочы i ўпэўнiцца, што не выпадкова патрапiў да яго той шарфiк, якi ён беражлiва згарнуў i паклаў сабе ў кiшэню пiнжака, блiжэй да сэрца. Выехаўшы, ён ледзь стрываў, каб не павярнуць назад - бог з iм, гэтым шалёным Каранарам, няхай страляе яго нейкi Каспан, няхай прысылае ягоную шкуру. Няхай! Так i трэба Каранару, колькi можна цярпець ягоныя штукарствы! Было, было такое парыванне! Але збаяўся. Зразумеў, што дурань дурнем будзе выглядаць у вачах людскiх, кiм ён паўстане перад Укубалай, ды i Зарыпай? I паастыў. Зразумеў, што толькi адзiн у яго спосаб збiць нецярплiвасць - хутчэй дабрацца i хутчэй вярнуцца.
З тым ён i ехаў. Марозна было. Вецер дыхаў роўна i сiберна. На ветры лiсiны малахай браўся пушыстай куржой. I гэткай жа белай была шыя вярблюдзiцы. На зiму, бач, бярэцца. Затуманiлася далеч. Зблiзу нiбы няма таго туману, а глянеш далей - сiвее далягляд.
Маладая, але ходкая вярблюдзiца iшла нiштавата сабе, бадзёра бэрсала нагамi цалiк. Але для Едыгея гэта была не тая язда, не тая хуткасць. Каб на Каранары - не так ехаў бы. У таго дыханне куды мацней, ды i мах не параўнаць. Нездарма казалi яшчэ некалi:
