Винцесь Мудров - Зiмовыя сны (на белорусском языке)
Сама Андросiха тлумачыла сынава маўчаньне i непiтушчасьць тым, што падчас радзiнаў павiтуха цюкнула, па неасьцярожнасьцi, немаўля галоўкаю аб край тапчану й дзiцёнак пасьля таго тры днi не смактаў малака й ня плакаў. Андросiха распавядала пра ўсё гэта не бяз гордасьцi, шкадуючы, што й астатнiх Васiлёвых аднагодкаў, якiя ўсе чыста сьпiлiся, свойчас ня цюкнулi галовамi аб край тапчана.
Праўда, хоць з Васькi Андросава й пасьмейвалiся ды называлi Баптыстам, але ўадначас i паважалi: перш ад усяго за лагодны характар. Баптыст нiкому не адмаўляў у дапамозе, прычым рабiў людзям дабро моўчкi, зь ледзь прыкметнаю ўсьмешкаю на твары. Вось i цяпер, пад'ехаўшы да клюба, ён спынiў машыну, непаропка вылез з кабiны i пайшоў да клюбных дзьвярэй, ля якiх стаялi бляшанкi з кiнастужкай. Бляшанкi тыя трэба было завезьцi ў кiнапракат, здаць па акту й атрымаць наўзамен новы фiльм. Пазiраючы ў люстэрка задняга агляду на Баптыста, якi прытарочваў скрынi да борта малакавозкi, Яўхiм мiжволi згадаў Юрку Раднёнка, зь якiм дабiраўся да Азярышча мiнулым разам. Юрка - Васьчын зьменшчык i горкi п'янюга, - ледзь не штовечару пiячыў у кiнабудцы, але ўсё адно, мацуючы скрынi да борта, уголас мацюкаўся, а потым да самых Балбекаў апавядаў - як яму абрыдла важдацца з гэтымi "кiнамi".
Убiўшыся ў кабiнку, Баптыст працёр анучкаю запацелую шыбу, кiнуў анучку ў "бардачок" i толькi тады нацiснуў понаж газу. Па вясковай вулiцы праехалiся лецьмя, уздымаючы ўгору пульхнаты сьняжок, што выпаў з ночы, а павярнуўшы на азярышчанскi бальшак, паехалi павольней. За шыбаю праплыла хата старой Карпачыхi, закiнуты калодзеж з асьверам, прыцярушаныя сьнегам яблынi i калгасная сталоўка, на ганку якой стаяла паварыха Пятроўна i, мяркуючы па ўсiм, завiхалася зь непадатным замком.
Натужлiвае выцьцё матора нарадзiла ў сэрцы неспакой. Яўхiм павярнуў голаў, прыцiснуўся шчакой да бакавой шыбы, спрабуючы ўгледзець родную хату, але нiчога не ўгледзеў апроч узьнятай коламi завiрухi i, уздыхнуўшы, перавёў позiрк на дарогу.
Машына тым часам агорала пад'ём, пайшла жвавей; у скронь ударыў струмок халоднага паветра i ён, гэты струмок, выпетрыў з галавы тужлiвыя думкi. Галава зьлёгку закружылася, сэрца забiлася часьцей, а ля гатаўскай павароткi, калi з-пад колаў выскачыў ашалелы заяц, забiлася так iмпэтна, што давялося пацерцi схаладнелыя грудзi гарачай даланёю. Васька пасыгналiў увасьлед вушастаму дуронiку, а Яўхiм, удыхнуўшы паветра, ашчадна кашлянуў у жменю i, зь невядомай прычыны, падняў ды зноўку паставiў ля ног сваю цяжкую валiзу.
Дарога ад Бычкоў да Азярышча на дзiва аднастайная: кусты, слупы, рэдкiя масты праз ручаiны i на ўсiм прасьцягу толькi адна вёска, ды i тая на тры хаты. Адразу за гатаўскай павароткай дарога забiрае ўлева, бяжыць уздоўж Гатаўскага возера i змучаныя бясконцым мiльгаценьнем кустоў вочы апаноўвае сьнежная роўнядзь. Упоперак белага цалiку вiецца працярэбленая рыбакамi сьцяжына. Вочы чапляюцца за яе, потым губляюць, веi паволi зьлiпаюцца; у замарачным гудзе малакавозкi Яўхiму чуецца конскае пырханьне i машына, тузануўшыся раз астатнi, спыняецца. Ён адчыняе дзьверцы, апускае нагу на прыступку - хвiлю стаiць незварушна, а потым скача на сьнег i прастуе па цалiку, мерачыся ўзьбiцца на сьцяжыну.
Ззаду цяжка сапе Рыжык... Ён азiраецца, махае рукой старшыне Дабiжу. Старшына канчаткова выбiўся з сiл: стаiць, ухапiўшыся за дугу i, панурыўшы голаў, пускае густую сьлiну.
Яшчэ зранку тут была наежджаная танкеткамi дарога, а пасьля завiрухi ад дарогi не засталося й сьледу i яны не маглi даць рады прабiцца на другi бок возера.
Ён яшчэ раз азiрнуўся i пачуў як на супрацьлеглым беразе штосьцi бабахнула й навакольле напоўнiлася злавесным сьвiстам. Хваля пругкага паветра ўдарыла ў сьпiну i, падаючы, ён убачыў шэры слуп вады, якi ўзьняўся на тым мейсцы, дзе стаяў Дабiжа. Сьнег пад iм набрыняў вадой; ён паспрабаваў устаць i новы выбух узьняў яго ў паветра, убiў тварам у сьнег. Грудзiна ўмэнт узмакрэла - спачатку ад гарачага поту, а потым ад сьцюдзёнай вады i калi апаў сьнежны пыл, вушы напоўнiлiся шалёным конскiм ржаньнем. Небарака Рыжык чабохтаўся пасярод вялiкай палонкi, а потым, уськiнуўшы ўгору абрубак нагi, зьнiк зь вiдавоку i толькi адна аглобля засталася тырчэць у калыхлiвым шарашу, паволi хiтаючыся ў бокi.
- Рыжык! - хацеў крыкнуць Яўхiм, але ня змог удыхнуць паветра i, ратуючыся ад удушша, стукнуўся галавой у шыбу.
Сэрца шалёна калацiлася; ён хапнуў ротам паветра i з сардэчным клёкатам у горле аддзьмуўся.
Малакавозка гула паныла i аднастайна. Васiль запытальна кiўнуў, маўляў заснуў, цi што? - i Яўхiм, нiчога не сказаўшы, расшпiлiў вiльготнымi пальцамi верхнiя гузiкi кашулi. Потым ён яшчэ раз глыбока ўздыхнуў i, выдыхаючы паветра, бязгучна прамармытаў: - Рыжык.
З-за павароткi выплыў жоўты паказальнiк з надпiсам "Балбекi" ды чорныя стрэхi хат. Да Азярышча заставалася дванаццаць кiлямэтраў.
Хаця час i прысьпешваў, але да вакзала ён не паехаў, - вылез ля канторы кiнапракату - вырашыў, па старой звычцы, зазiрнуць на базар. Прычакаўшы, пакуль Васiль адвяжа бляшаныя скрынi, ён разьвiтаўся з вадзiлам, выцягнуў з кiшэнi пачак "Памiру", у якiм была адна-адзiная цыгарка, прыпалiў яе на каляным ветры i пайшоў, рассоўваючы як той марак на сушы, адседжаныя ногi.
Наведваньне базару было Яўхiмавай жарсьцю. Калi дазваляў час, ён гадзiнамi сноўдаўся мiж базарных радоў, слухаў людзкую гамэрню, дзiвiўся на даўжэзны нос каўказца - каўказец узiмку i ўлетку прадаваў на азярышчанскiм базары гвазьдзiкi, - i яму манулася таксама стаць пад паветку, расклаўшы перад сабой сякi-такi вясковы тавар. Аднаго разу ён ня вытрываў - даведаўся, колькi просяць за слоiк мёду базарныя цёткi, стаў поруч i прадаў за тры рублi шклянку крупчастага лiпцу, якi вёз унуку. Пра той выпадак Яўхiм апавядаў потым кожнаму стрэчнаму й кожнага разу сканчваў аповед нязьменнай фразай: "Дык гэта ж мёд, а не брыдота, якую там прадаюць..."
Яшчэ гадоў пяць таму, па суботах i нядзелях, на азярышчанскiм базары зьбiралася процьма народу. Хадзiлi нават чуткi, што гандлёвы майдан будуць некуды пераносiць, бо людзкая гамана ды парсючыны вiскат замiналi рабоце ваенкамату, якi месьцiўся непадалёку, аднак апошнiм часам базар заняпаў. Сяляне цяпер калi й ехалi ў горад, дык не дзеля таго, каб штосьцi прадаць, а каб купiць якiх харчоў; парсюкоў сталi прадаваць ля аўтастанцыi, а апусьцелыя гандлёвыя рады апанавалi азярышчанскiя п'янтосы. Балазе, крама была побач, а закуску - вялiзную карэйскую цыбулю - iм давалi ўвiшныя базарныя бабулi, забiраючы ўзамен пустыя пляшкi.
Прымацаваны да шэрай сьцяны ваенкамата гадзiньнiк паказваў палову дзесятай. Гарэлачная крама яшчэ не працавала й базар уражваў сваёй пустэльнасьцю: адно ля крайняй паветкi стаяла некалькi чалавек.
Яўхiм спынiўся пад аркаю з надпiсам "Колхозный рынок", маракуючы - цi iсьцi да таго збою, цi адразу рушыць на вакзал i ў гэты момант да ног ягоных падбег лядашчы сабака. Сабака задраў пысу, адчуўшы, вiдаць, пах сала i зычны голас, што прагучаў непадалёку, прыцiснуў цюцьку да зямлi.
- Сэмэчкi! Сэмэчкi бэрытэ! - гракнулi за калонаю, на якой мацавалася арка i яшчэ празь iмгненьне перад Яўхiмавымi вачыма паўстала дзябёлая баба ў зрэбнай ватоўцы. Ад таго ляманту ў Яўхiма зварухнулiся рэшткi валасоў пад шапкай, а цюцька, сагнуўшыся склюдам, незадаволена брахнуў.
- Ну, шчо трэсэш яйцамы? - азвалася на тое хахлушка, тупнула кiрзачом i дарэшты пакрыўджаны цюцька пабег, падкурчыўшы хвост, па базарным пляцы.
... Пад крайняю паветкай сядзелi тры спавiтыя ў цёплыя хусткi кабеты: ля першай зь iх стаяў, цьмяна блiскаючы бакамi, вялiзны алюмiневы бiдон, перад другой ляжала пiрамiдка цыбулiн - кабецiна, вiдаць, чакала п'янтосаў, - а перад трэцяй ляжалi - хвастамi ўгору - два прывялыя буракi.
Уадначас з Яўхiмам да паветкi падышла цыбатая цётухна, якая, утаропiўшыся на прывялыя буракi, пагрозьлiва запытала: - Пачом ваша свiкла?
- Дваццаць капеек, - азвалася кабецiна, лускаючы двума ацалелымi зубамi гарбузовыя семкi.
- А пашалелi людзi, - гукнула цыба, зыркнуўшы на Яўхiма, - дваццаць капеек за бурак!
Сказаўшы так, цыба ўтаропiлася на алюмiневы бiдон, у гэты момант да яе падбег лядашчы сабака i цётка, замахнуўшыся на сабаку пустой сумкай, прасiпела:
- Кыш, паскуда!
Адчуваючы сваю далучанасьць да ўсёй гэтай дзеi, Яўхiм муляўся, ня ведаючы як сысьцi з базару i, нарэшце, у той момант, калi цыба счапiлася з уладальнiцай бiдону i ўжо ня кiдала на яго ястрабiных паглядаў, спачатку паволi, прыстаўным крокам, а потым, як ветрам гнаны, кiнуўся да выхаду. Мiнаючы арку, ён скасiў вока на хахлушку, а пачуўшы за сьпiнаю лаянку цыбатай бабы ды сабачае скавытаньне, увабраў голаў у плечы й выцер рукавом узмакрэлую лабацiну.
Да вакзалу шыбаваў як мае быць - баяўся спазьнiцца на "дызель", а калi ўлез у вагон, абамлеў. Сэрца палезла вонкi й захрасла ў горле, уваччу замiтусiлiся чорныя мятлушкi, увушшу зазьвiнела й сьвет перакулiўся потырч нагамi. Яго падхапiлi, зьнялi з мокрай галавы шапку, пасадзiлi на лаву...
- Храмугу адкрыйця, а то затахленьне! - вiсклiва крыкнулi над вухам i ён разьмежыў павекi. Людзi, што зьбiлiся ля лавы, пачалi разыходзiцца, у тую ж хвiлiну цягнiк скрануўся зь мейсца й жанчына, якая патрабавала адчынiць фрамугу, узрушана паведамiла: - У нас у Лужасьне вынесьлi аднаго, дык так i памёр на станцыi.
