Гавриил Троепольский - Белы Бiм Чорнае вуха (на белорусском языке)
Тлустых сустракаў чортведама як многа, асаблiва жанчын, але такiх прапускаў (мабыць, не працуюць, таму i тоўстыя не ў меру). Але менавiта тлусты таварыш, пачуўшы, пра што пытаецца хлопчык - не ў яго, у другога, - спынiўся i параiў пайсцi на вакзал (там, маўляў, за дзень уся моладзь пройдзе праз вароты - хто ж небудзь ды ведае). Хлапчукоў жа Алёшка не абмiнаў нiводнага.
У той жа самы час i Толiк выйшаў шукаць Бiма. Ён настойлiва шукаў ужо тры днi, але пасля ўрокаў, а сёння вырашыў пачаць зранку: нядзеля, не трэба ў школу.
Iшоў па горадзе чысценькi хлопчык з культурнае сям'i, iшоў, прыглядаўся да прахожых i спытаў, выбраўшы:
- Дзядзечка, скажыце, калi ласка, цi не бачылi вы сабаку з чорным вухам?.. Белы, з жоўтымi крапiнкамi?.. Не, не бачылi, шкада. Прабачце.
Толiк ужо двойчы быў у Сцяпанаўны, нягледзячы на забарону бацькоў, ужо аддаў Люсi чэшскiя алоўкi, якiх не бывае нi ў адным магазiне, i альбом для малявання, ужо расказаў, што Бiм быў у яго, начаваў, а потым прапаў; даведаўся ён у Сцяпанаўны, што Iван Iванавiч, якога ён нiколi не бачыў у жыццi, даслаў лiст - скора прыедзе. Сёння Толiк адвячоркам збiраўся да Сцяпанаўны, абавязкова зойдзе яшчэ раз - цi няма чаго новага пра Бiма, ды i Люся абяцала падарыць сваю карцiну "Наш Бiм".
На адной з вулiц, непадалёку ад вакзала, да Толiка падышоў хлопчык гадоў трынаццацi, загарэлы, моцны, у новым касцюмчыку, пашытым як даросламу, i спытаўся:
- Папытацца можна, таварыш?
Такое запытанне, як у вялiкага, Толiку спадабалася, i ён ахвотна адказаў:
- Можна. - У сваю чаргу, спытаў: - А што ты хацеў?
- Пастухi мы. А сабака прапаў - у горад пайшоў. Выпадкам не бачыў? Белы, з жоўтымi крапiнкамi, а вуха чорнае-чорнае. I нага...
- Як клiчуць сабаку? - ускрыкнуў Толiк.
- Чарнавух, - адказаў Алёша.
- Бiм! - сказаў Толiк. - Ён.
Няцяжка зразумець, што хлопчыкi дамовiлiся адзiн з адным: Толiк даведаўся, калi i дзе куплены Бiм, калi ён пайшоў з вёскi; Алёша зразумеў, што прыходзiў да Толiка менавiта Чарнавух, а не хто iншы. Усё супадала: Бiм быў недзе ў горадзе. Абодва яны нават i не падумалi, каму з iх будзе Бiм, калi знойдуць. Галоўнае - шукаць, скарэй шукаць.
- Спярша станем ля вакзала, - прапанаваў Алёша. - Чалавек адзiн мне параiў.
- Народу тут цьма, абавязкова нехта бачыў Бiма, - згадзiўся Толiк.
Наiўнасць такiх пошукаў была бачна, але не Алёшу i Толiку. Яны проста адчулi дух таварыскасцi, з'ядналiся адным жаданнем, адною любоўю да Бiма, яны верылi - вось у чым сутнасць iх паводзiн. А ўяўленне малявала, што Бiм i сам можа трапiцца на вочы.
- А потым зойдзем да тваёй Сцяпанаўны, - ужо на хаду вырашыў Алёша. - Яе не абмiне. Фактычна, ён туды i iдзе, абавязкова туды. Выходзiць, нельга яму iнакш: дом.
- Зойдзем, - згадзiўся Толiк.
Яму сапраўды падабаўся Алёша са сваёю спаважнаю гаворкаю i ў той жа час наiўнасцю i прастатою. Такiя знаёмствы застаюцца на ўсё жыццё. I добра таму хлопчыку, якому вулiца падорыць сапраўднага таварыша, а не жулiка.
Хлопчыкi ўжо распыталiся не меней, чым у сотнi чалавек, i ўсё працягвалi выбiраць тых, у каго можна папытацца.
Тае самае ранiцы ў агульную вакзальную таўхатню, абапiраючыся на кiёк, выйшаў з вагона скорага цягнiка сiвы чалавек у карычневым палiто. Мiнуўшы вакзал, ён прыпынiўся i агледзеўся навокал. Так чалавек, якi быў разлучаны з роднымi мясцiнамi i якi вярнуўся назад, глядзiць, цi ўсё на месцы, цi не перамянiлася што. У гэты момант да яго i падышлi два незнаёмыя хлопчыкi. Адзiн з iх, вiдаць адразу, вясковы, сказаў:
- Папытацца можна, таварыш?
Сiвы, чуць нахiлiўшы галаву набок i хаваючы ўсмешку, адказаў:
- Вядома, можна, таварыш.
Другi, адразу вiдаць, гарадскi, пытаўся далей:
- Скажыце, калi ласка, вы не бачылi сабаку з чорным вухам, белы, у кра...
Сiвы сцiснуў хлопчыка за плячо i, хвалюючыся, усклiкнуў:
- Бiм?!
- Ага, Бiм. Бачылi? Дзе?
Усе ўтрох селi на лавачку ў прывакзальным скверыку. I ўсе ўтрох давяралi адзiн аднаму без усякiх сумненняў, хоць хлопчыкi зусiм не ведалi гэтага старога чалавека, не ведалi, што гэта быў Iван Iванавiч, гаспадар Бiма, нават не адразу б i здагадалiся, каб ён сам не сказаў пра сябе.
Мабыць, i знаёмыя не адразу б пазналi яго. Ён стаў яшчэ больш сутулы, твар худы, маршчын стала больш (аперацыя ля сэрца - не курорт), але вочы засталiся такiя ж - уважлiвыя, засяроджаныя, якiя глядзяць быццам усярэдзiну чалавеку. Толькi па гэтых вачах i можна было вызначыць, што калiсьцi iх гаспадар быў брунет. Цяпер ён стаў зусiм белы, як снег.
Толiк расказаў усё, што ведаў пра Бiма, нават i тое, што ён кульгавы i хворы. Алёша коратка i талкова расказаў пра жыццё Чарнавуха на вёсцы. Хлопцам усё спадабалася ў Iване Iванавiчы: размаўляе ён з iмi, як з дарослымi, часам паклаўшы далонь на плячо субяседнiку, спадабалася i тое, як ён слухае, не перабiвае, i тое, што ён белы-белы, i iмя i iмя па бацьку ў яго добрае, а галоўнае, ён любiць iх, незнаёмых хлопчыкаў, - гэта ўжо ясна як божы дзень. Iнакш нашто б яму было гаварыць пад канец:
- Добрыя вы хлопцы. Будзем сябраваць па-сапраўднаму... А цяпер да мяне. Мяркуючы па ўсiм, Бiм ужо дома.
Па дарозе ён асцярожна распытваўся ў хлопчыкаў i лёгка даведаўся, хто яны, адкуль, з якiх сем'яў, хто што робiць i што каму падабаецца.
- Авечак пасеш - гэта добра, Алёша. I вучышся ў школе? Цяжка, мабыць?
- Авечку, яе накармiць трэба ўмець, - адказаў, як i бацька, Алёша. Работа цяжкая. Распусцiш чараду па фронце, не таптаць харч нагамi - гэта не раз плюнуць, набегаешся так, што ногi гудуць. I зноў жа падымайся нi свет нi зара. Клопатна. З сабакам добра - памагае лепей за чалавека, якi нi чорта не разбiраецца. А без сабакi нам нiяк нельга. Пастухi мы. Дзе ж дзецца?
- А ты, Толiк, што робiш? - спытаўся Iван Iванавiч.
- Я? - здзiвiўся Толiк. - Я вучуся ў школе.
- Жывёла ў вас ёсць якая-небудзь дома хоць? - спытаўся Алёша ў Толiка.
- Жывёлы нiякае няма, - адказаў той. - Марскiя свiнкi былi - мама забаранiла... Смярдзяць.
- Ты прыязджай да мяне, пакажу: Мiлка ў нас - залатая карова, пад пуза лезь - i нагою не варухне. Шапку лiжа таксама i далонi. Певень у нас - над усiмi пеўнямi певень, завадзiлам завуць, першы крычыць ранiцаю, а астатнiя ўжо за iм. Такi певень - рэдкасць... А вось сабакi няма. Быў - памёр. Чарнавух быў - уцёк. - Алёша ўздыхнуў. - Шкада, такi ласкавы...
Iван Iванавiч пазванiў да Сцяпанаўны. Яна выйшла разам з Люсяю i запрыказвала:
- Ой, Iван Iванавiч! Што ж я цяпер казаць буду? Няма Бiма. Вось быў у Толiка тры днi таму, а дадому не прыйшоў.
- Не прыйшоў, - задумёна паўтарыў Iван Iванавiч, але падбадзёрыў хлопчыкаў, дадаў: - Знойдзем, абавязкова знойдзем.
Сцяпанаўна аддала ключы гаспадару i ўсе ўпяцёх зайшлi да яго. У пакоi было ўсё так, як i пакiнуў Iван Iванавiч: тая ж сценка з кнiгамi, якая здзiвiла цяпер Алёшу, той жа пiсьмовы стол, нават стала чысцей (Сцяпанаўны работа), але пуста-пуста - неставала Бiма. На яго лежаку - чысты аркуш паперы, лiст ад Iвана Iванавiча; Сцяпанаўна захавала нават гэта. Iван Iванавiч стаў плячыма да гасцей i панурыўшыся глядзеў у акно. Сцяпанаўне здалося, што ён цiхенька застагнаў:
- Прылёг бы, Iван Iванавiч, пасля дарогi, - параiла яна.
Той прылёг на ложак, паляжаў пры агульным маўчаннi, гледзячы ў столь, а Сцяпанаўна спрабавала загаварыць яму боль:
- Выходзiць, добра аперацыя прайшла? Калi ўжо самi прыехалi, то ўсё павiнна быць добра.
- Усё добра, усё добра, Сцяпанаўна. Дзякуй вам, мiлая, за ўсё. Дай бог, каб родныя так адносiлiся да сваiх, як вы да чужых.
- Унё! Пра што пачаў! Глупства адно гаварыш. Цi ж цяжка дапамагчы суседу. Каб толькi ўсё было па-добраму. (Сцяпанаўна неяк саромелася крыху, калi яе хвалiлi.)
Праз тры хвiлiны Iван Iванавiч устаў, паглядзеў на хлопчыкаў i сказаў:
- Такi план, хлопчыкi: вы шукайце тут, у нашым раёне, смялей пытайцеся: Бiм павiнен быць недзе непадалёку. А я... - Ён крышку падумаў. - Я паеду ў адно месца... цi не прыбiўся ён да вартаўнiчых сабак дзе-небудзь.
На выхадзе Люся перадала Толiку карцiну "Наш Бiм".
Толiк паказаў яе Алёшу, а той здзiвiўся:
- Сама?
- Сама, - адказала Люся.
- Ты мастачка?
- Не, - засмяялася Люся. - Я ў пяты перайшла.
На карцiне быў Бiм вельмi падобны: чорнае вуха, чорная нага, жаўтаватыя крапiнкi на белым i вялiкiя вочы; толькi адно вуха, мабыць, даўжэйшае за другое, але гэта не так важна.
Такiм чынам, Алёша i Толiк адправiлiся зноў на пошукi. Яны гэтаксама выбiралi прахожага, гледзячы ў твар (цяпер ужо раiлiся грунтоўна), гэтаксама пыталiся толькi пра адно i расказвалi Бiмавы прыкметы.
А Iван Iванавiч яшчэ на ложку вырашыў: скарэй у каранцiнны ўчастак! Папярэдзiць сабакаловаў, расказаць прыкметы, даць грошай, каб паведамiлi яму, калi ўбачаць. А магчыма, Бiм ужо там. Пайшоў ён ад Толiка ў ноч на чацвер... тры днi. Хутчэй, хутчэй!
Ён узяў таксi i скора быў ля варот каранцiннага ўчастка. Акрамя вартаўнiка, нiкога не аказалася (выхадны). Але ён на пытаннi Iвана Iванавiча ахвотна i мнагаслоўна адказваў:
- У чацвер i ў пятнiцу сабак не лавiлi, а ўчарашнiя ёсць, сядзяць у фургоне. Сколькi iх, нячысцiк iх ведае, але ведаю, што ёсць. Заўтра прыйдзе доктар i скажа: якога - у навуку, якому - укол мярцвяцкi i на шкуру, а бывае, закопваюць i са шкураю. На тое i дактары. А як жа! Бывае i паляць падчыстую.
