Якуб Колас - Новая зямля (на белорусском языке)
I думка нейкая тужлiва
На смутных тварыках блукала
I ценем вочы засцiлала;
I iм здавалася, што з iмi
Дзялiлiсь жальбамi сваiмi
I дуб стары, i той будынак,
I лазнячок ускрай лагчынак,
I гэты лес, i само неба:
Чаго людцам, чаго iм трэба?
Нашто шукаць зямлi далёка?
Зайздросна ты, людское вока!
Хiба тут цесна? свету мала?
Няма работы для арала,
Цi для сярпа, або для коскi?
Цi не прыгожа ў кроплях роскi
Гарыць-iрдзiцца дрыгаценне,
Як нейкi вобраз летуцення,
Адбiтак вечнае красы?
Цi не багаты тут лясы
I рознай пташкай, i звярамi,
Арэхам, ягадай, грыбамi?..
Эх вы, нявiннасць i прастэча!
Цямны вам лёсы чалавечы.
Але напэўна i мужчыны
Паважнасць гэтае хвiлiны
Не менш ад хлопцаў адчувалi,
I нейкi час яны маўчалi,
I кожны ў думках сам з сабою
Размову меў часiнай тою.
Ды што гадаць аб гэтых словах,
Што не адбiлiся ў размовах?
Мiнем дарогi, iх малюнкi,
Iм не падведзены рахункi;
Яны заўсёды свежы, новы
I мнагадумны, настраёвы,
Iх нi прайсцi, нi азiрнуць,
Яны сваiм жыццём жывуць.
Ды ўсё ж зазначыць я тут мушу
Мiхал з Антосем сваю душу
Дарогай цешылi нямала.
Прад iмi Случчына ляжала,
Старонка мiла i багата.
Народ, вiдаць, жыў панавата,
Прынамсi, добра i заможна,
Па ўсiм аб гэтым судзiць можна:
Па ветраках, такiх удумных,
I па абэржах гэтых, гумнах,
Па старасвецкiх азяродах,
Па гарбузах на агародах,
Па тытуню i па садочках,
Дзе хаты нiклi, бы ў вяночках.
А тыя лiпы цi таполi!
Такiх не бачылi нiколi:
Развiслы, тоўсты, сакавiты,
Гамоняць з небам - паглядзi ты!
За многа вёрст здалёк вiдаць.
- Ну, дрэвы! нечага сказаць;
Зямля, брат, сiлы многа мае
Такiя вежы выганяе!
А роўнядзь, роўнядзь! як далонi!
Мiхал зазначыць цi Антонi.
- Эх, брат, зямля: ўмiраць не трэба,
Не пашкадуе табе хлеба.
Ўсё прыцягала iх увагу:
Цi ўстрэнуць родную сярмягу
I людзi простыя так ветлы,
I погляд добры iх i светлы
Так да душы i пранiкае
I сэрца цешыць i ласкае;
Цi хутарочак пападзецца,
Ну, як знаёмы, усмiхнецца!
Цi гэта вёска з ветракамi
I з прыдарожнымi крыжамi
Ўсё так павабна, так адметна,
I ўсё вiтала iх прыветна,
Бы тая блiзкая радня.
На трэццю ранiчку да дня
Мужчыны трохi i блудзiлi,
Дарога ж мерылась на мiлi
Яны прыклыгалiсь да мэты,
Каб аглядзець куточак гэты.
Мiхал злез з воза, кiнуў вокам,
У двор шыбуе мерным крокам,
Iдзе, гасподу разглядае.
Яна не досыць маладая;
I на двары не вельмi ладна,
Ўсё нейк раскiдана, няскладна,
Як бы будынкi мiж сабою
Жылi не ў згодзе, бралi з бою
Мясцiнкi тыя, дзе стаялi,
Адна другую адпiхалi,
Або ляпiлiся няўклюдна.
I каля хаты было брудна;
I нават гэта сама хата
Была залiшне праставата:
Абрэз страхi йшоў коса, крыва,
I гэта стрэшка шалудзiва
То голы плех, то кучка моху,
I ўся дзiравiлась патроху,
I нават комiна шчарбата,
Ну, адным словам, - гора-хата
Сваiм прыгожствам не хiлiла.
Але не ў хаце сэнс i сiла.
Бо хаце можна раду даць
I на свой густ пабудаваць,
I хата стане больш вясёла,
А не такая вось стадола,
Наогул хата - справа дробна,
Абы зямля была ўпадобна.
Мiхал яшчэ раз кiнуў вокам,
Э, хата - глупства: лес пад бокам.
З такою думкаю ў акенца
Мiхал пастукаў пужаленцам.
На гэты стук у яме-хаце
Наўперад рыпнулi палацi
I зварухнуўся край бярлогi,
А потым шлопнулi ўжо ногi;
Сам гаспадар, кудлач заспаны,
Iдзе на стук неспадзяваны
Хадою важнаю iндыка.
- Цi тут жыве Фядос Хадыка?
Мiхал пытае, жджэ адказу,
Адказ даецца, ды не зразу,
Як падабае ў такiм стане.
- Тут, тут! А скуль вы, мой васпане?
I хто такi сам, ягамосцю?
Фядос пытанне ставiць госцю,
Вачэй не зводзiць з яго твару.
- Здалёк мы, пане гаспадару:
Чатыры мiлi за Нясвiжам
(Мiхал лiчыў Нясвiж Парыжам,
Усiм вядомым на ўсiм свеце),
I мы вас маем на прымеце.
Даведалiся ад людзей,
Што пан Хадыка, дабрадзей,
Сваю пасаду спродаць мае.
- Так. Справа, значыцца, такая!
То пачакайце ж, калi ласка!
I знiкла ўраз яго апаска
(Не шкодзiць быць i асцярожным
Прад незнаёмым падарожным).
Хадыка зараз захадзiўся
I аканчальна абудзiўся,
Кажух накiнуў ды йдзе ў сенi,
I таго страху няма й ценi:
Глядзiць прыветна, як на брата.
- Заходзьце ж, брацiку, да хаты.
Ды вы з канём? дык заязджайце,
Вось тут пад клуняю стаўляйце,
Сюды, за гэты стог саломы!
Гамоняць, бы даўно знаёмы,
Адны другiм так моцна рады!
Няма нi хiтрыкаў, нi здрады,
Нi гэтай фальшы, нi падкусы;
Iдзе гаворка без прымусы,
Хвiлiнак першых палi путы,
I душы насцеж разамкнуты.
- Сюды, сюды кiруйся, браце:
I месца будзе й корму хваце.
Там за аўсянымi снапамi
Ядзяць iх мухi з камарамi
Ляжыць i кошанiна й вiка
Не агалеў яшчэ Хадыка!
Каня адпрэглi, воз прыбралi,
На прыгуменнi пастаялi;
Нiяк не скончыш той размовы,
Бо людзi свежы тут i новы,
Кранеш адно, ўсплыве другое;
Такi ж i трэба сёе-тое
Абмеркаваць як мае быць,
Аб тым аб сiм пагаманiць
I з той размовы асцярожна
Што-небудзь вывудзiць i можна,
Цi слоўка, рысачка якая,
Ўсё гэта часам памагае
Зiрнуць на справу iншым вокам
I падысцi да яе бокам.
I стала ясна з той размовы,
Якiя цяжкiя умовы
Няхай iх людзi лепш не знаюць
Прадаць зямельку прымушаюць.
- Пакрыўдзiў Бог мяне сынамi,
Ядзяць iх мухi з камарамi!
Няма сыноў - няма падмогi,
А сам я стаў слабы на ногi,
Бракуе сiлы мне, браточкi!
Няма, мiнулiся гадочкi,
Калi зямлю вярнуў Хадыка
Не горш вала таго цi быка.
Зямля ж тут, братцы, залатая:
Цаны яна сабе не мае!
Але вядома, браце мiлы:
Тут рукi трэба, сiлы, сiлы,
А iх няма, заўважце самi,
Ядзяць iх мухi з камарамi!
I я - скажу вам па сумленню
Больш к гандлю маю нахiленне.
Дык вось чаму я, ягамосцi,
Мае вы мiленькiя госцi,
I прадаю сваю пасаду,
Казаў Хадыка ўсё да ладу
I так праконана, праўдзiва,
Што нашы купчыкi маўклiва
Кiвалi толькi галавамi
Ды усмiхалiся часамi;
Але цiшком самi сабе
Напэўна мыслiлi другое:
"Спяваеш добра, ды цi тое?
Вярзеш, брат, грушу на вярбе".
- Хадзем у хату, мае братцы;
Не грэх было б пасiлкавацца
Хоць верашчачкаю з блiнамi,
Ядзяць iх мухi з камарамi!
- А мо б наўперад, пан Хадыка,
Калi фатыга невялiка,
Нам паказаў бы сваё поле?
Сказаў Мiхал. - Што ж? Ваша воля!
А пацiкуйцеся: тут блiзка;
Зямля, бы ў мацеры калыска,
Навiдавоку, пад рукамi,
Ядзяць iх мухi з камарамi!
Вось яна тут, уся валока,
Глядзiць на нас, як божжа вока.
Вось паплавец мой. Сена - пiва!
Ядкое, брацiкi, на дзiва:
Запраў, дык есцi будзе поп.
А жыта! ну, не ўзнiмеш сноп!
Глядзеце: ржышча - чарацiны,
Не вашы мiнскiя нацiны,
Бо вашы мiнскiя пясочкi
Знаёмы добра мне, браточкi,
Мясiў уласнымi нагамi,
Ядзяць iх мухi з камарамi!
Зямля раджайна, ох, раджайна!
Гарох расце тут незвычайна.
А грэчка! ну лаза лазою!
Ячмень, як лес, расце без гною...
Хто мае здольнасць, сiлы, рукi
I гаспадарскiя навукi,
Той азалоцiцца, мужчынкi!
Прыдбае хлеба i скацiнкi
I будзе жыць ён сабе панам
I складваць грошы чыстаганам.
Жывуць тут людзi багачамi
Ядзяць iх мухi з камарамi!
На паўвалоках i скупых,
Калi даўно сядзяць на iх!
Iдзе паперадзе Хадыка
I, не шкадуючы языка,
Пасаду хвалiць "залатую",
Як свацця дзеўчыну якую.
Антось на словы не зважае,
Бо ўласным вокам уздужае
Зямлi вартоўнасцi спазнацi,
Цi яна мачыха, цi мацi,
Цi не збяжыш ты з яе ўпрочкi?
Малыя шэранькiя вочкi
З-пад цёмных броў сачаць, як мышкi,
Як вучнi дбалыя на кнiжкi,
На тыя польныя адзнакi,
На iх вартоўнасцi i бракi,
Якiх не кожны прымячае
Цi не набыў таго звычаю.
Глядзiць унiклiва i ўдумна,
Праверыць там, дзе справа сумна,
Зямельку ботам капарне,
У рукi возьме, азiрне
I расцiрае ў пальцах грудку,
Каб лепш дазнацца таго скутку.
Зямля сапраўды неблагая,
Гаспадара ж яна не мае;
Каб пахадзiць за ёю дбала,
Тады б не гэтак выглядала.
- Зямля запушчана ў васпана;
Пакрыта скураю дзiрвана.
Глядзеце - пырнiца якая!
Зямлi вартоўнасць ён знiжае:
- Чартапалох буяе дзiкi!
Антось звярнуўся да Хадыкi:
- А дзе ўжо пырнiк завядзецца,
Змаганне трудна з iм даецца!
Хiбеюць доўга тыя гонi.
- Э, плюнь, браток мой! плюнь, Антонi!
Гадок, ну, два таго змагання
I пырнiку не будзе звання!
Кажу ж я вам, браток мой мiлы:
Няўпраўка мне, бракуе сiлы.
Зямля ж, ох, многа патрабуе
I догляду, i той увагi,
