Рыгор Бородулин - Здубавецьця (кнiга) (на белорусском языке)
Абы цяляткi
У аднаго вушацкага доўга ня было дзяцей. Нарадзiўся сынок. Радасьць. Ды злыя на язык хацелi ахаладзiць шчасьлiвага бацьку, намякаючы, што ня ён творца. I адказаў гаспадар нядобразычлiўцам:
- Чые бычкi нi бычкi, абы мае цяляткi...
Ня езьдзiў на валах
Вушацкi сувязiст Апёнак ставiў громаадвод у калгасе былой Заходняй вобласьцi. Мяжа йшла ў нас дужа недалёка. Нахапiўся вечар. Апёнак сабраўся йсьцi дамоў. Старшыня кажа: вазьмi ровар i едзь. Сувязiст аднекаўся, бач, лепей пехатою пойдзе. Назаўтра скардзiцца старшыню, што замарыўся, пакуль дамоў дайшоў. Старшыня напамiнае пра ровар. Апёнак гаворыць, што ён на валах нiколi ня езьдзiў. Старшыня тлумачыць - ровар ня вол, а веласiпед.
Апёнак злуецца:
- Так бы й казаў, што веласiпед. А то ровар, ровар. Падумалася мне, што гэта вол.
Перажывём неяк
У Вушачы быў, так бы мовiць, мастак, што ў асноўным пiў, як у бот лiў. Часам на чарнiла (фарбы былi казённыя) зарабляў, ледзьве пэцкаючы няхiтрыя савецкiя плакаты раённага маштабу ды афiшы, калi якое кiно будзе. Сустракаю гэнага мастака пад час хрушчоўскае кампанii барацьбы з фармалiстамi й абстракцыянiстамi. Як i належыць - пьяны-пьяны. Суцяшае сябе й мяне за кампанiю:
- Ну, нiчога. Нас усiх б'юць, перажывём неяк.
За свае грошы
На прастольнае савецкае сьвята ўдзельнiк вайны валiцца аблiччам у лужыну, падымаецца ды зноў у тую ж лужыну. Жанчына заўважае:
- Божа, сiла твая сьвятая! За свае грошы так мучацца.
Моўчкi
У раённай вушацкай гасьцiньнiцы нiяк ня можа ўгаманiцца п'яная шафярня. Раве музыка. Жанчына, слабая на нервы, крычыць:
- Дайце жыць!
- Жывi моўчкi! - чуецца ў адказ.
Скрабок
Мужык быў падмяталам. Жонка цьвялiлася зь яго, iначай як скрабок i ня звала. Ня вытрываў, такога чосу даў, гаварыць жонка ня можа, дык хоць кiпцюрамi шкрэбае па падлозе. Усё роўна - скрабок!
Прынёс
Пастухi пасуць авец. Ранiца. Туманок. З хмызу падкраўся воўк дый ухапiў ягнятка. I ўцякае з дабычай на сьпiне ягнятнiк. (Мама некалi мне тлумачыла вузкiя прафесii ваўкоў. Той, якi коней рэжа - канятнiк, жарабят - жарабятнiк, на гусей палюе - гусятнiк.) А пастухi галёкаюць з двух канцоў:
- Цi гэта воўк?
- Аняго ж (iдзе ўстойлiвы выраз) заяц.
- Цi ён панёс?
- Аняго ж (зноў той жа выраз) табе прынёс.
Пакуль турукалiся, шэрага й сьлед прастыў. Разважлiвы вушацкi характар ня заўсягды карысьць прыносiць.
Ня круг
Вушацкiя любiлi прыгавор: "Куме мой, куме, дурны твой вуме. За аднаго абеду сем вёрст еду". Казалi й пра такiх, у каго ў роце мухi жэняцца: каша ў печы, а малако ў клецi, дык у клець з кашай па малако хадзiлi. I сапраўды старцу вярста ня круг.
Толькi з панам Богам
Пасьля вайны ў Заходняй Беларусi шмат хто iмкнуўся паехаць у Польшчу. (Хоць пасьля пiсалi: ожэл бялы, але жонд радзецкi). Агiтатарам з Усходняй было дадзена заданьне чынiць перашкоды. У бальшыне сваёй ад'язджанцы гэтыя былi палякамi касьцельнымi. I вось на адным сходзе ўшацкi актывiст вырашыў пасадзiць маладзiцу ў галёш. Просiць:
- Ну, калi ты полька, пагавары са мной па-польску.
Маладзiца адсекла:
- Па-польску я толькi з панам Богам размаўляю, а з такiм чортам як ты й гаварыць ня хачу.
Зала грымнула рогатам. Агiтацыя была зьведзена на нiшто. Атрымалася па Марксу: сьмеючыся, чалавецтва расстаецца з сваiм мiнулым.
Каб яшчэ кудзеля...
Мацi хварэла. Дачка прала кудзелю. Кудзелю спрала. Мацi памерла. Дачка галосiць:
- Каб яшчэ кудзеля была, дык мая мамка б жыла...
Ня носяць запазухай
На вушацкае зямлi гэтулькi камянёў, аж людзi вераць, што камянi растуць. Было, цэкоўскi iнсьпектар адвячоркам пасьля абеду, якi ў вячэру перарос, едучы ў райкомаўскай машыне, хвалiў начальства за такую ўвагу да авечкагадоўлi. Яно й на цьвярозую галаву ў тумане валуны лёгка за авечак прыняць.
I дагэтуль распавядаюць, як нехта ехаў на працу ў наш раён з Магiлёўшчыны ды браў з сабою два камянi - гнёт на гуркi, на капусту. Яму адразу параiлi выкiнуць, бо на вушацкае зямлi камянёў хопiць на ўсё. Толькi камень запазухай вушацкiя ня носяць.
Дзецi вiнаватыя
Шляхцянка ў касьцёле трымае малiтоўнiк дагары нагамi. I суседка, якая ўмее чытаць, пытаецца, чаму панi так малiтоўнiк трымае. Шляхцянка адказвае:
- То дома дзецi пшэвруцiлi.
Ненармальны
Нехта з вушацкiх шафёраў паехаў у суседнюю Смаленшчыну (яно, калi верыць царскiм картам, дык Смаленшчына ня суседняя, а нашая, беларуская), але забыўся ўзяць з сабой папаску. Заўсягды ж ня забываўся, асаблiва калi ехаў у Расею. Прыехаў. У вадну хату, у другую - просiць, каб што прадалi: цi масла, цi яек, цi сала. Як на марсiянiна глядзяць за такую просьбу. Нарэшце, калi ногi прыбiў да самага азадку, нехта зьлiтаваўся, дый паслаў у канцавую хату: "Там ненармальны жыве". А ненармальны, як выясьнiлася, таму, што трымае сьвiнчо, курэй, нават кароўку. Ён зь Беларусi пераехаў. Зямляк.
Палатунак ня па зубах
Пра вайну 1812 года распавядалi ў Кавалеўшчыне. Холад. Голад. Маладзiца зь дзецьмi сядзiць у нейкае яме. Прыходзiць галодны француз, жэстамi даводзiць, што хоча есьцi. У маладзiцы ў глiнянай мiсе камянькi, падае французу. Ашалела зiрнуўшы на гэтакi ня па ягоных зубах палатунак, француз, як любяць пiсаць нашыя эпапеiсты, падаўся ў бок лесу.
Дзякуй
У Кублiчах у ваднаго жыда сын ускочыў на каня й хацеў праскочыць празь мяжу. Яна йшла побач з мястэчкам. Памежнiкi схапiлi ўтрапёнца. Прыбег бацька й пачаў шчыра:
- I дзякуй вам, таварышочкi, што затрымалi майго баламута. Ён жа, дурань, мог, ня давядзi Бог, у Польшчы апынуцца.
Што рабiў дзед
Старэйшае пакаленьне вушацкiх i недаўмевала, i бакi ад сьмеху надрывала, калi па радыё перадавалi Купалаву "Паўлiнку".
З радыё чулася:
Дзед боб малацiў,
Баба падсявала.
А кожны слухач сам сабе працягваў:
Дзед у бабы папрасiў,
Баба ня давала.
Цi яшчэ:
Баба сеяла расаду.
Адзiн радок сьпяваў актор, а слухач зноў-такi дапяваў:
Дзед прыладзiўся к ёй ззаду.
Баба топнула нагой
Дзед з рассаднiчку далой.
Янка Купала фальклор ведаў. Ведаў, дзе кропку паставiць.
Вушацкi вугал
Цесьляры атрымалi заданьне ад райкома зрубiць iзруб пад установу ня як яны рубiлi спрадвеку "ў пальчыкi", а ў так званы нямецкi вугал (па-народнаму гэта завецца "ластаўчын хвост"). Каб доўга ня мудрыць i ня мучацца, зрубiлi яны iзруб "у пальчыкi", абрэзалi пiлой i дошкамi абабiлi. I выйшаў вушацкi вугал.
Пойдзем
Павяла маладзiца карову да быка. А бык нягеглы. Коўзаецца па беднай жывацiнцы ды валiцца. Глядзела-глядзела гаспадыня дый кажа:
- Пойдзем, мая кароўка, тут ня глэбля, а адно ўбейства.
Кароткi дыялог
Павезьлi ў сваты картавага. I наказалi, каб маўчаў, пакуль сваты сватаць будуць маладую. Але ня ведалi нiчога пра маладую. Сядзяць абоя, маўчаць, сваты салаўямi залiваюцца. Малады бярэ нож i пачынае скрэбсьцi падавы хлеб, на лiстах кляновых сьпечаны. Маладая ня вытрывала й пытаецца:
- Чаго ты наш х'еб ск'ябеш, што яму - сьвяйбiць?
- А што я - казёй, каб зь iстам есьцi?
Дагаварылiся!
I за скрып
Прынёс малады кавалер да шаўца шыць боты. Дамовiлiся пра цану. Нейкiя два рублi. Заказчык было пайшоў, але вярнуўся й папрасiў, каб боты былi абавязкова са скрыпам. Шавец згадзiўся, толькi дадаў:
- А за скрып яшчэ рубель.
Сакрэт скрыпу проста раскрываўся: пад падэшву клалася сухая бяроста. Скрыпела як са злосьцi.
Мала
Пасьля вайны часта рабiлiся рэформы. Перад кожнаю, каб пазбавiцца ад заўтра ўжо зьбясцэненых грошай, штурмам, як рэйхстаг, бралi ўнiвермаг. Падчыстую падмяталi ўсё з палiцаў. Дык у чарговы штурм маладзiца з нядалёкае вёскi позна ўскочыла ва ўнiвермаг. Схапiла два хамуты, надзела на шыю, так i выбегла. Як быццам мала было хамута калгаснага прыгону й хатняга клопату.
Анi тромбалi-бом
Бацюшка гуляў з ксяндзом у карты. Прысягнуў сабе, калi выйграе, будзе служыць абедню, калi прайграе - ня будзе. Прайграў. I пад самую ранiцу йдучы дамоў, разбудзiў званара й наказаў:
- А заўтра, Iван, анi тромбалi-бом, анi дзын-дзалi-дзын, анi за вяровачку.
Тром блiн папалам
Вушацкiм чулася, як звоняць званы ў розных храмах.
У царкве:
Блiны, блiны, клёцкi...
Блiны, блiны, клёцкi...
У касьцёле:
Тром блiн папалам...
Тром блiн папалам.
Галодны жывот чуў сыцiва.
Шчыры фальклор
Звычайна фалькларысты самi, наколькi хапала фантазii дый уменьня кiлзаць рыфму, славiлi калгаснае жыцьцё, старанную працу, дзiва дзiўнае, калектыўнае. А мне запомнiлася чатырохрадкоўе, так бы мовiць, вушацкая дайна, дзе паказаны адносiны калгасьнiка да ўсяго калгаснага:
А ў брыгадзе нумар тры
Згнiла бульба на гары,
Старшыня адно гаворыць:
- Ня бяры да галавы.
Гэта звычайна, калi чалавек марна каму грозiцца, кажуць: зробiць яму гразь на гары.
Уважылi
Пад час акупацыi да подпiсу пад партрэтам Гiтлера "вызвалiцель" нехта дадаў "ад мяса, ад малака, ад усяго добрага".
Пасьля вайны ў чахлым вушацкiм скверыку гiпсаваму Ленiну, каб ня азяб, надзелi фуфайку й у працягнутую руку паклалi некалькi мёрзлых бульбiн.
