Василь Быков - На сцяжыне жыцця (на белорусском языке)
Так у маўклiвай жаночай тузе мiнула зiма i наступiў першы месяц вясны сакавiк. Снег на вулiцах растаў, рэшткi яго вывезлi на машынах за горад; удзень з дахаў, гулка лопаючы аб асфальт, падалi рэдкiя цяжкiя кроплi. У парках i за горадам, праўда, было яшчэ снежна, але з кожным сонечным днём усё шырэлi, злучалiся адна з адной праталiны, налiвалiся пупышкi лазы i вербаў.
У жаночы дзень - 8 Сакавiка Фрузыне якраз быў выхадны, i яна, прыбраўшы зранку ў пакоi, узялася перашываць свой стары шарсцяны сарафан. Звычайна яна любiла такую работу, любiла прымерваць, прыкiдваць, каб зрабiць што як мага танней i лепей. З гэткiм жа стараннем яна ўзялася i цяпер, але спакваля неяк цiкавасць да работы пачала знiкаць. У думках усё часцей з'яўляўся Пархомаў, усё думалася, што ён за чалавек, чаму так уважлiва, не як другiя, паставiўся да яе, што ў яго самога на сэрцы? Час ад часу жанчына ўздыхала, апускала на каленi шыццё i затуманеным зрокам доўга пазiрала ў чыстае сонечнае акно на шашу, дзе некалi зiмой ён ладзiў машыну. Чамусьцi ёй усё болей i болей хацелася зноў убачыць яго, пачуць яго спагадлiвы разважны голас. Часам, схамянуўшыся, Фрузына лаяла сябе за недарэчныя мары, палохала тым, што, можа, у яго - сям'я, дзецi. Урэшце, колькi ёсць i маладзейшых, i прыгажэйшых, а яна - саракагадовая баба, - нi хараства, нi шчасця - навошта каму такая? Але звыклае iмкненне да яго ўзгаралася з новай сiлай, i яна ўсё пазiрала ў акно, трывожылася, хацела саўладаць з трапяткiм сэрцам ды не магла.
Урэшце перад змярканнем яна трохi адагнала ад сябе свае неспакойныя летуценнi, начала думаць аб iншым - аб людзях iхняй установы - трошкi ганарыстых, але нiштаватых супрацоўнiках, аб простых, часам языкастых, але няшкодных шафёрах, прыбiральшчыцах, вахцёрах. Успомнiлася, што чагосьцi радзей стала смяяцца Нонка - мусiць, нешта не ладзiцца ў яе замустве; усплыло ў памяцi, як апавядала Драздова пра сваю сварку з мужам; прыгадалася, як узiмку хварэў на нейкi цяжкi грып Петрачэнкаў i як усе клапацiлiся i непакоiлiся аб iм.
I вось у такую хвiлiну ўспамiнаў-роздумаў, адкусваючы нiтку, яна незнарок зiрнула ў акно i спалохана здрыганулася. Ад шашы сцяжынкай да барака iшоў Пархомаў.
Ён, вiдаць, раней яшчэ прыкмецiў яе ля акна i цяпер здалёк усмiхаўся. У руках яго i пад пахай былi папяровыя скруткi. На iм непрывычна тапырыўся добры чорны гарнiтур, неяк зухавата прыткнулася на галаве чыстая шэрая кепка. Фрузына вельмi спалохалася, кiнулася да дзвярэй, пасля - да стала, скамячыла кавалкi тканiны, кiнула iх на ложак, а пасля перахавала пад лаўку. Яна зусiм разгубiлася, а ён ужо стукаў у дзверы. Фрузына нiчога не адказвала на гэты стук, толькi шаптала роспачнае "ай Божачка!", а ён усё ветлiва пастукваў i чакаў дазволу ўвайсцi.
Трохi счакаўшы, яна сцямiла, што трэба сустракаць госця, i, прыдушыўшы ў сабе сарамлiвую збянтэжанасць, адчынiла дзверы. Ён з усмешкай зiрнуў на яе, далiкатна пераступiў парог, зняў кепку i пачаў старанна выцiраць аб палавiчок забруджаныя чаравiкi.
- Дзень добры, гаспадынька. Са святам! З жаночым днём! Вось здумаў, што адна, прыйшоў павiншаваць, бо я таксама адзiн...
Яна, усе яшчэ бянтэжачыся, запрашала яго садзiцца, падстаўляла табурэтку, тупала сюды-туды. Ён, перш чым сесцi, паклаў пакункi, выняў з кiшэнi бутэльку гарэлкi, паставiў на стол. Фрузына здзiвiлася i спалохалася, не ведаючы, навошта гэта i што яно можа азначаць, але прыкiнулася, што не заўважае тае незвычайнасцi, i дрыжачымi ад хвалявання рукамi круцiла рагi хусцiнкi.
Ён быў нязвыкла прыбраны - пры гальштуку, паголены, нейкi вясёлы, не падобны на будзённага, запэцканага i сур'ёзнага Пархомава. Цi то з прычыны сваей прыўзнятасцi, цi мо разумеючы стан гаспадынi, ён нi аб чым не пытаўся, а ўсё гаварыў сам.
- Думаю, што будзе жанчына адна марнець у гэткае свята? Дай, думаю, з'езджу, добра, недалёка.
- Ого, недалёка, - упершыню ўсмiхнулася яна, не ведаючы, куды дзець свае вялiкiя нязграбныя рукi.
- А якое там далёка? Тры-чатыры кiламетры - не адлегласць для чалавека, так сказаць, аўта-фота-мота. Ну, як ты тут жывеш? - спытаўся ён i агледзеў пакойчык. - Што, цячэ? - кiўнуў ён на мокрую пляму ў столi. - Рамонту дабiвацца трэба, а то што ж гэта такое - жаночае свята, а ў жанчыны дах працякае. А можа, проста дзiрка, трэ паглядзець. Э, ды i падлога тут рук просiць. Пераслаць бы, калi яшчэ лагi не згнiлi, а то што ж?
Ён закурыў, па-гаспадарску расклаўшы на стале курэцкiя прылады - блiшчасты партабак з папяросамi, запалкi. У пакоi прыемна запахла духмяным дымком добрых папярос, i ад гэтага паху Фрузыне чамусьцi стала лягчэй i весялей на душы. Яна ўжо перамагла ў сабе першае замяшанне, зразумела ўсё, што трэба было ёй рабiць, i, счакаўшы колькi хвiлiн, пачала даставаць са стала сякi-такi посуд.
Пархомаў ахвотна апавядаў пра свае шафёрскiя справы, пра парадкi ў гаражы, а яна па-маладому лёгка завiхалася ля стала - дастала гуркоў, дробнымi кольцамi парэзала каўбасу з пакунка, абчысцiла селядца. Да гарэлкi, аднак, яна не дакранулася, бутэлька ўсё стаяла, дзе была пастаўлена. Фрузына расставiла талеркi, напаследак дастала шклянку i невялiчкi кiлiшак. Пархомаў добра не адмытымi ад мазуты пальцамi ўзяў кiлiшак, пакруцiў у руках, незадаволена адставiў убок.
- А што ж гэта? Хiба большай няма?
- Няма, - схлусiла яна, зноў прысоўваючы кiлiшак. Ён з жартоўнай падазронасцю зiрнуў на яе i ўзяўся за бутэльку.
- Ну што ж, давай адзначым жаночае свята. Сядай, чаго там, - запрасiў ён. Яна паслухмяна i няўпэўнена, бы ў гасцях у чужой хаце, прысела на лаўку.
Яны выпiлi - ён паўшклянкi, яна са свайго кiлiшка. Пархомаў пачаў апетытна закусваць селядцом, яна таксама ўзяла кольца агурка i пацiху жавала. Першы кiлiшак узняў у ёй цэлы рой добрых, iмклiвых пачуццяў, адразу стала радасна i светла, але яна хавала гэта ў сабе i толькi ўсмiхалася. Ён ветлiва падсоўваў ёй талерку з каўбасой i, быццам яна была яго госцяй, запрашаў:
- Ты еш, каўбаса смачная, маскоўская, самы раз: не цвёрдая, i сала ўвакурат.
Пасля яны выпiлi яшчэ...
Нiколi ў жыццi ёй не было так хораша i па-маладому весела. Пархомаў добра еў; аж пачырванеў з твару ад выпiтага i з'едзенага i з нейкай лёгкай сяброўскай шчырасцю абыходзiўся з ёю. Ён нешта гаварыў i гаварыў усё, але яна дрэнна ўнiкала ў сэнс яго слоў. Яна ўся аддалася ва ўладу сваiх пачуццяў цiхага шчасця ад прывабнай цеплынi блiзкай чалавечай душы.
Урэшце, вiдаць, наеўшыся i напiўшыся, Пархомаў адсунуў ад сябе талеркi, адчынiў партабак. Яна, поўная замiлавання да гэтага чалавека, усё пазiрала на яго памаладзелы ўпарты твар, якi заставаўся па-ранейшаму разважны i цвярозы, быццам гарэлка не мела нiякай улады над iм. А Пархомаў, смачна зацягнуўшыся, падсунуў лаўку блiжэй да яе табурэткi i раптам проста, упэўнена, але зусiм не груба i не абразлiва прыгарнуў яе да сябе.
I яна не вырывалася, не супрацiўлялася, не аднеквалася, яна, як да жаданага, падалася да яго ўсiм целам, прыцiснулася да яго шырокiх, разагрэтых хатнiм цяплом i гарэлкай грудзей i ўтулiла ў яго пiнжак свой гэткi ж гарачы твар. Ён моўчкi i моцна тулiў яе, гладзiў па плячах сваiмi шорсткiмi далонямi, а яна, здавалася, гатова была памерцi за тыя хвiлiны незвычайнага, нiколi не зведанага шчасця чалавечай блiзкасцi. Нейкая хваля шчаслiвай бяздумнай знямогi ахапiла яе, узняла на страшную вышыню, ад якой зацяло дух i панесла, аж покуль яна перастала адчуваць сябе...
Уранку, ледзьве памыўшыся i дужа спяшаючыся, Пархомаў сабраўся i пайшоў. На парозе ён пацалаваў яе ў лоб, таропка прыгарнуўшы да сябе, i скупа сказаў на развiтанне:
- Ну, будзь здарова. Не смуткуй, нiчога. Харошая ты, праўда.
Яна начала наводзiць дома парадак, прыбрала пасцель, перамыла посуд. Увесь час яе перапаўнялi ўзнёслыя, радасныя адчуваннi ад усяго, што здарылася, ад таго, што ёсць гэткi просты i гэткi цудоўны чалавек на зямлi. Ёй вельмi прыемна было адчуваць, што яна, - як i ўсе жанчыны, не якая-небудзь пагарджаная няўдалiца, а таксама вось прывабная i любая мужчыне, што ён аддаў ей столькi пяшчоты i шкадуе яе. Ураз знiкла тая застарэлая маркота, якая ў адзiноце гэтулькi год дапякала ёй, - Фрузына адчула незвычайную дзявочую лёгкасць, зухаватасць, - здавалася, вярнулася яе даўняя забытая маладосць.
З гэтымi новымi радаснымi адчуваннямi яна прыйшла на працу, змянiла ў вестыбюлi Драздову, замяла падлогу, выцерла падаконнiкi i не ведала, куды яшчэ падзець сваю сённяшнюю iмклiвую энергiю. Як заўсёды, за акном бразнулi дзверцы i паўз яе, важна сапучы, прайшоў Iван Кузьмiч. Яна павiталася з iм, але ўжо не тым палахлiвым голасам, а з нейкай годнасцю i незалежнасцю ў тоне. Неўзабаве мякка, па-кацiнаму ступаючы на тоўстых падэшвах, прайшоў Петрачэнкаў, i ён не здаўся ёй сёння такiм недасяжным i далёкiм, як заўсёды. I калi, адстукаўшы абцасiкамi на ганку, у вестыбюль з'явiлася Нонка, Фрузына не вытрымала i на прывiтанне ветлiва адказала:
- З мiнулым святам вас, Нона Васiльеўна!
Увесь гэты дзень Фрузына з прытоеным бляскам шчаслiвых вачэй усмiхалася знаёмым. Хацелася ёй, каб хто спынiўся, загаманiў з ёю, нешта вялiкае бруiла ўвесь час у яе душы, не змяшчаючыся там, i жанчыне карцела падзялiцца з людзьмi радасцю, толькi дзялiцца не было з кiм.
