Кузьма Черный - Пошукi будучынi (на белорусском языке)
- Э, пане-браце, немец! Дык жа мяне дарма з табой напалохалi. Ты ж зараз сто вёрст без аддыхi пешкам зробiш. Ну што ж, праўся ды разумней. Такi i не шкодзiла б, каб вы ўсе папруцянелi, а то гэтулькi неспакою праз вас. Аж да Баранавiч даперлi. Чаго? Павошта?
- Дык ён паправiцца? - нясмела i з надзеяй сказала Волечка.
- А хiба табе не ўсё роўна?
- Гэта ж мая хата. Лепш жа, калi ён сам адсюль выйдзе, чым мёртвы завалiць мне хату. Што я тады з iм рабiць буду.
- Чуеш? - сказаў фельчар да немца. - Праўся, а то хату гэтай малой завалiш.
- Напiшам акт, што ён хворы i што я не мог у тэрмiн яго сканваiраваць, - сказаў салдат.
- Давайце паперы.
З паперай была цяжкая справа. Яе не было ў гэтай хаце. Фельчар стаў церабiць свае кiшэнi i сваю фельчарскую пакоўню. Немец тым часам больш ачомаўся. Ён стаў рухавейшы, ажывiўся, пачаў паднiмаць галаву i пiльна прыглядацца да людзей i да ўсяго, што было ў хаце. Нейкi неспакой з'явiўся ў яго вачах. Было вiдно, што трывога агарнула яго i што яна ўсё пабольшваецца. I чым больш ён трывожыўся, тым здаравейшы рабiўся колер i выраз яго твару. I раптам, як вада з прабiтага лёду, рванулася i лягла на яго твар пячаць недавер'я да ўсяго навакольнага i да людзей, якiя былi каля яго. I пасля гэтага страх праступiў на рысах яго твару. I гэта ўсе заўважылi. Фельчар нейк крыва ўсмiхнуўся i сказаў немцу:
- Чаго ты баiшся? Дурань ты. Нямецкая галава. Машыну якую цi гармату новую ты ўмееш выдумаць, а бачыць, што чалавек мае душу i сэрца - на гэта ў цябе няма нiчога... На, выпi гэты парашок, можа ўбачыш, што мы цябе лечым, а не бязвечым. - Немец выпiў парашок, i новы неспакой з'явiўся ў яго вачах. Ён нешта пачаў гаварыць i паказваць рукамi.
- Гэта ж ён думае, што я яму даў атруты! - моцна сказаў фельчар. Цьфу! Каб ты навек запаветраў!.. Што ты лапочаш? Павальней кажы, можа я разбяру што, цераз дзесятае ў пятае.
Фельчар нарэшце абмацаў у сваёй кiшэнi вучнёўскi сшытак. Немец убачыў паперу i пацягнуўся да яе абедзвюма рукамi.
Практычны ў жыццi фельчар адразу здагадаўся i адарваў ад сшытка лiст. Як сасмаглы ваду, так хапiў немец паперу i аловак. Не ведаю, цi прыйшла немцу ў галаву думка, што калi ён так жвава ўзяўся за паперу, а не ляжыць з паблеклым позiркам на лаве, то ён перамог ужо сваю хваробу. Але такая думка павiнна была б быць у яго. Пры лаве стаяў стол, немец прыпёрся да яго бокам i пачаў выводзiць на паперы алоўкам слова за словам. Фельчар бачыў, што яму так нядобра пiсаць, сеў сам на лаву i падпёр немца сваёю спiною. Немец спiсаў абодва бакi паперы i ўжо распiсаўся, як раптам як бы што ўспомнiў, пакiнуў пiсаць, i на твар яго лягла пячаць просьбы. Ён штосьцi пачаў гаварыць фельчару, якi ў гэты час якраз даў яму зноў парашок. Фельчар пачаў прыслухоўвацца i нарэшце штосьцi двума цi трыма словамi, к здзiўленню ўсiх, па-нямецку запытаў у немца, Праўда, яго гаворка па-нямецку была нясмелая, ён лавiў словы, як глухi прыглядаецца на вусны таго, з кiм гаворыць. Але ён зразумеў немца: той прасiў назваць яму адрас таго кутка, дзе ён цяпер хварэе. Фельчар прадыктаваў яму адрас на мястэчка Сумлiчы так, каб сюды льга было трапiць адкуль сабе хочаш, хоць з усяго свету. Пасля гэтага фельчар напiсаў акт аб хваробе немца. Праверылi па паперы ў салдата i запыталi ў самога немца, i ўсiм стала вядома, што немец завецца Густаў Шрэдэр. Салдат тады сказаў распiсацца ў акце за сведак Вольцы i яе маладому госцю. Волечка напiсала: "Вольга Нявада", а той напiсаў: "Кастусь Лукашэвiч, выгнанец з-пад Вiлейкi". Вельмi можа быць, што апошнiя словы яго подпiсу iшлi з яго абязвечанай цяжкай зменай у яго жыццi псiхалогii. Ён страцiў з-пад сваiх ног той грунт, на якiм стаяў на сваёй Вiлейшчыне. Нездарма ён на свiтаннi таго дня так ныў душой перад тварам бадзяння па свеце. Салдат схаваў акт сабе ў кiшэню, падзякаваў фельчара i сказаў:
- Сёння ў дарогу позна, ды i немец яшчэ слабы. А цераз ноч ён у мяне пойдзе як падмецены, так што мы да Слуцка даклыбаем як з перуна. Эй ты, хворы немчык, кладзiся i спi гэтыя паўсутак, каб заўтра ты ў мяне быў, як шустры бычок.
Немец недаверлiва паглядзеў на салдата, i з яго ўмомант зляцела тая ажыўленасць, першыя адзнакi якой ужо былi з'явiлiся ў яго. Ён глыбей пасунуўся ў лаву, дастаў з нетраў свае змятай i вываленай у зямлi адзежы некалькi закручаных у хустачку канвертаў з раней напiсаным на iх адрасам у Германiю i ў адзiн з гэтых канвертаў паклаў толькi што напiсанае пiсьмо, заклеiў i словамi i знакамi растлумачыў фельчару, што гэта пiсьмо, а не што iншае. Мусiць, фельчару тут ён найбольш мог даверыцца. Пасля гэтага ён паклаў пiсьмо сабе пад галаву i неўзабаве глыбока задрамаў. Дзень iшоў к вечару. Сонца стала нiжэй i пачало бiцца ў акно. У хаце стала ясна, шырэй i прастарней. Немец спаў. Салдат курыў, Волечка займалася дробнай хатняй таўкатнёй, як самая руплiвая з усiх жанчын на свеце. Малады яе госць стаяў на двары пры возе i глядзеў, як конi ядуць сена. Фельчар моўчкi сядзеў i пасля разгаварыўся з Волечкай.
- Дык i табе, дзяўчо, прыйшлося горка, - казаў ён. - Ну, бацька твой, дарма што пiсем не шле, а можа быць жыў i здароў i хутка вернецца дадому. Дык ты нiчога кепскага не думай, а жывi сабе памалу. Ведай, што кожны пражыты дзень адкiдае тое, што ёсць, i наблiжае тое, што будзе. Горачы на свеце многа, але i ў самай большай на свеце пасудзiне ёсць дно, няхай сабе яна хоць i да краёў налiта атрутай. А ты стаiш перад векам сваiм, дык атрута i горач выветрацца i высахнуць, а ты жыць будзеш... Дык як жа мне, - сказаў ён нарэшце да салдата, - трэба дадому брацца.
- Я пайду да старасты, каб даў фурманку вам, - прагаварыў салдат. - А мы з немцам у дарогу заўтра.
I гэтулькi было ў салдацкiм голасе спакойнай ураўнаважанасцi, гэтулькi было ў iм упэўненасцi, што ўсё на свеце iдзе да таго, да чаго яно iдзе, што здавалася, нiякае хваляванне не пройме гэтага чалавека. Салдат выйшаў, i ўсе ў хаце чулi, як ён на двары гаварыў з маладым выгнанцам. Немец крыху прыўзняў галаву, павярнуўся тварам угару i ляжаў так, гледзячы ў столь. Фельчар даў яму яшчэ парашок, i той, мусiць, ужо як мае быць убачыўшы, што яго не страляюць i не рвуць на кавалкi, а лечаць, выпiў лякарства i зноў спакойна ляжаў. Тым часам хлопец увайшоў у хату i, нi на кога не гледзячы, як бы сам сабе, моцна сказаў:
- Дык можна ж было i ўчора пайсцi да старасты, каб даў фурманку, а то мяне ганяў у мястэчка. Знайшоў сабе вазюра! Добры iнтэрас! Што ён да мяне мае! Прычапiўся!
- Намнога ты за яе старэйшы? - сказаў фельчар хлопцу i паказваючы на Вольку.
- Адкуль жа я магу ведаць? - пацiснуў плячыма хлопец.
- Як гэта? Хiба яна не сястра твая?
- Я на выгнанства ад вайны еду.
- Тут асталяваўся жыць?
- Не, я тут бацьку хаваў.
- Куды думаеш ехаць?
- I сам не ведаю.
- Кожная дарога куды-небудзь вядзе, але ты выбiрай тую, якая не вядзе ў прорву.
Прыйшоў салдат i сказаў, што фурманка пад'едзе пад хату.
Волечка тым часам нешта занадта рухава пачала завiхацца ля печы.
- Прынясi мне лому, - сказала яна да Кастуся без якой бы там нi было выразнай iнтанацыi ў голасе, i ён ахвотна прынёс лом.
- Увапхнi ў печ i запалi, бо я вельмi спяшаюся.
Сонца спускалася ўсё нiжэй, праменне яго з кожнай хвiлiнай зменьвала свой колер, i нарэшце ў яго роўным чырванаватым бляску ажыла задумёнасць цiхага змяркання. I тут пачалася паэзiя спакойнага адвячорка ў хаце. Усе цiха сядзелi, кожны на сваiм месцы i са сваiмi думкамi. У рухавым клопаце была толькi адна Волечка, малая гаспадыня гэтай хаты, дзе так нечакана сабралiся так не падобныя адзiн на другога людзi, далёкiя адзiн ад аднаго i месцам на зямлi, i прывычкамi, i звычаямi, i жаданнямi, i натурай. У печы зырка гарэў агонь i пры iм кiпеў вялiкi гаршчок. Волечка то выходзiла ў сенцы, то зноў уваходзiла ў хату i кожны раз прыносiла то цыбулю, то моркву, то бульбiну, то нейкае карэнне, то лiсце i падкiдала ў гаршчок.
- Што гэта ты варыш такое? - запытаў фельчар, сочачы за рухавай Волечкай.
- Вару яду.
- А як жа гэтая патрава завецца?
- Нейк завецца, - злёгку прыбянтэжылася Волечка.
- А чым жа ты яе закрашваць будзеш?
Волечка як аслупянела. Нерухомая яна стаяла, i твар яе загарэўся чырвоным колерам.
- Малаком, - нарэшце адказала яна так, быццам кожнае слова важыла сто пудоў i цяжка было яго спусцiць з языка.
- Як жа ты будзеш гэтую патраву малаком закрашваць, калi ты ў яе цыбулю кiдала?
Волечка выбегла ў сенцы, i вочы яе напоўнiлiся слязьмi. Стары фельчар адчынiў дзверы ў сенцы i сеў на парозе.
- А чаго ў цябе, дзяўчо, твар так зачырванеўся? (Ён не пытаў: "чаго ў цябе слёзы?")
- Бо я ля печы стаяла.
- У цябе няма сала?
- Няма, - як з-пад зямлi сказала яна.
- А каму ты так многа варыш?
- Усiм... нам... Ужо другi дзень у мяне ў хаце чужыя людзi, а я iм нiчога нават перакусiць не дала.
- А немца ты малаком паiла?
- Дык ён жа хворы.
- А малая ты мая, а галубка ты мая!
- Нiчога, я пастаўлю новы гаршчок, без цыбулi... Гэта я забылася...
Кастусь у момант вока праскочыў праз сенцы на двор, развярнуў на возе сена i з бадай што пустой зашмальцованай торбы дастаў усё, што ў ёй было. Гэта быў раздушаны крышан сала. Аж босыя пяты яго мiгцелi, як маланка, калi ён ускочыў назад у сенцы з моцным шпаркiм шэптам. На твары яго ляжаў таемны выраз вялiкага змоўшчыка:
