Якуб Колас - Новая зямля (на белорусском языке)
- Ты праўду кажаш, пан Амброжа,
Ды йначай наш Мiхал не можа:
Натура ўжо яго такая!
I Астахновiч зазначае.
Вясёлы смех i жарты, спорка
Вядзецца доўгая гаворка.
Будан жыве, будан гуторыць,
Аж покi сон усiх не зморыць.
XXIII. ПАНСКАЯ ПАЦЕХА
Якраз пад Вербнiцу ў суботу,
У самы снег i гразь i слоту
Ў будан Мiхал з Алесем пхаўся.
Конь Ножык клыгаў, аступаўся,
Вада пад коламi плюхцела.
- Бадай тут iх нуда паела!
Вязi з гумна для iх салому
I стол цягнi апошнi з дому,
Каб мелi дзе на чым пажэрцi,
Бога не нашага вы чэрцi,
Мiхал паноў кляне i лае;
А ён загад з кватэры мае
Сюды, ў будан, каб смачна спалi
I гора бы паны не зналi,
Завезцi стол, услон, саломы.
"Будуй ты ўсюды iм харомы.
Завошта ж iм, спытаць, пашана?
Навошта Бог трымае пана?
Дзеля таго, каб панавалi
I нашым братам папiхалi?
Цi ласку ў Бога заслужылi,
Каб iх тут песцiлi, тулiлi?..
Эх, брат! усё то - ашуканства!
Калi-нiбудзь iм згiне панства".
I чуў Мiхал нутром, душою
Не мае грунту пад сабою
Вось лад такi на гэтым свеце:
Адны ў пашане, тыя ў смеццi
I век жывуць пад нейкiм страхам,
Ўсе ж выйшлi ў жыцце адным шляхам!
I што ты зробiш? пакарайся
I аднаго гужа трымайся.
Да буданоў ён пад'язджае.
Пад'ехаў, конiка спыняе,
Знiмае стол, услон, салому,
Алеся шле з канём дадому,
А сам агонь тут раскладае,
Салому сушыць, прыбiрае,
Бо заўтра будзе паляванне.
Паны пад вечар прыязджаюць,
Iх на кватэры ўжо чакаюць,
Сюды прыпрэ iх у змярканне.
Пад вечар неба праяснiлась
I ўсё вакол развесялiлась:
"Глядзi - панам i тут шанцуе:
Сама пагода iм слугуе,
I сонца свецiць, стала цiша
Багатым чорт дзяцей калыша",
Мiхал у думках зазначае
I сам з сабою разважае.
I рупiць гэта паляванне,
А заўтра ранкам у свiтанне
Яму падводзiць трэба пана.
Ану ж глушэц неспадзявана
Зляцiць куды цi так зарвецца,
Калi на гэта павядзецца,
А ты свяцi тады вачамi
Перад ляснiчым i панамi.
- А, ты ўжо тут! тырчыць, як паля!
Здароў, як маешся, Мiхале?
- А так i маюсь, ягамосцю!
Не то з усмешкай, не то з злосцю
Мiхал з будана адазваўся,
А Пальчык громка засмяяўся.
- Ты, брат, як пан той у будане.
- А што ты думаеш, васпане?
Хiба не пан? - Мiхал падняўся,
Як пан, у бокi важна ўзяўся
I з панскай мiнай пахаджае,
Па-польску Пальчыка пытае:
- Цо повеш, галган? Цо потшэба?
Я далэм тобе, дурню, хлеба!..
Iдзь до д'ябла! - Пан праўдзiвы!
Са смехам Пальчык адзначае;
Абодвух смехам пашыбае
Спаткання гэты тон жартлiвы.
Праз паўгадзiны ўсе сышлiся.
Цяпер размовы павялiся
Наконт паноў i палявання.
Ох, дасць Ракоўскi залiвання,
Калi панам не пашанцуе
I сам глушца не запалюе;
Так i ўскiпiць, як рак чырвоны,
Такi ён кручаны, шалёны!
Сам вiнават - цябе аблае,
За няма-што з гразёй змяшае.
Ох, i паганая урода,
Прышыбла б дзе яго калода!
Абрыцкi моўчкi дым пускае
I люльку пальцам прыцiскае,
Аб чымся думае сукрыта;
Усмешка нейкая разлiта
I на твары i пад вусамi.
I толькi ўскiне ён вачамi
То на таго, то на другога,
Ды не прамовiць ён нiчога,
Бы засмучае штось старога.
- Ўставайце: едуць! - Ўсе ўсхапiлiсь,
Захвалявалiсь, захадзiлiсь,
Знакi на грудзях папраўляюць
I на спатканне выбягаюць
I ўраз спыняюцца, стаяць
Паноў тых трэба прывiтаць.
Паны ў калясцы пад'язджаюць.
Хурман тут лейцы падцiнае,
Стаенных пару прыпыняе,
А пан Абрыцкi з леснiкамi
Скланiлiсь нiзка прад панамi.
Паны чуць-чуць адно зiрнулi,
На iх увагi не звярнулi,
Як бы не людзi то стаялi,
I ў свой будан павандравалi.
Тут леснiкi бягом да брычкi,
Бо знаюць панскiя прывычкi,
Нясуць iх стрэльбы i пакункi,
Прылады розныя, ладункi
I ў будане iх прыбiраюць,
Панам, як могуць, дагаджаюць.
Паны ж не бачаць iх, не чуюць,
Бярэ iх нейкi рух, жартуюць;
Усё iх цешыць, забаўляе,
На лад вясёлы падымае:
Будан, агонь, начлег цiкавы,
Прасцецкi стол, салома, лавы,
Таксама цешыць паляванне,
Iм тут цiкава ўсё дазвання,
Апроч людзей, што iм так дбаюць
I ўсе iх глупствы выпаўняюць.
Тут быў Ракоўскi, пан ляснiчы,
З Нясвiжа глаўны кiраўнiчы
Маёнткаў княжацкiх, пан Свiда,
I трэцi пан, даўгi, як дзiда,
Быў пан Кржывiцкi, равiзовы,
Яшчэ нябачаны тут, новы.
Цямнее ў лесе. Ноч надходзiць,
Марозiк злёгку нацiскае.
На небе месяц усплывае,
Задуму смутную наводзiць
I лес маўклiвы азiрае.
Гарыць-дрыжыць агонь шумлiвы,
А залатыя пералiвы,
Вуглёў мiганне-дрыгаценне
Iм ткуць чароўнае адзенне:
Шчыты агнёвыя, кароны,
То ярка-светлы, то чырвоны.
Шугае полымя бурлiва,
А iскры-зорачкi шчаслiва
Бягуць-плывуць блiскучым роем
Угору ў голькi к тоўстым хвоям
I ў верхавiнах прападаюць,
Бы вочкi плюшчаць, умiраюць.
Тут светла, весела, ўсё жыва,
А ў лесе цьма ляжыць маўклiва,
Глядзiць панура, неласкава,
Што не ў свой час iдзе забава.
Дрыгучы блеск вакол гуляе,
I цьму адгэтуль адганяе,
I пiша здольныя малюнкi,
I фарбаў розныя гатункi
Па тоўстых хвоях раскiдае,
Дзiвоты чараў выяўляе.
Сядзяць паны, як страхi тыя,
А мiны важныя такiя,
Ўсе непрыступны i ўсе горды,
Рашучы погляды i цвёрды,
А ў кожным слове, ў кожным руху
Вiдна знявага да "псяюху".
"Псяюхi" ж iм усяк слугуюць
I для вячэры стол гатуюць,
Ў агонь бярвеннi падкiдаюць
I прад панамi выдыгаюць.
I вось за стол паны садзяцца,
Iм заманулась частавацца;
Кiлiшкi "вудкай" налiваюць
I чаркi з чаркамi стыкаюць,
Жуюць смажэнне i вяндлiну
I хваляць добрую часiну.
А "вудка" больш развесяляе;
Пан равiзовы зачынае:
"Ешчэ Польска не згiнэла,
Пукi мы жыемы".
Паны адны перад другiмi
Шыкуюць жартамi сваiмi,
Свой розум, гонар выстаўляюць
I дубальтоўкi выслаўляюць.
Ракоўскi, злосны з леснiкамi,
Зусiм не той цяпер з панамi.
Паны ў хвальбе не зналi меры,
Самiм сабе не мелi веры,
Ды пра лганнё сваё маўчалi,
Не падсяваючы, ўсе лгалi.
- А я, - тут Свiда выступае,
Ён вус угору падымае
I панству кiдае з запалам:
Седм вiлькув забiв едным стшалэм!
Паны на момант слупянеюць,
Жаваць iх скiвiцы не смеюць:
Загнаў пан Свiда iм загвоздку,
Як бы у горла сунуў костку.
- Дальбуг, цекаве, даен слово!
Сказаў нарэшце равiзовы.
- Гм, як жа гэта, проша пана?
Ўсiх зрэзаў Свiда нечакана
I верх цяпер над iмi мае.
Паноў аж зайздрасць разбiрае.
- То пан жартуе, як то можна?
Паны развагу вядуць розна:
Сказаць: салгаў - не выпадае,
Паверыць - веры не хапае;
А паўнамоцны ў здаваленнi,
Як бы агорнуты ў праменнi,
Навокал горда пазiрае
I важна шчокi надзiмае,
Як бы паноў ён i не бачыць.
- Няхай жа пан то растлумачыць!
- А так, панове: едным стшалэм!
Зноў ткнуў iх Свiда як бы джалам.
Ў канцы дае iм тлумачэнне:
Забiў ваўчыцу на шчаненнi.
Паны - ляснiчы й равiзовы
Як па камандзе, б'юць галовы:
- I як то мы не дагадалiсь!
I доўга ўсе яны смяялiсь.
Назаўтра рана чуць разднела,
Чуць-чуць на ўсходзе пасвятлела,
Была кароткая нарада,
Каму вясцi якога пана.
"Абы не гэтага шатана,
Хоць бы не мне ўсучылi гада",
Мiхал падумаў аб ляснiчым.
"Абы не з гэтым паляўнiчым",
Так i другiя разважалi,
Пераглядалiся, чакалi.
Але як Свiда быў тут глаўны,
А з леснiкоў найболей слаўны
Мiхал даўно ўжо тут лiчыўся,
То ён Мiхалу даручыўся,
Кржывiцкi Пальчыку застаўся,
А ў трэцяй пары аказаўся
Нiхто другi, як наш Гавака;
Аж уздыхнуў ён, небарака.
Размеркаваўшысь такiм чынам,
Паны па розных пуцявiнах
Iдуць на токi з леснiкамi.
Мiхал здалёк пайшоў цянькамi;
Гатовы план даўно ён мае,
Iдзе i Свiду навучае,
Гаворыць з прыцiскам, хоць цiха,
Каб не ўстрывожыць тое лiха.
- Вось тут, паночку, "такавiска",
Глушэц асочаны ўжо блiзка,
Няхай жа пан iдзе цiхутка,
Бо гэта штучка вельмi чутка:
Не асцярогся - i прапала.
I Свiда слухае Мiхала,
Што толькi той нi загадае.
Мiхал над панам волю мае,
Цяпер ён пан хоць на мiнутку.
"Скачы ж, браток, пад маю дудку,
Прызнай жа мне i ты пашану?"
Мiхал у думках кажа пану.
- Як скокну я - i пан хай скача;
Спынюся я - i пан спынiся!
Глядзi ж, панок, не памылiся,
Каб тут не вынiкла няўдача!
Мiхал замёр, стаiць маўклiва,
А з iм i Свiда нерухлiва.
У лесе значна пасвятлела,
I вось дзесь блiзка, перш нясмела
Заграў глушэц i абарваўся
Ды зноў зачаў, разбалбатаўся.
Мiхал даў знак. Скок-скок! спынiўся,
З iм радам Свiда апынiўся.
- Цi бачыць пан? унь-унь чарнее...
Ой, не: хай пан цярпець умее!
