Якуб Колас - Новая зямля (на белорусском языке)
Але зiрнем мы на Парэчча,
Чым там у лесе жыве хата,
Як там рыхтуюцца да свята
I як калядкi сустракаюць.
Навуку хлопцы прыпыняюць,
У iх - развязаныя рукi:
Да "правадоў" няма навукi.
Дарэктар з радасцi спявае,
Дадому едзе, спачывае,
I летнi збор цяжэрнай працы,
Хлябоў высокi торп-палацы,
Праслухаў цэпаў голас ёмкi,
I дзе быў торп - там стог саломкi,
А цэп замоўк, хоць не навекi,
I зерне ссыпалi ў засекi.
Антось таксама цяпер вольны,
Яму - бы празнiчак прастольны:
Сюд-туд, глядзiш - ён ухадзiўся,
Цi з'еў цi не - на луг пашыўся;
Цягнуў луг дзядзьку, iм валодаў.
Сябра майстэрства i паходаў,
Сякерку, вострую падругу,
Засуне спрытна за папругу.
I Костусь з дзядзькам, як вядома;
Хiба ты ўседзiш цяпер дома?
А з дзядзькам пойдзеш - так цiкава!
Яны йдуць бойка i рухава,
Бо зiмны холад падганяе.
Любота, братцы! снег лятае,
Ды так спакойна, так цiхутка!
Куды нi глянь - усё бялютка.
А тыя лёгкiя пушынкi,
Здальнейшых ручак кружавiнкi,
Сухiх чаротаў чуць крануцца,
То так жа люба засмяюцца,
То цiха-цiха загамоняць,
То штось шушукнуць, то зазвоняць.
А там, мiж лесам i табою,
Сам Бог паводзiць барадою:
Трасецца сетачка сняжынак,
Як смех прыгожанькiх дзяўчынак,
Што звонiць песняй маладою.
Антось на рэчцы прыпынiўся:
Тут першы загарад таiўся
Пад гэтым снегам i пад лёдам
З адным-аднюткiм толькi ходам,
I той бучом быў перахвачан
Яшчэ увосень час тут страчан,
Палонка лёдам моцна скута,
Ды працы тут адна мiнута.
Палонку дзядзька прасякае,
А Костусь, радасны, чакае,
I зорыць пiльна ён вачыма,
Калi той бучык дзядзька ўзнiме.
А дзядзька - о, ён акуратны!
Работнiк дзядзька наш выдатны:
Ва ўсiм парадак i лад любiць
I часу дарма ён не губiць!
Прасек палонку, крыгу вынуў,
Тады на бучык вока кiнуў,
Бярэ за палку, падымае
I буч на бераг выкiдае.
I дзядзькаў твар крыху святлее
Была слабая тут надзея;
А вось глядзi, там штось шалпоча,
Вiдаць, iх доля не сiроча!
I буч кулём угору ставяць
I часу доўга тут не бавяць.
Развязан куль. Тут гоман, смех,
I рыбу вытраслi на снег.
Акуньчык спрытна страпянуўся,
Мянёк-завала ўзварухнуўся,
Яшчэ мянёк ды пара плотак.
Ну, вось табе i заработак!
А там яшчэ ёсць загародкi...
Не дармы, не, iх пераходкi!
Iдуць дадому, разважаюць,
Чаго на святы накупляюць,
Антось часамi, як дзiця.
Тым часам заўтра i Куцця.
Мiхал - ужо нейк вайшло ў моду
Ў Нясвiж прад святамi штогоду
Вазiў для замкавых паноў
Грыбы, i рыбу, i зайцоў.
Куцця. Марозна. Хмурнавата.
Сняжок падкiдвае заўзята;
Снег на Куццю - грыбы на лета,
Такая матчына прымета,
А сцежкi чорны - ягад многа;
Ну, i за гэта хвала Богу.
Абегаў Ўладзя раўчавiну,
I клiн, i пасечку, лагчыну.
Па жменьцы ў снег аўса стаўляе
Зайцоў ён гэтым прывабляе,
Каб праз акенечка з каморы,
Калi прынадзiцца каторы
У ночку цёмную хадзiць,
Навесцi стрэльбу i забiць,
Бо тут зайцоў было даволi.
I дроў на свята накалолi,
Трасянкi загадзя натрэслi,
Сянца пахучага прынеслi:
Куццi гаршчок ужо ў калена
Стаяў на лаве, чакаў сена,
I вось цяпер гаршчок з куццёю,
Як цар даўнейшаю парою,
Ў пачэсны кут, на свой прастол,
Стаўляўся з гонарам за стол
На гэта сена пад багамi,
Ўладар над хлебам i блiнамi,
Бо ён у гэты дзень - персона!
Яго вянчаў абрус-карона:
Гаршчок агорнуты пашанай,
Хоць ён фамiлii глiнянай.
Якiя ж матчыны намеры
Наконт куццi, наконт вячэры?
Ох, гэта дзецям знаць цiкава,
Калi якая будзе страва,
Ў якiм лiку, ў якiм парадку?
Што на канцы i што ўпачатку?
А ў маткi ўсё абмеркавана
I ўсё прадумана ад рана.
Там, на гары, пад шчытам дзе-та,
Быў мак павешан яшчэ з лета
Цяпер у цёрле ён пацёрты.
У патайным куце каморы,
Як смерць Кашчэя, пад запоры
Мядок быў хiтра дзесь запёрты,
Цяпер яго насталi часы,
Бо ён патрэбен для закрасы,
I што кiсель той без сыты
У вечарок гэты святы?
Маўчком Антось часiнай шэрай
У ельнячок шмыгнуў з сякерай:
Цi ж ён звярэдзiцца, сагрэшыць,
Калi малых дзяцей пацешыць
I iх ялiнкай пад куццю
Хоць раз забавiць у жыццю,
Калi забавiць толькi зможа?
Ялiнка ў хаце так прыгожа!
I колькi радасцi i ўцехi!
На ёй валоскiя арэхi,
А з пазалочанай паперкi
Глядзяць панадныя цукеркi;
I больш на ёй няма нiчога,
Ды хiба ж дзецям трэба многа?
Даволi з iх i той прынады
Яны давольны, яны рады.
У хаце добры лад i згода,
Як патрабуе i прыгода,
Паважнасць вечара святога
Не ўчуеш слова ты благога,
I ўсе прыбралiсь i памылiсь,
Мiхал з Антосем падгалiлiсь
I парасчэсвалi чупрыны.
- Ну, засцiлайце стол, мужчыны!
I стол той гуртам прыбiраюць,
Настольнiк белы падымаюць,
На стол растрэсваюць мурог
На сене колiсь быў Сын Бог
I роўным пластам рассцiлаюць,
Сянцо абрусам закрываюць.
За стол садзяцца ўсе ў парадку
I прад сабой кладуць аладку,
Вiдэльцы, лыжкi разбiраюць
I стравы першае чакаюць.
- Ты, брат, глядзi не ашукайся:
Не надта зразу накiдайся,
Бо потым шчыра пашкадуеш,
Калi жывот свой напiцуеш:
Чым дальш - смачнейшыя патравы,
I многа iх, i ўсе цiкавы;
Я знаю хiтрасць гэту ўсю,
Алесь гаворыць Кастусю.
Мiхал бутэльку адтыкае,
Бо ўжо закуска тут чакае:
Стаяць, як горкi, скавародкi,
Тут акунькi, мянькi i плоткi,
Ды так падсмажаны, што люба
Сама да iх iмкнецца губа.
Гарэлка, радасць-весялуха,
Прыемна булькае для вуха
I гэтак вочы прыцягае,
Ну, як каханка маладая!
- Ну, што ж, Антось, здароў будзь, браце!
Няхай дае Бог лад у хаце,
Дабра, прыбытку прыспарае,
Каб у хляве ды ўсё пладзiлась,
Каб жыта ў полi каласiлась,
Няхай раяцца добра пчолы,
I самi будзем мы вясёлы;
За год дай божа дачакаць
Здаровым новы год спаткаць.
- Дай божа! - дзядзька адазваўся
I сам з прамовай зварачаўся,
П'ючы цяпер да гаспадынi,
Падатак кожнай дай часiне,
На ўсё гатовы ў кожным часе.
I вось вячэра зачалася!
Спынiцца мушу я на квасе:
Ён колер меў чырванаваты;
Тут быў таран, мянёк пузаты,
Шчупак, лiнок, акунь, карась,
Кялбок i ялец, плотка, язь,
Яшчэ засушаныя з лета.
Але не ўсё яшчэ i гэта:
Аздоблен квас быў i грыбамi,
Выключна ўсё баравiчкамi;
Цыбуля, перчык, лiст бабковы
Ну, не ўясiсь, каб я здаровы!
Пiльнуй, - цiшком скажу мiж намi,
Каб i язык не ўцёк часамi.
За квасам елi верашчаку,
А потым блiнчыкi на маку,
А там ламанцы-праснакi
З пшанiчнай добрае мукi;
А макаў сок такi салодкi!
Ламанцы ў iм, ну, як калодкi
Так добра макам пранялiся,
У рот паложыш - аблiжыся.
За прасначкамi йшлi кампоты,
Кiсель з мядоваю сытою;
Вячэру скончылi куццёю,
Але ўжо елi без ахвоты,
Абы падатак той аддаць,
Стары звычай ушанаваць.
I после гэтакай вячэры
Жывот выпучваўся без меры,
А з-за стала як уставалi,
То нават трохi i стагналi.
На першы дзень святых калядак
Такi ўжо быў стары парадак
Збiралi сена са стала,
Кармiлi iм каня, вала
I ўсiх жывёлiн, хоць па жменi,
А на стале, ў драбнюткiм сене
Здавён-даўна вялося й гэта
Уважна зернетак шукалi
I па тых зернетках гадалi,
Якi зародзiць хлеб налета.
XXI. ТАЕМНЫЯ ГУКI
Пад iншы год у холад люты,
Калi ўсе рэчкi лёдам скуты
I ўсё пад снегам качанее,
Глядзiш - цяплом табе павее,
I з поўдня вецер хмары гонiць,
У вокны дождж буйны зазвонiць
I з капяжоў руччом сцякае,
I снег жыўцом ён паядае.
Скiдае лес убор зiмовы.
I шум другi на лад-спеў новы
Над борам цягне несканчона.
I фанабэрыцца варона:
"Вясна! вясна! гразь! гразь!" - спявае,
Як бы вясну ўжо сустракае.
Памiж алешнiку змяёю
Крынiца чорнай паласою
На свет зiрнула, лёд прабiла,
Ў старых карчах загаманiла.
I палыселi касагоры,
Вадою поўняцца разоры,
Бяжыць, шумiць вада ў лагчынах.
I лёд уздуўся ў азярынах,
Дарогi ў полi ўсе псуюцца,
Аб крыгi крыгi з шумам труцца,
I луг залiт увесь вадою,
Як i сапраўднаю вясною.
Ды гэта толькi кпiны-жарты:
Зiмой цяпла чакаць не варта
Зiма свайго не падаруе
I злосна ветрам засвiдруе
Ды так пацягне, так зайграе,
Што проста нос табе зрывае.
I выюць ў полi завiрухi,
Як за труною маладухi,
На лес накiдваюць намiткi
I робяць гурбы ўвачавiдкi.
Варона гонар свой збаўляе,
Ды зноў да сметнiка вiтае,
I свой жывот галодны пынiць,
На спевы дзюба не расчынiць.
Дзярэўi ў белы пух убраны,
I снегам "лысiны" засланы;
Застылi рэчкi, азярыны
