Якуб Колас - Новая зямля (на белорусском языке)
I ў тую ж самую хвiлiну
Агнём апёк Алесю спiну.
Алесь заенчыў праразлiва,
Упаў i зноў схапiўся жыва,
А дзецi ў плач, у енк, у слёзы,
I ўсе разбеглiся, як козы;
А бацька, страшны, поўны злосцi,
Алеся лупiць без лiтосцi;
I мацi рады даць не можа
Так моцна бацька абурыўся.
Даў Бог, Ксавэры налучыўся.
- Пакiнь, Мiхал! пакiнь, нябожа!
Апамятуйся, цi так можна?
Насмерць заб'еш неасцярожна!
Прыбег i дзядзька на падмогу,
Насiлу вырвалi нябогу.
А бацька сек, пытаў скрозь гнеў:
- Куды "начаткi", гад, задзеў?
Алесь без вопраткi i босы
Бяжыць у снег, проставалосы,
За хлеў ён чэша без аглядкi:
- А во яны! а во "начаткi"!
I мушу я адно зазначыць,
Няхай тут праўду кожны ўбачыць,
Што гэта прыкрае здарэнне
Пайшло яму на паляпшэнне.
ХVI. ВЕЧАРАМI
Малюнкi родныя i з'явы!
Як вы мне любы, як цiкавы!
Як часта мiлай чарадою
Вы ўстаяце перада мною!
I так панадна смеяцеся
Жывою баграю на лесе,
I златаблескiмi снапамi
Праменняў-стрэлаў над палямi,
I брыльянцiстаю расою,
Калi гарачаю касою
Скрозь лiсцяў сетачкi-аконцы
На ёй заззяе цiха сонца,
Яе так песцiць, так кахае,
Па ёй вясёлкi рассыпае!
Я бачу роўныя пакаты
Палёў за Нёмнам i iх шаты
Аўсоў палоскi, лавы жыта,
Што морам золата разлiта;
I грэчак белыя абрусы,
I лесу два крылы, як вусы,
I цёмны роў, вадой прабiты,
Такi зацяты i сярдзiты;
Ялоўцаў шэрыя аблогi,
Дзе белы мох, сiвец убогi
Пясочак жоўты засцiлаюць
I дзе зайцы прыпынак маюць.
Я чую шум рознагалосы
Лясоў, лугоў, дзе звоняць косы
У часе дружнай касавiцы;
Я чую громы навальнiцы,
I шум глухi буйных дажджоў,
I песнi звонкiя палёў,
I цiхi плач ускрай магiлы.
Даўно зацiх iх голас мiлы,
Даўно ўсё змоўкла i прапала,
Iх толькi памяць захавала.
Але нявiднымi нiцямi
Я моцна-моцна звязан з вамi,
Малюнкi роднае краiны!
Эх, зараслi вы, пуцявiны
У гэты мiлы мой куточак,
Дзе ные жоўценькi пясочак
Пад летнiм сонцам, пад спякотай
I ззяе смутнай пазалотай
Над самым Нёмнам срэбраводным,
Так сэрцу блiзкiм-блiзкiм, родным.
I зараслi не палынамi,
Не крапiвой, не драсянамi,
Не чаратом, не лебядою
А беларускаю бядою.
Ды покi будзе сэрца бiцца,
Яно не зможа пагадзiцца
Нi з гэтым гвалтам, нi з бядою
Над нашай роднаю зямлёю...
Эх, мiлы край адвечнай мукi!
Пракляты будзьце, вусны, рукi,
Што на цябе ланцуг кавалi
I ў твар зняважлiва плявалi!
Няхай агонь i жар пакуты
Навекi спалiць здзек той люты,
Якi спрадвеку там пануе,
Над тым, хто родны скарб шануе
I хто ўсiм сэрцам i душою
Астацца хоча сам сабою.
Жывi ж, наш край! Няхай надзея
Гарыць у сэрцы i мацнее,
Што хоць не мы, дык нашы дзецi
Убачаць цэльным цябе ў свеце!
Алесь на дзеле праканаўся,
Што ён дарэмна марнаваўся
I што ўжо больш няма збавення,
Як толькi ўзяцца за вучэнне,
Як гэты клопат не марудны.
I што ж? закон быў не так трудны,
Ужо па той адной прычыне,
Што ён запiсан быў на спiне
(А ў сэрца ўложан сам сабою),
I ўсё пайшло сваёй чаргою.
Цяклi дзянькi ды йшлi нядзелi,
I час тут вольны хлопцы мелi,
Вучылiсь толькi да абеду,
Вучылiсь нават не без следу.
I Костусь, мушу я прызнацца,
Ўжо ўмеў на дошцы распiсацца,
Што вельмi цешыла Мiхала
I гонар бацькаў падымала.
Удзень, як лекцыi канчалi,
На рэчку хлопцы выбягалi
Крыху пакоўзацца па лёдзе
Цi так пабегаць на свабодзе,
У снег залезцi па калена,
А то насiлi козам сена
Ў звярынцы козы зiмавалi
I iм палонкi прасякалi.
I сам дарэктар клышаногi
Не горш ад вучняў бег з дарогi,
Гайсаў па снезе, распускаўся
I штурхалямi захапляўся.
А як надарыцца часамi
Яму спаткацца там з казамi,
Тады крычаў ён благiм матам,
Тады рабiўся ён вар'ятам,
Такая радасць пашыбала,
Так хвалявала, захапляла.
I гэту радасць, мiг шчаслiвы,
Выказваў крыкам праразлiвым.
- А я-я-яй! А я-я-яй!
Крычаў, хоць вушы затыкай.
Другi раз хлопцы валяць валам
У ток да дзядзькi ўсiм кагалам.
На току ў дзядзькi, бы ў святлiцы,
Маркотна свецiць блеск газнiцы;
Дрыжыць агоньчык сiратлiва,
У бокi ходзiць палахлiва.
На месце ўсё тут i прыбрана,
Так гладка ўсё дапасавана.
А тыя ж граблi цi цапочкi!
Ну, толькi цешыць iмi вочкi!
У рукi возьмеш - працы хочуць,
У дзела пусцiш - зарагочуць!
А як наш дзядзька час там бавiць!.
Ён не працуе - iмшу правiць!
Вось як жывога дзядзьку бачу,
Я тут партрэт яго зазначу.
Ён невысок, не надта ёмак,
Ды карчавiты i няўломак,
А волас мае цёмна-русы,
I зухаўскiя яго вусы
Умеру доўгi, густаваты,
Угору чуць канцы падняты;
А вочы шэры, невялiчкi,
Глядзяць прыветна, як сунiчкi,
Але раптоўна i адразу
Не расчытаеш iх выразу:
То смех, то хiтрасць з iх блiскае,
То дабрата, але якая!
А нос... я глянуць мушу ў неба,
Бо не патраплю, як пачаць
I з чым нос дзядзькаў параўнаць,
Каб выйшаў ён такi, як трэба:
Ну, нос кароткi i таўсматы,
Ды досыць спрытны, хоць кiрпаты.
Антось наш дбалы, акуратны,
А пры рабоце якi здатны!
Што нi замыслiць, то ўсё зробiць
I так прыгонiць, так аздобiць,
Што i для вока нават мiла.
I ўсё выразна гаварыла,
Што ён не толькi гаспадар,
Але й прыроджаны штукар,
Якiх на свеце не так многа.
За дзядзьку людзi просяць Бога:
Каму ён толькi не спрыяе,
Каго з бяды не вызваляе!
У дзядзькi цэлы спрат запасаў
Не любiць дзядзька пустаплясаў.
Вось вы зiрнiце ў хлеў на вышкi!
Там многа яблынiн на лыжкi,
Там ёсць iгруша i клянiна,
Якая хочаш дравянiна:
Грабiльны, коссi, клёпкi, восi...
Няма трайнi - йдзi да Антося.
I людзi дзядзьку шанавалi,
А на кiрмашы частавалi.
Каса чыя нядобра косiць
Няхай Антося ён папросiць:
Антось наладзiць - так дагонiць,
Тады пабач, як загамонiць!
Каса не косiць - каса брые
I шчытнякi бярэ сухiя,
Бо ў дзядзькi рукi залатыя.
Каб дапiсаць партрэт Антося,
Скажу: на свеце не знайшлося
Нi ўдоўкi-любкi, нi дзяўчыны,
Каб палучыць дзве палавiны,
Каб разам шчасце здабываць
I поруч долю падзяляць.
I я тут сам за дзядзьку мушу
Назад старонку адгарнуць,
I аб вясне яго ўздыхнуць,
I добрым словам яго душу
Яшчэ раз шчыра памянуць.
Была вясна, было iмкненне,
I сэрца ведала тамленне,
I сэрца водгук сэрца чула,
I сэрца к сэрцайку гарнула.
Ды толькi ж доля не судзiла,
I любка-Наста, яго мiла,
Што так клялася, цалавала
I к сэрцу з жарам прыхiляла,
Што так сулiла шчасця многа,
Яго змяняла на другога!
Антось... Ды што!.. цяпер забыта,
Даўно пажалi тое жыта
I тыя межы зааралi,
Што дзядзькаў смутак калыхалi.
- Ну, хлопцы: зараз дамо жару!
Саб'ем пасадаў яшчэ з пару.
Снапы ў радочкi палажылi,
Так i дзяды яшчэ вучылi,
Каб каласы ды з каласамi,
А да пярылаў гузырамi.
- Ну, грымнем, хлопцы, каб звiнела!
I пяць цапоў iдуць у дзела!
Не малацьба, а бубнаў хоры!
Здаецца б, цэпам вадзiў хворы!
Бiчы кладуцца так рытмiчна,
Само гудзенне iх музычна;
Снапы не ўлежаць, скачуць самi
I сыплюць жыта пад бiчамi,
А дзядзька рэй вядзе, гукае
I адным крыкам памагае:
- Дай, дай яму, брат! дай з-за вуха!
Гэ-гэх, скачы, баба-псяюха!
Гудуць цапы ўгары праворна,
Iдзе работа дружна, спорна,
Аж падшыбае ўсiх ахвота,
Бо мае свой захоп работа.
Вось так адно другiм мянялась,
Затым яно й не прыядалась,
Калi было ўсё ўмеру, ўпору,
I гладка йшло ўсё тут угору.
Таксама вечар свае бавы
Нясе з сабой не менш цiкавы
I асаблiва перад святам,
Калi, бывала, дзядзька з татам,
А з iмi часам гэтаксама
Язык развяжа свой i мама,
Пачнуць казаць свае ўспамiнкi,
Вясцi размовы пра старынкi,
Пра незвычайныя здарэннi
I iм даваць тут тлумачэннi.
Цяпер камiнак спачывае,
А хату лямпа асвятляе,
Але маркотна i тужлiва,
А ценi страшна i маўклiва
То затрасуцца, затанцуюць,
Як бы каго яны пiльнуюць,
То заспакояцца зацята,
Калi замрэ i сама хата.
Тады здаецца, ценi тыя
Не проста ценi, а жывыя,
I нiбы ў iх ёсць нейка справа,
I таямнiчна i цiкава.
Дарэктар к печы прытулiўся,
На дзядзькаў твар утарапiўся.
- Мне сам казаў Пятрусь Грыхiнiн,
I лгаць жа ён не быў павiнен:
Дадому ехаў ён з Княжога,
Вакол няма нiдзе нiкога,
I цiха ўсё, як бы зацята.
Было ўжо трохi пазнавата,
А ён на волiках пляцецца,
I так яму ўсё штось вярзецца.
Вось едзе ён, масток мiнае,
Аж хтось з-за паляў вылятае,
Як жар чырвоны ды вяртлявы,
I хвошча пугай ўлева, ўправа
I па валах i па Пятрусю.
