Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)
- Слухаю, мэм. Дзякую вам. - Прадавец паклаў бульбу ў пакет i акуратна загнуў яго зверху. Потым пакасiўся на пакупнiцу i хуценька перавёў вочы на прылавак. Мацi сачыла, як ён пакуе, ледзь прыкметна ўсмiхаючыся.
- Як жа вы пайшлi на такую работу? - запыталася яна.
- Чалавеку есцi трэба, - адказаў прадавец i рашуча паўтарыў: - Чалавеку трэба есцi.
- Якому чалавеку?
Прадавец паклаў на прылавак чатыры пакеты.
- Фарш, бульба, хлеб, кава. Роўна на даляр.
Мацi падала яму квiток i пачакала, пакуль ён запiша прозвiшча i суму ў журнал.
- Ну вось, - сказаў ён. - Цяпер мы ў разлiку.
Мацi ўзяла з прылаўка пакеты.
- Яшчэ вось што, - сказала яна. - У нас цукру няма да кавы. Сын мой Том хоча з цукрам. Слухайце, нашы цяпер працуюць у садзе. Адпусцiце мне цукру, а квiток я потым прынясу.
Прадавец адвёў вочы ад мацi, адвёў iх далёка ўбок.
- Не магу, - цiха прамовiў ён. - Такое ў нас правiла. Не магу. Мне ўляцiць. Мяне звольняць.
- Нашы ж працуюць у садзе. Яны, пэўна ж, больш за дзесяць цэнтаў зарабiлi. Дайце мне толькi на дзесяць цэнтаў. Тому хочацца салодкай кавы. Прасiў цукру купiць.
- Не магу, мэм. Такое правiла. Без квiтка тавар не адпускаем. Аканом увесь час мне пра гэта дзяўбе. Не, не магу. Нiяк не магу. Мяне зловяць. Нас заўсёды на чым-небудзь ловяць. Заўсёды. Не магу.
- Нават на дзесяць цэнтаў?
- Нi на колькi не магу, мэм. - Прадавец умольна глянуў на яе. I раптам з твару яго знiк страх. Ён выняў з кiшэнi дзесяцiцэнтавую манету i са звонам апусцiў у касу. - Вось, - з палёгкай сказаў ён, дастаў з-пад прылаўка маленькi папяровы мяшэчак, усыпаў у яго шуфлiкам трохi цукру, узважыў i падсыпаў яшчэ крыху. - Калi ласка, - сказаў ён. - Усё ў парадку. Прынясеце квiток, i я вылiчу свае дзесяць цэнтаў.
Мацi не зводзiла з яго вачэй. Рука яе пацягнулася да мяшэчка з цукрам i паклала яго зверху на пакупкi.
- Дзякуй вам, - цiха сказала яна i пайшла да дзвярэй. На парозе абярнулася. - Адно я цвёрда завучыла. Увесь час вучуся гэтаму, з дня ў дзень. Калi ў цябе бяда, цi крыўда якая, або нястача - iдзi да беднякоў. Толькi яны памогуць, больш нiхто. - Сеткаватыя дзверы зачынiлiся за ёю.
Маленькi чалавечак аблакацiўся на прылавак, пазiраючы ўслед пакупнiцы сваiмi здзiўленымi вачамi. Стракаты сыты кот ускочыў на прылавак, лянiва падышоў да прадаўца i пацёрся аб яго плячо. Ён выцягнуў руку i прыцiснуў ката да шчакi. Кот гучна замурлыкаў, павiльваючы кончыкам хваста.
Том, Эл, бацька i дзядзька Джон вярталiся з саду ўжо ў цемры. Яны ледзь валаклi ногi ад стомы.
- Хто б мог падумаць - усяго толькi руку працягваеш, персiк зрываеш, а спiна проста разломваецца, - паскардзiўся бацька.
- Днi праз два пройдзе, - сказаў Том. - Паслухай, та, пасля вячэры я думаю пайсцi разведаць, што там такое было перад варотамi. Спакою мне гэта не дае. Пойдзеш са мной?
- Не пайду, - адказаў бацька. - Хачу хоць трохi папрацаваць i нi пра што iншае не думаць. Апошнi час толькi i рабiў, што мазгi сабе круцiў, замучыў iх зусiм. Не, пасяджу крыху i спаць залягу.
- А ты, Эл?
Эл адвёў вочы ўбок.
- Я, бадай што, пахаджу тут па лагеры, пагляджу, - сказаў ён.
- Дзядзька Джон, ясна, не пойдзе. Што ж, пайду адзiн. Вельмi цiкавасць разбiрае.
Бацька сказаў:
- А ў мяне тады цiкавасць разгарыцца, калi фараонаў тут паменшае.
- Ноччу, магчыма, iх там не будзе, - выказаў думку Том.
- Праверку iм рабiць я не збiраюся. Iдзi, толькi мацi не кажы куды. А то яна месца сабе не знойдзе, так занепакоiцца.
Том павярнуўся да Эла:
- Табе што, зусiм не цiкава?
- Я лепш па лагеры пахаджу.
- Дзяўчат шукаць?
- Гэта мая справа, - агрызнуўся Эл.
- А я ўсё ж пайду, - сказаў Том.
Джоўды выйшлi з саду на пясчаную вулачку мiж двух радоў чырвоных халуп. Сям-там з дзвярэй сачылася цьмянае жоўтае святло газавых лiхтароў, а ўсярэдзiне, у паўзмроку кухань-пакояў рухалiся чорныя ценi людзей. У канцы вулачкi ўсё яшчэ сядзеў каравульны, прыставiўшы драбавiк да каленяў.
Параўняўшыся з iм, Том спынiўся.
- Тут ёсць дзе памыцца, мiстэр?
Каравульны прыгледзеўся да яго ў цемры, потым сказаў:
- Бачыш цыстэрну?
- Бачу.
- Там шланг ёсць.
- А вада гарачая?
- А ты хто такi? Джон Пiрпант Морган?
- На жаль, не. Добрай ночы, мiстэр.
Каравульны пагардлiва прабурчаў:
- Гарачая вада! Яшчэ чаго захацеў. Хутка, чаго добрага, ванну прыняць захочуць. - Ён змрочна паглядзеў услед чацвярым Джоўдам.
З-за вугла выйшаў другi каравульны.
- Ты што, Мак?
- Ды ўсё гэтыя Окi паганыя. Адзiн тут пытаецца: "Гарачая вада ёсць?"
Другi каравульны апусцiў прыклад на зямлю.
- Усё праз гэтыя ўрадавыя лагеры, - сказаў ён. - Той, хто пытаўся, ручаюся, таксама там пабыў. Не, пакуль з гэтымi лагерамi мы не пакончым, дабра не чакай. Не паспееш азiрнуцца, у цябе чыстых прасцiн запатрабуюць!
Мак запытаўся:
- Ну а за варотамi там як? Што новенькае?
- Цэлы дзень сёння гарлапанiлi. Цяпер палiцыя штата за iх узялася. Пакажа гэтым малойчыкам, дзе ракi зiмуюць. Кажуць, там нейкi цыбаты такi сукiн сын усiх падбухторвае. Сёння ноччу, я чуў, яго схопяць, i тады ўсёй гэтай заварусе канец будзе.
- Калi ўсё так хутка ўладзiцца, мы без справы застанемся, - сказаў Мак.
- Не бойся, не застанемся. У нас жа гэтыя чортавы Окi. За iмi трэба сачыць i сачыць. А калi ўжо завельмi цiхiя стануць, можна i разварушыць iх трохi.
- Будзе нам што рабiць, калi плату iм зрэжуць.
- Будзе, вядома, будзе. Не, ты не бойся - без работы не застанемся, пакуль Гупер пад корань рэжа.
У домiку Джоўдаў гучна гуў агонь у печцы. На патэльнi пырскалi салам i шыпелi катлеты, у кацялку з бульбай булькатала вада. У пакоi было поўна дыму, i жоўтае святло лiхтара кiдала на сцены густыя чорныя ценi. Мацi завiхалася каля печкi, а Ружа Сарона сядзела на пустой скрынцы, падпiраючы каленямi свой цяжкi жывот.
- Ну як, цяпер табе трошкi лепш? - запыталася ў яе мацi.
- Ад гэтага паху з плiты мяне муцiць. I есцi хочацца.
- Пайдзi ў дзвярах пасядзi. Мне ўсё роўна скрыню трэба разламаць.
Гурмой увалiлiся мужчыны.
- Далiбог, мяса! - усклiкнуў Том. - I кава! Як смачна пахне! Ну i згаладаўся я! Колькi персiкаў з'еў, а наедку нiякага. Памыцца дзе, ма?
- Схадзiце да цыстэрны. Там памыецеся. Толькi што я Руцi з Уiнфiлдам туды паслала.
Мужчыны выйшлi.
- Ну ўставай, Разашарна, - загадала мацi. - У дзвярах пасядзi або на матрацы. Мне скрыню трэба разламаць на шчэпкi.
Ружа Сарона паднялася, абапiраючыся на скрыню рукамi, цяжка пайшла да матраца i села на яго. У пакой цiхенька ўвайшлi Руцi i Ўiнфiлд i моўчкi прытулiлiся да сцяны, стараючыся быць як мага больш непрыкметнымi.
Мацi паглядзела на iх.
- Чуе маё сэрца, вы радыя, што ў нас тут цемнавата, - сказала яна i раптам ступiла да Ўiнфiлда i памацала яго валасы. - Ну ясна - мокрыя, а гразь як была, так i засталася.
- Мы ж без мыла, -паскардзiўся Ўiнфiлд.
- Ага, без мыла. Не змагла яго купiць. Сёння не магла. Заўтра, можа, купiм. - Мацi зноў падышла да печкi, паставiла талеркi на скрыню i пачала раскладаць на iх вячэру. Дзве катлеты i адна вялiкая бульбiна на кожную талерку i яшчэ тры скiбкi хлеба. Потым разлiла па талерках гарачае сала з-пад катлет. Мужчыны вярнулiся з мокрымi тварамi, валасы ў iх блiшчалi ад вады.
- А падаць мне вячэру! - выгукнуў Том.
Усе ўзялi свае порцыi. Елi моўчкi, прагна i дачыста выцiралi хлебам падлiўку з талерак. Дзецi панеслi свае талеркi ў кут пакоя, паставiлi iх на падлогу i, апусцiўшыся на каленi, як звяркi, прыпалi да ежы. Том праглынуў апошнi кавалак хлеба.
- Яшчэ ёсць, ма?
- Няма, - адказала мацi. - Гэта ўсё. Вы зарабiлi даляр, на даляр i было.
- Толькi ўсяго?
- У iх тут гандлююць з надбаўкай. Трэба будзе ў горад з'ездзiць, як надарыцца магчымасць.
- Я не пад'еў, - сказаў Том.
- Заўтра цэлы дзень будзеце працаваць. Я вас добра накармлю... вячэрай.
Эл выцер губы рукавом.
- Пайду пахаджу тут трохi, - сказаў ён.
- Пачакай, i я з табой. - Том пайшоў за Элам. У цемры ён блiзка падышоў да брата. - Дык пойдзеш са мной?
- Не. Я ж сказаў - тут пахаджу.
- Як хочаш. - Том павярнуўся i не спяшаючыся пакрочыў па вулачцы. Дым ад комiнаў над дамкамi слаўся нiзка, лiхтары вымалёўвалi на зямлi светлыя плямы вокнаў i дзвярных праёмаў. На прыступках ганкаў сядзелi людзi i пазiралi ў цемру. Том бачыў, як яны паварочвалi галовы, праводзячы яго позiркам. Ад апошняга домiка дарога пайшла па скошанай сенажацi, на якой у зорным святле чарнелi копы сена. Тонкi сярпок месяца нiзка вiсеў на заходнiм небасхiле, а над галавой доўгiм светлым воблакам цягнуўся Млечны Шлях. Ногi Тома мякка ступалi па пыльнай дарозе - цёмнай стужцы на жоўтай пакошы. Том засунуў рукi ў кiшэнi i пайшоў да ўязных варот. Уздоўж дарогi цягнуўся насып. Чутно было, як шапоча вада сярод травы ў арашальнай канаве. Том падняўся на насып, глянуў на цёмную ваду i ўбачыў у ёй расцягнутыя адлюстраваннi зорак. А там, наперадзе, пралягала галоўная шаша штата. Яе выдавала мiльгаценне аўтамабiльных агнёў. Том пайшоў далей. Пры святле зорак вiдны былi высокiя драцяныя вароты.
Збоку ад дарогi варухнулася нечая цёмная постаць. Пачуўся воклiк:
