Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)
Я ведаў, як трэба паводзiць сябе. Нiводнага слова пра справы, нiводнага грубага напамiну - забыць выдатныя здольнасцi Розы, за якiя яна атрымала мянушку Жалезны Конь, забыць размовы Фрыцы з гандляром жывёлай Штэфанам Грыгаляйтам пра любоў, забыць танцы Кiкi вакол каша з салёнымi бублiкамi на досвiтку. Размовам за гэтым столiкам магла б пазайздросцiць любая кампанiя аматарак кавы.
- Усё ўжо падрыхтавана, Лiлi?
Тая сцвярджальна кiўнула.
- Пасаг у мяне ўжо даўно гатовы.
- Цудоўны пасаг, - сказала Роза. - Нават сурвэткi з карункамi не забыла.
- Навошта тыя сурвэткi? - спытаў я.
- Ты што, Робi? - Роза зiрнула на мяне з такiм папрокам, што я хуценька заявiў, што прыпомнiў. Ну пэўна ж, сурвэткi з карункамi... Яны былi сiмвалам мяшчанскай утульнасцi, свяшчэнным сiмвалам сям'i, страчанага раю. Нiводная з дзяўчат не была прастытуткай па тэмпераменце. Яны былi ахвярамi буржуазнага быцця. Яны тайна марылi пра сямейны ложак, а не пра грэх. Але ў гэтым яны нiколi не прызнавалiся.
Я сеў да пiянiна. Роза таго толькi i чакала. Яна любiла музыку, як i ўсе гэтыя дзяўчаты. Я на развiтанне яшчэ раз сыграў усе шлягеры, якiя любiлi Роза i Лiлi. Для пачатку "Малiтву нявiннай дзяўчыны". Назва, праўда, не зусiм пасавала да месца, але гэта была ўсяго толькi бразготная п'еска. Потым прагучалi "Птушыны вечаровы спеў", "Зара ў Альпах", "Калi памiрае каханне", "Мiльёны Арлекiна" i на заканчэнне - "Я хацеў бы на радзiму". Гэтую песню вельмi любiла Роза. Прастытуткi - вельмi жорсткiя, але i вельмi сентыментальныя. Усе пачалi падпяваць. Пiдар Кiкi спяваў другiм голасам.
Лiлi зазбiралася. Ёй трэба было сустрэць свайго жанiха. Роза цалавала яе ад усяго сэрца.
- Бывай, Лiлi. Трымайся!
Яна пайшла, нагружаная падарункамi. Клянуся, што ў яе быў зусiм iншы твар, чым да гэтага. Разгладзiлiся жорсткiя рысы, якiя ўядаюцца ў твар кожнага, хто мае справу з людской подласцю. Твар памякчэў, на iм сапраўды зноў з'явiлiся сляды дзявоцкасцi.
Мы стаялi ў дзвярах i махалi Лiлi рукой. Мiмi раптам загаласiла. Яна сама ўжо пабывала замужам. Яе муж памёр на вайне ад запалення лёгкiх. Калi б ён загiнуў, ёй далi б невялiчкую пенсiю i не давялося б выходзiць на панель.
Роза паляпала яе па спiне.
- Ну, Мiмi, не расслабляйся! Хадзем, вып'ем яшчэ па глытку кавы.
Уся кампанiя вярнулася ў змрочнае памяшканне "Iнтэрнацыяналя", як кучка курэй у куратнiк. Але добры настрой больш не вярнуўся.
- Сыграй нам пад канец яшчэ, Робi! - сказала Роза. - Што-небудзь вясёленькае.
- Добра, - згадзiўся я. - Давайце грымнем "Марш старых сяброў".
Потым я таксама развiтаўся. Роза ўкруцiла мне кавалак пiрага з сабой. Я падараваў яго сыну "мамкi", якi на двары рыхтаваў кацялок варыць вячэрнiя сасiскi.
Я задумаўся, што мне рабiць. Iсцi ў бар зусiм не хацелася. I ў кiно не хацелася. У майстэрню? Я нерашуча глянуў на гадзiннiк. Восем. Зараз павiнен быў вярнуцца Кёстэр. Калi ён там, Ленц не будзе зноў безупынку балбатаць пра дзяўчыну. Я пайшоў.
У памяшканнi гарэла святло. Не толькi ў памяшканнi - увесь двор быў залiты святлом. Кёстэр быў адзiн.
- Што тут робiцца, Ота? - спытаў я. - Можа, ты прадаў "кадзiлак"?
Кёстэр засмяяўся.
- Не. Готфрыд зладзiў невялiчкую iлюмiнацыю.
Гарэлi абедзве фары "кадзiлака". Машыну паставiлi так, што пукi святла праз акно падалi на двор якраз на квiтнеючую слiву. Карцiна была цудоўная: дрэва, пакрытае беллю. Змрок з абодвух бакоў, здавалася, шумеў, як начное мора.
- Выдатна, - сказаў я. - А дзе ж ён?
- Пайшоў прынесцi перакусiць.
- Блiскучая iдэя, - сказаў я. - Мяне крыху хiстае. Але магчыма, што гэта з голаду.
Кёстэр кiўнуў.
- Пад'есцi заўсёды карысна. Асноўны закон усiх старажытных вояў. Я сёння зрабiў таксама нешта хiсткае. Заявiў "Карла" на гонкi.
- Што? - сказаў я. - Няўжо на шостае?
Ён кiўнуў.
- Чорт вазьмi, Ота, там жа ўдзельнiчаюць усялякiя славутасцi.
Ён зноў кiўнуў.
- У класе спартовых машын - Браўмюлер.
Я закасаў рукавы.
- Тады за справу, Ота! Адмыем як след нашага пестунка!
- Стоп! - крыкнуў апошнi рамантык, заходзячы. - Спачатку - падвячорак!
Ён дастаў яду - сыр, хлеб, цвёрдую вэнджаную каўбасу i шпроты. Апетыт у нас быў, як у галодных малацьбiтоў. Мы запiвалi халодным пiвам. Потым мы ўзялiся за "Карла". Мы корпалiся з iм дзве гадзiны, праверылi i змазалi ўсе падшыпнiкi. Потым з Ленцам павячэралi яшчэ раз.
Готфрыд цяпер накiраваў святло i на "форд". Пры сутыкненнi выпадкова адна фара засталася непашкоджанай. Цяпер яна ўзiралася з пагнутага шасi ў неба.
Ленц задаволена павярнуўся да нас.
- Ну, Робi, цягнi бутэлькi. Давайце адзначым свята квiтнеючага дрэва.
Я паставiў на стол каньяк, джын i дзве чаркi.
- А ты?
- Я не буду пiць.
- Што? Чаму?
- Таму што мне ўжо абрыдлi гэтыя папойкi.
Ленц хвiлiну разглядаў мяне.
- Наша дзiця звiхнулася, Ота, - звярнуўся ён да Кёстара.
- Пакiнь яго, раз не хоча, - адказаў Кёстэр.
Ленц налiў сабе поўную чарку.
- Хлапец ужо даўно ненармальны.
- Не самае горшае, што можа быць, - заявiў я.
Месяц, вялiкi i чырвоны, вылез з-за даху фабрыкi насупроць нас. Нейкi час мы сядзелi моўчкi.
- Скажы, Готфрыд, - пачаў я, - ты ж спецыялiст у сардэчных пытаннях, праўда?
- Спецыялiст! Я зубы з'еў на гэтым, - сцiпла адказаў Ленц.
- Цудоўна. Мне, мiж iншым, хацелася б ведаць, цi заўсёды закаханыя паводзяць сябе як дурнi.
- Як гэта - як дурнi?
- Ну, быццам на падпiтку. Балбочуць, нясуць лухту i хлусяць.
Ленц зарагатаў.
- Ах, сынок! Усё - гульня. Чароўная гульня мамы прыроды. Паглядзi на гэтую слiву. Яна таксама падманвае. Робiць сябе прыгажэйшай, чым будзе потым. Было б жахлiва, калi б каханне нечым было звязана з праўдай. Дзякуй богу, усё могуць гэтыя заклятыя маралiсты - але не прымушаць.
Я выпрастаўся.
- Ты думаеш, што без хлуснi ўвогуле немагчыма?
- Немагчыма, дзiцятка.
- Але ж тады можаш выставiць сябе жахлiва смешным.
Ленц заўсмiхаўся.
- Запомнi сабе адно, хлопчык: нiколi, нiколi, нiколi не выставiш сябе смешным перад жанчынай, калi робiш нешта дзеля яе. Нават у самай банальнай камедыi. Рабi што хочаш: стой на галаве, пляцi несусветную лухту, хвалiся, як гусак, спявай пад яе акном, толькi аднаго не рабi: не будзь дзялком. Не будзь разважлiвы!
Я ажывiўся.
- А што скажаш на гэта ты, Ота?
Кёстэр засмяяўся.
- Вiдаць, так яно i ёсць.
Ён устаў i адкрыў капот "Карла". Я прынёс сваю бутэльку з ромам i яшчэ адну чарку i паставiў iх на стол. Ота завёў машыну. Матор гудзеў нiзка i стрымана. Ленц з нагамi залез на падваконнiк i ўзiраўся ў двор. Я падсеў да яго.
- Ты прыходзiў калi-небудзь да жанчыны п'яны?
- Часта, - адказаў ён, не варухнуўшыся.
- I што?
Ён скоса зiрнуў на мяне.
- Ты маеш на ўвазе, калi нешта ўчворыў? Нiколi не прасi прабачэння, дзiця. Нiколi нiчога не гавары. Паслаць кветкi. Без запiскi. Адны кветкi. Яны загладжваюць усё. Нават магiлы.
Я зiрнуў на яго. Ён не варушыўся. Яго вочы iскрылiся ў водблiску белага святла з вулiцы. Матор усё яшчэ цiха вуркатаў.
- Вiдаць, магу спакойна крыху выпiць, - сказаў я i адкаркаваў бутэльку.
Кёстэр заглушыў матор. Потым ён звярнуўся да Ленца.
- Месяц свецiць даволi ясна, каб не згубiць шклянку, Готфрыд. Выключы iлюмiнацыю. У першую чаргу "форда". Жывёлiна напамiнае мне косы пражэктар, напамiнае вайну. Тады было не да смеху, калi яны намацвалi твой самалёт.
Ленц кiўнуў.
- А мне гэта напамiнае... а-а... усё роўна. - Ён устаў i выключыў пражэктары.
Месяц свяцiў над фабрычным дахам. Ён свяцiў усё ярчэй i цяпер, як жоўты папяровы лiхтар, вiсеў памiж галiн слiвы. Галiнкi цiха гойдалiся пад слабым ветрам.
- Дзiўна, - праз хвiлiну сказаў Ленц. - Навошта ўсякiм людзям ставiць помнiкi? Чаму б не паставiць месяцу або квiтнеючаму дрэву?
Я рана пайшоў дамоў. Калi я адчынiў дзверы ў калiдор, пачуў музыку. Iграў грамафон Эрны Бёнiг, сакратаркi. Спяваў чысты жаночы голас. Потым рассыпалiся прыглушаныя гукi скрыпак i пiчыката на банджа. I зноў голас - настойлiвы, мяккi, нiбы да краёў напоўнены шчасцем. Я прыслухаўся, стараючыся разабраць словы. Цiхая песня жанчыны кранала, асаблiва тут, у цёмным калiдоры, памiж швейнай машынкай фраў Бэндэр i валiзкамi сям'i Хасэ. Я глянуў на дзiкаву галаву над дзвярыма кухнi.
Я чуў, як служанка звiнела посудам.
- ...Як бы я жыла без цябе... - спяваў голас за дзвярыма на адлегласцi некалькiх крокаў.
Я пацiснуў плячыма i пайшоў у свой пакой. Побач я пачуў раздражнёную лаянку. Праз некалькi хвiлiн у дзверы да мяне пастукалi. Увайшоў Хасэ.
- Не перашкоджу? - спытаў ён стомлена.
- Анi, - сказаў я. - Вып'еце?
- Не хочацца. Толькi пасяджу.
Ён тупа ўзiраўся перад сабой.
- Вам добра, - сказаў ён. - Вы адзiн...
- Што за глупства, - адказаў я. - Невялiкае шчасце - увесь час сядзець у адзiноце. Можаце мне паверыць...
Ён расслаблена сядзеў у крэсле. Яго вочы шалёным бляскам свяцiлiся ў паўзмроку. Пакой быў асветлены толькi святлом лiхтароў знадворку. Вузкiя, апалыя плечы...
- Жыццё мне ўяўлялася зусiм iнакш, - сказаў ён праз нейкi час.
- Не толькi вам, - адказаў я.
Праз паўгадзiны ён зноў пайшоў у свой пакой на перагаворы з жонкай. Я даў яму некалькi газет i паўбутэлькi апельсiнавага лiкёру "кюрасаа", што стаяў у мяне невядома з якога часу на тумбачцы - непрыемнае, салодкае пiтво, але для яго якраз. Ён усё роўна не разбiраўся.
