Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)
- Ты яго не ведаеш...
- Як аблупленага, - сказала Валi.
- Табе гэтага не зразумець, - Роза ўстала. - Ён сапраўдны мужчына. Не якiсьцi смаркач. Ну, я пайшла. Прывiтанне, дзеткi!
Памаладзелая i акрыленая, яна пайшла, круцячы сцёгнамi. Цяпер зноў паявiўся чалавек, якому яна будзе здаваць грошы на прапой. А потым ён яе за гэта адлупцуе. Яна была шчаслiвая.
Праз паўгадзiнкi пайшлi астатнiя. Толькi Лiлi засталася сядзець. Твар яе закамянеў. Я яшчэ крыху пабарабанiў на пiянiна, потым з'еў бутэрброд i таксама пайшоў. Было цяжка доўга заставацца сам-насам з Лiлi. Я павольна iшоў па мокрых цёмных вулiцах. Каля могiлак выстраiўся атрад Армii выратавання. У суправаджэннi труб i трамбонаў яны спявалi пра нябесны Ерусалiм. Я спынiўся. Раптам з'явiлася пачуццё, што мне не вытрываць аднаму, без Пат. Я ўтаропiўся на бляклыя магiльныя плiты. Я сказаў сабе, што год назад я быў куды больш адзiнокi, што ў той час я быў увогуле незнаёмы з Пат. А цяпер яна была, хоць i не са мной. Але нiчога не дапамагала - настрой мой раптам зусiм сапсаваўся. Я адчуў сябе бездапаможным. Нарэшце я вярнуўся ў свой пакой, каб паглядзець, цi няма ад яе пiсьма. Гэта не мела сэнсу, бо пiсьма не магло быць i не было, але я ўсё роўна падняўся ў пакой.
Выходзячы, я каля дзвярэй сустрэў Арлова. Пад яго расшпiленым палiто быў бачны смокiнг. Ён адпраўляўся ў гатэль на працу, ён там танцаваў. Я спытаў яго, цi не чуў ён што пра фраў Хасэ.
- Не, - сказаў ён. - Яна яшчэ не вярталася. I ў палiцыю не заявiлася. Было б лепш, каб яна ўжо не вярнулася.
Мы разам iшлi па вулiцы. На рагу стаяла грузавая машына з мяшкамi i вугалем. Шафёр падняў капот i корпаўся ў маторы. Потым ён уладкаваўся на сваё сядзенне. Калi мы праходзiлi каля машыны, ён завёў матор i даў газ на халастых абаротах. Арлоў уздрыгнуў. Я зiрнуў на яго. Ён збялеў.
- Вам нездаровiцца? - спытаў я.
Ён усмiхнуўся збялелымi вуснамi i пахiтаў галавой.
- Не... але я часам пужаюся, калi нечакана чую такi гук. Калi ў Расеi расстрэльвалi майго бацьку, на вулiцы таксама завялi матор грузавiка, каб заглушыць выстралы. Але мы iх усё роўна чулi.
Ён зноў усмiхнуўся, быццам просячы прабачэння.
- З мацi доўга не важдалiся. Яе расстралялi раненька ў падвале. Нам з братам ноччу ўдалося ўцячы. I былi яшчэ каштоўнасцi. Але мой брат замёрз па дарозе.
- За што расстралялi вашых бацькоў? - спытаў я.
- Мой бацька да вайны камандаваў казацкiм палком, якi ўдзельнiчаў у падаўленнi паўстання. Ён ведаў, што яго чакае. Ён лiчыў гэта, так бы мовiць, у парадку рэчаў. Мая мацi так не лiчыла.
- А вы?
Ён зрабiў змораны адмоўны жэст.
- З таго часу так шмат было ўсяго.
- У тым-та i справа, - сказаў я. - Было больш, чым месцiцца ў галаве.
Мы падышлi да гатэля, дзе ён працаваў. З "б'юiка" ў гэты час выйшла дама i з радасным воклiчам кiнулася да яго. Гэта была даволi поўная элегантная бландзiнка гадоў сарака.
Па яе прывялым бяздумным твары было вiдаць, што яна не зведала нi турбот, нi гора.
- Прабачце, - сказаў Арлоў, амаль не глянуўшы ў мой бок, - справы...
Ён пакланiўся бландзiнцы i пацалаваў ёй руку.
У бары былi Валянцiн, Кёстэр i Фердынанд Граў. Ленц прыйшоў крыху пазней. Я сеў за iх столiк i заказаў паўбутэлькi рому. Я ўсё яшчэ адчуваў сябе вельмi дрэнна.
Фердынанд - шырокi, масiўны - сядзеў у кутку. У яго былi запалыя шчокi i ясныя блакiтныя вочы. Ён ужо выпiў.
- Ну, малыш Робi, - сказаў ён i ляпнуў мяне па плячы. - Што з табой здарылася?
- Нiчога, Фердынанд, - адказаў я. - I гэта дрэнна.
Хвiлiнку ён узiраўся ў мяне.
- Нiчога? - сказаў ён потым. - Нiчога? Гэта шмат! Нiчога - гэта люстэрка, праз якое пазнаеш свет.
- Брава! - крыкнуў Ленц. - Надзвычай арыгiнальна, Фердынанд!
- Супакойся, Готфрыд, - Фердынанд павярнуўся да яго магутнай галавой. Такiя рамантыкi, як ты, - толькi патэтычныя конiкi, што скачуць па краi жыцця. Яны разумеюць яго няправiльна, i ўсё для iх сенсацыя. Што ты ведаеш пра НIЧОГА, ты - легкавагавая iстота?
- Ведаю тое-сёе. I гэтага дастаткова, каб любiць сваю вагу, - заявiў Ленц. - Прыстойныя людзi паважаюць НIЧОГА, Фердынанд. Яны не корпаюцца ў iм, як краты.
Граў утаропiўся ў яго.
- Будзь здароў, - сказаў Готфрыд.
- Будзь здароў, - адказаў Фердынанд. - Будзь здароў, корак.
Яны выпiлi да дна.
- Хацеў бы я быць коркам, - сказаў я i таксама выпiў сваю чарку. - Каб,што нi зробiш, усё атрымлiвалася як трэба. Хоць бы нядоўга.
- Здрада! - Фердынанд так гоцнуўся на крэсле, што яно затрашчала. - Хочаш стаць дэзерцiрам? Здрадзiць нашаму братэрству?
- Не, - адказаў я. - Я не хачу здраджваць. Але мне хочацца, каб у нас нiчога не крышылася.
Фердынанд нахiлiўся да мяне. Яго вялiзны дзiкаваты твар перасмыкнуўся.
- Ты - член аднаго ордэна, брат, ордэна няўдалых, няўмелых, з iх бязмэтнымi жаданнямi, з iх сумам, што не прыносiць карысцi, з каханнем без будучынi, з адчаем, што не мае сэнсу. - Ён усмiхнуўся. - Ты - з таго братэрства, члены якога лепш загiнуць, чым зробяць кар'еру, лепш прайграюць жыццё, пусцяць яго на вецер, згубяць, чым забрудзяць альбо забудуць недасягальны вобраз - той вобраз, брат, якi яны носяць у сэрцы, якi непагасна гарыць у гадзiнах, днях i начах, дзе нiчога няма, акрамя аднаго: голага жыцця i голай смерцi.
Ён падняў чарку, звяртаючыся да Фрэда за стойкай:
- Дай мне выпiць.
Фрэд прынёс бутэльку.
- Завесцi яшчэ патэфон? - спытаў ён.
- Не трэба, - сказаў Ленц. - Выкiнь свой патэфон i прынясi большыя чаркi. А потым выключы палову святла, пастаў на стол некалькi бутэлек i знiкнi ў сваiм кабiнеце.
Фрэд кiўнуў галавой i выключыў верхняе святло. Засталiся гарэць толькi лямпачкi пад пергаментнымi абажурамi са старых геаграфiчных картаў. Ленц налiў у шклянкi.
- Будзьце здаровы, дзецi! Вып'ем за тое, што жывыя! За тое, што дыхаем! За тое, што мы так моцна адчуваем жыццё, што нават не ведаем, што з iм рабiць!
- Сапраўды, - сказаў Фердынанд. - Толькi няшчасны ведае, што такое шчасце. Шчаслiвы - як манекен. Ён толькi дэманструе шчасце жыцця. Ён iм не валодае. Святло не свецiць на святле. Яно свецiць у змроку. За змрок! Хто хоць раз перажыў навальнiцу, той разумее, што такое электрычны разрад. Да д'ябла навальнiцы! Няхай будзе блаславёна наша кароткае жыццё! Любячы яго, мы не закладзём яго пад працэнты! Мы скарыстаем яго самi! Пiце, дзецi! Ёсць зоркi, што свецяць кожную ноч, хоць яны пагаслi ўжо дзесяць тысяч светлавых гадоў назад! Пiце, пакуль ёсць час! Няхай жыве няшчасце! Няхай жыве змрок!
Ром стукнуў мне ў галаву. Я цiха ўстаў i пайшоў да Фрэда ў кабiнет. Ён спаў. Я разбудзiў яго i папрасiў заказаць тэлефонную размову з санаторыем.
- Пачакайце, - сказаў ён. - У гэты час хутка даюць.
Праз пяць хвiлiн тэлефон зазванiў.
- Я хачу пагаварыць з фройляйн Хольман, - сказаў я.
- Хвiлiнку, я звяжу вас з дзяжурнай.
Мне адказала старшая сястра:
- Фройляйн Хольман ужо спiць.
- У яе пакоi няма тэлефона? - Вы не можаце разбудзiць яе?
Голас павагаўся.
- Не. Сёння ёй ужо нельга ўставаць.
- Штосьцi здарылася?
- Нiчога. Толькi ў гэтыя днi ёй трэба паляжаць.
- Сапраўды нiчога не здарылася?
- Не, не, спачатку заўсёды так. Яна павiнна паляжаць у пасцелi i адаптавацца.
Я павесiў слухаўку.
- Запозна? - спытаў Фрэд.
- Што ты маеш на ўвазе?
Ён паказаў на свой гадзiннiк.
- Ужо дванаццатая гадзiна.
- Сапраўды, - сказаў я. - Не трэба было тэлефанаваць.
Я вярнуўся i выпiў яшчэ.
У дзве гадзiны мы сабралiся iсцi. Ленц завёз на таксi Валянцiна i Фердынанда дамоў.
- Пайшлi, - сказаў мне Кёстэр.
Ён завёў "Карла".
- Я магу прайсцi некалькi крокаў пехатой, Ота.
Ён глянуў на мяне.
- Мы выедзем за горад.
- Добра. - Я сеў у машыну.
- Садзiся за руль, - сказаў Кёстэр.
- Глупства, Ота. Я не магу кiраваць, я - п'яны.
- Кiруй! На маю адказнасць.
- Пабачыш, - сказаў я i сеў за руль.
Матор зароў. Руль задрыжаў у маiх руках. М'атляючыся, праляталi вулiцы мiма, дамы хiсталiся, лiхтары моклi пад дажджом.
- Не атрымлiваецца, Ота, - сказаў я. - Я дзесьцi ўрэжуся.
- Цiснi, - адказаў ён.
Я зiрнуў на яго. Твар быў светлы, напружана-спакойны. Я сцiснуў зубы i прыжмурыўся. Паволi дарога стала бачыцца выразна.
- Куды, Ота? - спытаў я.
- Наперад. За горад.
Мы даехалi да ўскраiны i выскачылi на шашу.
- Уключы фары, - сказаў Кёстэр.
Светла-шэрая бетонка блiшчала. Дождж быў ужо невялiкi, але кроплi бiлi мне ў твар, як градзiны. Вецер налятаў рэзкiмi парывамi, хмары плылi нiзка, над самым лесам яны вiселi шматамi, а памiж iмi свяцiлася серабро. Туман спаў з маiх вачэй. Шум матора праз рукi перадаваўся ва ўсё цела. Я адчуваў машыну i яе сiлу. Выхлапы ў цылiндрах праганялi тупую анямеласць маёй галавы. Поршнi нiбы пампавалi маю кроў. Я паддаў газу. Машына ляцела па шашы.
- Хутчэй, - сказаў Кёстэр.
Шыны засвiсталi. Дрэвы i тэлеграфныя слупы з гудам праляталi мiма. Прамiльгнула нейкая вёска. Я канчаткова працверазеў.
- Больш газу, - сказаў Кёстэр.
- А цi ўтрымаю я машыну? Дарога мокрая.
- Убачыш. Перад паваротамi пераключай на трэцюю хуткасць, не збаўляючы газу.
Матор зароў. Паветра ўдарыла мне ў твар. Я прыгнуўся за ветравым шчытком. I раптам правалiўся ў гул матора, цела злiлося з машынай у адзiным напружаннi, у з'яднанай высокай вiбрацыi. Я адчуваў колы пад нагамi, я адчуваў зямлю, шашу, хуткасць; адным штуршком нешта раптам стала на месца, ноч раўла i свiстала, яна выбiла з мяне ўсё, вусны сцiснулiся, рукi зрабiлiся як абцугi, i я ператварыўся ў шалёную язду, да беспрытомнасцi абыякавы i бязмежна ўважлiвы.
