Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)
- Тады ўсё вельмi проста, Робi, - сказала яна. - Пачнём?
- Час яшчэ ёсць.
- Я хачу пачаць зараз жа. Каб раней закончыць.
- Добра.
Я хутка ўпакаваў у чамаданы некалькi рэчаў, якiя трэба было ўзяць з сабой, i праз паўгадзiны справiўся. Потым я пайшоў да фраў Залеўскi i сказаў ёй, што мы ўвечары едзем. Я з ёй дамаўляўся, што з першага лiстапада цi нават раней яна зможа здаваць пакой. Яна хацела ўцягнуць мяне ў працяглую размову, але я хутка пайшоў.
Пат стаяла, укленчыўшы над чамаданам, усюды звiсалi яе сукенкi, на ложку ляжала бялiзна. Цяпер яна пакавала абутак. Мне ўспомнiлася, што калi яна пераехала сюды i распакоўвалася, то гэтаксама стаяла на каленях, i мне здалося, што гэта было бясконца даўно i быццам учора. Яна ўскiнула на мяне позiрк.
- Ты бярэш серабрыстую сукенку? - спытаў я.
Яна кiўнула галавой.
- А што мы зробiм з астатнiмi рэчамi, Робi? З мэбляй?
- Я ўжо перагаварыў з фраў Залеўскi. Усё, што можна, я перанясу ў свой пакой. Што застанецца, мы перададзiм на захаванне. Забяром, калi ты вернешся.
- Калi я вярнуся, - сказала яна.
- Так, - пацвердзiў я. - Калi ты вернешся вясной, уся загарэлая.
Я дапамог ёй пакаваць рэчы, i пад вечар, калi ўжо пачало цямнець, мы былi гатовы. Дзiўна: усе прадметы стаялi на тых самых месцах, толькi шафы апусцелi, i ўсё роўна пакой здаўся мне пустым i сумным. Пат села на свой ложак. Выгляд у яе быў змораны.
- Уключыць святло? - спытаў я.
Яна адмоўна пахiтала галавой.
- Пакуль што не трэба.
Я прысеў каля яе.
- Хочаш цыгарэту?
- Не, Робi. Толькi крыху пасядзець.
Я ўстаў i пайшоў да акна. Прыцемненыя дажджом, лiхтары трывожна мiгцелi. У дрэвах корпаўся вецер. Унiзе няспешна прайшла Роза. Яе высокiя боты блiшчалi. Пад пахай яна несла скрутак. Яна iшла ў бок "Iнтэрнацыяналя". Магчыма, яна несла з сабой вязанне, каб звязаць дачцэ нешта цёплае: Следам за ёй iшлi Фрыцы i Марыон. Абедзве былi апрануты ў новыя белыя прыталеныя плашчы, а праз нейкую хвiлiну за iмi, нiбы крадком, адзiнокая i змораная, пратэпала Мiмi.
Я адвярнуўся. Сцямнела так, што я не бачыў Пат. Я толькi чуў яе дыханне. За дрэвамi могiлак няспешна i цьмяна паўзлi ўверх агнi рэклам. Чырвоны радок рэкламы цыгарэт цягнуўся над дамамi, нiбы стракатая ордэнская стужка, заiскрылiся сiнiя i смарагдава-зялёныя кругi вiнаробчых фiрмаў, загарэлiся светлыя контуры рэкламы швейных вырабаў. Iх бляклае размытае святло пранiкала праз вокны на сцены i столь, яно мiгатлiва перамяшчалася, i пакой раптам здаўся мне закiнутым вадалазным каўпаком на дне мора, вакол якога шумяць дажджавыя хвалi, а зверху, праз тоўшчу вады прабiваецца слабы водблiск стракатага свету.
Было восем гадзiн вечара. З вулiцы пачуўся гук клаксона.
- Гэта Готфрыд на таксi, - сказаў я. - Ён павязе нас павячэраць.
Я ўстаў, падышоў да акна i крыкнуў, што мы iдзём. Потым я ўключыў настольную лямпу i накiраваўся ў свой пакой. Ён мне здаўся непазнавальна чужым. Я дастаў бутэльку рому i хуценька выпiў чарку. Потым я сеў у крэсла i ўтаропiўся на шпалеры. Праз хвiлiну я зноў устаў i пайшоў да ўмывальнiка прычасацца. Але ўбачыўшы свой твар у люстэрку, я забыўся пра свой намер. Я разглядаў сябе з халоднай цiкаўнасцю. Я скрывiў вусны i ўсмiхнуўся сам сабе. У адказ я ўбачыў нацягнутую бледную ўсмешку.
- Здароў, - моўчкi сказаў я. Потым вярнуўся да Пат.
- Пайшлi, сябрук? - спытаў я.
- Пайшлi, - сказала яна. - Але я хачу яшчэ раз зазiрнуць у твой пакой.
- Навошта? - здзiвiўся я. - Старая буда...
- Пачакай, -сказала яна. -Я зараз вярнуся.
Я крыху пачакаў, а потым пайшоў за ёй. Яна стаяла пасярэдзiне пакоя i, убачыўшы мяне, уздрыгнула. Я нiколi не бачыў яе такой. Яна была зусiм пагаслая. Але гэта цягнулася толькi секунду, потым яна зноў заўсмiхалася.
- Пайшлi, - сказала. - Цяпер можна адпраўляцца.
Каля кухнi нас чакала фраў Залеўскi. Яе сiвыя локаны калыхалiся. На чорнай шаўковай сукенцы свяцiлася брошка з картачкай нябожчыка Залеўскага.
- Сцеражыся! - шапнуў я Пат. - Яна будзе цябе абдымаць.
У наступны момант Пат ужо знiкла, патануўшы ў агромнiстым бюсце. Над ёй сутаргава крывiўся вялiзны твар. Яшчэ некалькi секунд, i Пат бясследна прапала б. Калi матухна Залеўскi плакала, у вачах яе быў цiск, як у сiфонах.
- Прабачце, - сказаў я. - Мы спяшаемся. Нам пара!
- Пара? - Фраў Залеўскi змерыла мяне знiшчальным позiркам. - Цягнiк адпраўляецца праз дзве гадзiны! За гэты час вы, вiдаць, хочаце напаiць беднае дзiця?
Пат не стрымалася ад смеху.
- Не, фраў Залеўскi. Нам жа трэба развiтацца з сябрамi.
Матухна Залеўскi з недаверам пахiтала галавой.
- Вы паглядаеце на гэтага маладога чалавека як у залаты гаршчок, фройляйн Хольман. А ён не больш чым пазалочаная бутэлька.
- Выдатны вобраз, - сказаў я.
- Дзiця маё! - фраў Залеўскi зноў захвалявалася. - Вяртайцеся хутчэй! Пакой чакае вас заўжды! Калi б там аказаўся нават кайзер, я выселiла б яго дзеля вас!
- Сардэчна дзякую, фраў Залеўскi, - сказала Пат. - Вялiкi дзякуй за ўсё. I за варажбу. Я ўсё буду помнiць.
- Добра. Адпачывайце i папраўляйцеся на здароўе.
- Вядома, - адказала Пат. - Паспрабую. Да пабачэння, фраў Залеўскi. Да пабачэння, Фрыда.
Мы пайшлi. Дзверы калiдора стукнулi за намi. На лесвiчнай пляцоўцы панаваў паўзмрок - некалькi лямпачак перагарэла. Пат моўчкi, цiха i мякка ступаючы, спускалася па лесвiцы. У мяне было такое адчуванне, быццам скончыўся водпуск i мы цяпер шэрым ранкам iдзём на вакзал, каб адправiцца на фронт.
Ленц адчынiў дзверцы таксi.
- Асцярожна! - сказаў ён.
Машына ўся была запоўнена ружамi. Два вялiзныя букеты белых i чырвоных бутонаў ляжалi на заднiх сядзеннях. Я адразу пазнаў, адкуль яны - з царкоўнага кветнiка.
- Апошнiя! - заявiў Готфрыд самазадаволена. - Запатрабавалi пэўных намаганняў. Давялося правесцi даволi працяглую дыскусiю пра iх са святаром.
- У яго светлыя дзiцячыя вочкi? - спытаў я.
- Ага, значыць, гэта быў ты, брат! - адказаў Готфрыд. - Значыць, ён расказваў мне пра цябе. Бедалага быў вельмi расчараваны, калi зразумеў, што ў цябе за малiтвы. А яму ўжо здалося, што набожнасць мужчынскай часткi насельнiцтва зноў пайшла ўгору.
- Няўжо ён цябе так i выпусцiў з кветкамi? - спытаў я.
- Мы з iм паразмаўлялi. А потым ён дапамог мне нарэзаць ружаў.
Пат засмяялася.
- Няўжо праўда?
Готфрыд усмiхнуўся.
- Вядома. Карцiна была казачная: духоўны айцец скача ў паўзмроку, каб дастаць самыя высокiя галiнкi. Яго апанаваў спартовы азарт. Расказваў мне, што раней, у гiмназii, быў добрым футбалiстам. Здаецца, правым нападаючым.
- Ты спакусiў пастара на крадзеж, - сказаў я. - Гэта абыдзецца табе ў пару сотняў гадкоў пекла. А дзе Ота?
- Ён ужо ў Альфонса. Мы ж iдзём вячэраць да Альфонса?
- Ну, вядома, - сказала Пат.
- Дык наперад!
У Альфонса нам падалi шпiгаванага зайца з чырвонай капустай i печанымi яблыкамi. На заканчэнне вячэры ён паставiў на патэфон пласцiнку з хорам данскiх казакоў. Гэта была вельмi цiхая песня, хор вёў яе стрымана, як далёкi арган, а над iм плыў адзiнокi светлы голас. Мне здалося, быццам нячутна адчынiлiся дзверы, у пакой увайшоў стары змораны чалавек, моўчкi сеў за столiк i заслухаўся песняй сваёй маладосцi.
- Дзецi, - сказаў Альфонс, калi хор, паступова зацiхаючы, лёгка выдыхнуў апошнi гук. - Дзецi, вы ведаеце, пра што я заўсёды думаю, калi чую гэтую песню? Пра Iпр. Памятаеш, Готфрыд, сакавiк 1917 года, вечар з Бертэльсманам?
- Так, - сказаў Ленц, - я ўсё помню, Альфонс... Вечар i вiшнёвыя дрэвы...
Альфонс кiўнуў.
Кёстэр устаў.
- Здаецца, пара. - Ён зiрнуў на гадзiннiк. - Трэба ехаць.
- Па чарцы каньяку, - сказаў Альфонс. - Сапраўднага "Напалеона". Я ж прынёс яго спецыяльна для вас.
Мы выпiлi каньяк i паднялiся.
- Да пабачэння, Альфонс! - сказала Пат. - Я так любiла бываць тут. - Яна падала яму руку.
Альфонс зачырванеўся. Ён сцiснуў яе даланю ў сваiх лапах.
- Ну, калi што якое... проста дайце знаць. - Ён глядзеў на яе разгублена. - Вы цяпер належыце да нас. Нiколi не падумаў бы, што жанчына можа стаць сваiм хлопцам.
- Дзякую, - сказала Пат. - Дзякую, Альфонс. Вы сказалi мне самае прыемнае, што толькi можна. Да пабачэння i ўсяго найлепшага.
- Да пабачэння! Да хуткага!
Кёстэр з Ленцам павезлi нас на вакзал. Перад нашым домам мы на хвiлiнку спынiлiся, i я прывёў сабаку. Чамаданы Юп ужо завёз на вакзал.
Мы прыехалi на вакзал у самы раз. Ледзь паспелi сесцi ў вагон, як цягнiк адправiўся. Ужо лакаматыў зрушыў з месца, калi Готфрыд выцягнуў з кiшэнi i падаў мне закручаную ў паперу бутэльку.
- Вось, Робi, вазьмi. У дарозе заўсёды можа спатрэбiцца.
- Дзякую, - сказаў я. - Лепш выпiце сёння самi, хлопцы. Я прыхапiў з сабой тое-сёе.
- Вазьмi;- не пагадзiўся Ленц. - Лiшняя не будзе.
Ён, iдучы побач з цягнiком, якi рухаўся, кiнуў мне бутэльку.
- Да пабачэння, Пат! - крыкнуў ён. - Калi мы тут прагарым, то ўсе разам прыедзем да вас. Ота будзе лыжнiкам, я - настаўнiкам танцаў, а Робi пiянiстам. Разам з вамi мы ўтворым трупу i пойдзем ад гатэля да гатэля.
Цягнiк набраў хуткасць. Готфрыд адстаў. Пат высунулася з акна, махаючы рукой, пакуль вакзал не знiк за паваротам. Потым павярнулася да мяне. Яна была вельмi бледная, у яе вачах блiснулi слёзы. Я абняў яе.
