Генрих Белль - Бiльярд а палове дзесятай (на белорусском языке)
- Дык што? - спыталася яна з расчараваннем. - Гуга вызвалiцца толькi пасля адзiнаццацi?
Падняўшы рукi, просячы гасцей да выхаду, у дзвярах-круцёлцы стаяў шафёр аўтобуса авiякампанii, а ў касе яшчэ падлiчвалiся рахункi за надта ж складаныя сняданкi: там сядзеў, напрыклад, нейкi тып, што замаўляў сабе палову смажанага яйка i вельмi абураўся, атрымаўшы да аплаты рахунак, у якiм налiчана было за цэлае; ён з яшчэ большым абурэннем зрэагаваў на прапанову метрдатэля адлiчыць ад усяе сумы кошт паловы яйка, дамагаючыся таго, каб яму ў рахунку быў указаны кошт менавiта паловы яйка. "Прынцыпова настойваю!" казаў ён. Вiдаць, гэты госць рабiў сваё падарожжа вакол свету толькi дзеля таго, каб калекцыянiраваць рахункi, у якiх зазначана плата за палову смажанага яйка.
- Калi ласка, - сказаў парцье. - Першая вулiца налева, потым другая направа, трэцяя - зноў налева, а пасля, шаноўная панi, вы ўбачыце шыльду: "Да рымскiх дзiцячых магiлак".
Нарэшце шафёр аўтобуса авiякампанii здолеў сабраць усiх сваiх пасажыраў, нарэшце ўсе настаўнiцы ведалi, кудою iм iсцi, а ўсе тлустыя дварнякi былi выведзеныя на вулiцу, туды, дзе яны маглi справiць сваю патрэбу. Але госць у пакоi нумар адзiнаццаць усё яшчэ спаў, ужо шаснаццаць гадзiн, павесiўшы звонку на дзвярах шыльду "Прашу не турбаваць". Няшчасце цi то ў адзiнаццатым, цi то ў бiльярдавым пакоi; звыклы цырыманiял сярод iдыёцкага вэрхалу, выклiканага ад'ездам гасцей; зняць ключ з дошкi, адчуць дотык далонi, зiрнуць у бледны твар, на чырвоны шнар над пераноссем, пачуць Гугава: "Як заўсёды?", убачыць кiвок галавы: бiльярд ад паловы дзесятай да адзiнаццацi. Але гатэльная ўнутраная iнфармацыйная служба не магла яшчэ нiчога паведамiць пра магчымае няшчасце альбо нейкi грэх: гэты чалавек напраўду ад паловы дзесятай да адзiнаццацi гуляў у бiльярд, сам з сабою, пiў каньяк, ваду, казаў Гугу распавядаць пра сваё дзяцiнства, не злаваў нават, калi пакаёўкi цi прыбiральшчыцы, iдучы з бялiзнаю да лiфта, спынялiся каля адчыненых дзвярэй, заглядвалi ў пакой; заўсёднiк гатэля тады адрываў позiрк ад бiльярдавых шароў i ўсмешлiва паглядаў на iх. Hе, не, ён зусiм бясшкодны.
Ёхэн, накульгваючы, выйшаў з лiфта, у руцэ ў яго быў лiст, якi ён падняў угару, трасучы галавой. Той самы Ёхэн, якi жыў пад самай галубятняю, побач са сваiмi крылатымi дружбакамi, якiя прыносiлi яму пасланнi з Парыжа i Рыма, Варшавы i Капенгагена; Ёхэн хадзiў у неверагодным мундзiры, што паказваў ранг прыблiзна памiж кронпрынцам i унтэр-афiцэрам, i гэты мундзiр немагчыма было скласiфiкаваць; ён быў трохi нечай правай рукою, трохi шэрым кардыналам; яму ўсе давяралi, ён разбiраўся ва ўсiм, не парцье i не кельнер, не кiраўнiк i не служка, i ўсё-ткi - i гэта перш за ўсё - нават гатаваць ён умеў не абы-як; менавiта ён быў аўтарам сентэнцыi, якую вымаўляў заўсёды, калi ўзнiкалi якiя-кольвечы сумненнi маральнага кшталту: "Навошта нам была б тая славутая гарантаванасць таямнiц, калi б мараль была зусiм непарушная якая карысць ад тых гарантый тайны, калi няма больш нiчога, што павiнна захоўвацца ў тайне?"; у iм было штосьцi ад спавядальнiка, штосьцi ад асабiстага сакратара i штосьцi ад звадыяша; Ёхэн, зласлiва ўсмiхаючыся, пальцамi, пакручанымi рэўматызмам, разрывае канверт.
- Ты мог бы зберагчы тыя дзесяць марак; я б расказаў табе ў тысячу разоў болей - i задарма, - чым гэты плюгавы балбатун, Iнфармацыйнае бюро "Аргус". "Гэтым падаём жаданую Вам iнфармацыю, што датычыць пана архiтэктара, д-ра Роберта Фэмеля, якi жыве па Модэстгасэ, 7. Д-р Фэмель мае 42 гады, удавец, двое дзяцей. Сын: 22 гады, архiтэктар, жыве ў iншай мясцовасцi. Дачка: 19 год, навучэнка. Маёмасць д-ра Ф. значная. З боку мацi мае роднаснае дачыненне да Кiльбаў. Нiякiх адмоўных звестак наконт д-ра Фэмеля не знойдзена".
Ёхэн iранiчна ўсмiхнуўся:
- Нiякiх адмоўных звестак. Як быццам можна знайсцi нешта адмоўнае пра маладога Фэмеля, ды нiколi пра яго не будзе нiякiх адмоўных звестак. Гэткiх людзей няшмат, i ён адзiн з тых, за каго я гатовы ў любую хвiлiну пакласцi ў агонь, чуеш, во гэтую старую, прадажную, пакручаную раматусам руку. З iм ты можаш спакойна пакiдаць хлопца сам-насам, ён не такi - а нават калi б ён быў такi, я не бачыў бы прычын не дазваляць яму рэчаў, якiя дазваляюць педэрастам-мiнiстрам; але ж ён не такi: калi яму было дваццаць, ён ужо меў дзiця з дачкою нашага калегi, магчыма, ты прыгадваеш - таго Шрэлы, якi колiсь адзiн год тут працаваў. Hе ўспомнiў? Пэўна, цябе тут яшчэ не было. Хачу сказаць табе толькi адно: дай маладому Фэмелю спакойна гуляць у бiльярд. Гэта прыстойная сям'я. Сапраўды. Добрага роду. Я ведаў яшчэ яго бабулю, дзядулю, ягоных мацi i дзядзькоў: яны яшчэ гадоў пяцьдзесят таму гулялi тут у бiльярд. Кiльбы - ты, мусiць, гэтага не ведаеш - жывуць ужо трыста год на Модэстгасэ... жылi, бо цяпер нiводнага з iх не засталося. Мацi звар'яцела, страцiўшы двух братоў на вайне, i ў яе памёрла трое дзяцей. Яна не змагла стрываць усяго гэтага. А была цудоўная жанчына. Ведаеш, адна з цiхiх кабет. Яна не з'ела нi на грам больш за тое, што было вызначана ў прадуктовых картках, i дзецям больш не давала. З'ехала з глузду. Яна раздавала налева i направа ўсё, што ёй прыносiлi i прывозiлi, а гэтага было нямала: у iх былi сельскiя маёнткi, i абат са Святога Антонiя, што ў далiне Кiса, дасылаў ёй цэлыя бочкi з маслам, слоiкi з мёдам; але яна нiчога таго не ела i не давала нiчога таго сваiм дзецям: яны мусiлi есцi хлеб з пiлавiннем i з падфарбаваным мармеладам, у той час як мацi раздавала ўсё налева i направа - нават залатыя манеты; я сам бачыў, як яна - гэта было ў шаснаццатым цi семнаццатым годзе - выходзiла з дому з булкамi i слоiкам мёду ў руках. Мёд у 1917 годзе! Ты можаш сабе гэта ўявiць? Э-э, ды ў вас кароткая памяць, вы не можаце сабе ўявiць, што гэта значыла: мёд у тысяча дзевяцьсот семнаццатым i мёд зiмою сорак першага - сорак другога; альбо як яна пабегла на таварную станцыю i пачала там патрабаваць, каб яе вывезлi разам з жыдамi. Вар'ятка... Яны засадзiлi яе ў псiхлякарню, ды я не веру, што яна звар'яцела. Гэта жанчына, якiх можна цяпер убачыць хiба што на святых абразах у музеях. За яе сына хай мяне парвуць на кавалкi, i, калi яго тут не будуць абслугоўваць належным чынам, я тут учыню такое, чаго свет не бачыў; i няхай нават дзевяноста пяць старых баб будуць пытацца пра Гугу, а ён будзе патрэбны Фэмелю, дык ён застанецца ў Фэмеля. Iнфармацыйнае бюро "Аргус". Плацiць дзесяць марак гэтым iдыётам! Можа, яшчэ скажаш, што ты не ведаеш ягонага бацьку, старога Фэмеля, а? Вiншую, ты ўсё-ткi ведаеш яго, i табе нiколi не прыходзiла ў галаву, што ён - бацька таго, хто гуляе там наверсе ў бiльярд? Ага, старога Фэмеля ведае, мусiць, кожнае дзiця. Ён прыехаў сюды пяцьдзесят год таму ў перанiцаваным дзядзькавым гарнiтуры, маючы ў кiшэнi пару залатых манет - i гуляў тут у гэтым гатэлi ў бiльярд: ты яшчэ тады не ведаў, што такое гатэль. Во гэткiя вы, парцье! Пакiнь яго ў спакоi. Ён не зробiць нiякага глупства, не прычынiць шкоды, самае горшае, што ён можа ўчынiць, дык гэта таксама памалу з'ехаць з глузду. Ён лепш за ўсiх гуляў у лапту, лепш за ўсiх бегаў на сто метраў за ўсю гiсторыю нашага горада - быў цягавiты, а калi было трэба, i цвёрды як сталь; ён не мог трываць несправядлiвасцi; а таго, хто не трывае несправядлiвасцi, вельмi хутка зацягвае палiтыка; яго палiтыка зацягнула, калi яму было дзевятнаццаць; яму б адсеклi галаву цi кiнулi за краты гадоў на дваццаць, каб ён не выслiзнуў у iх з рук. Так, так, не глядзi гэтак на мяне: ён уцёк i тры цi чатыры гады быў за мяжой - не ведаю дакладна, як i што там было; нiколi не ведаў; мне вядома толькi, што ў гэтую справу ўблыталiся стары Шрэла i яго дачка, з якой пасля ён нажыў дзiця; ён вярнуўся дамоў, i нiхто нiчога яму не зрабiў; потым ён служыў у войску, у сапёраў; у мяне яшчэ стаiць перад вачыма, як ён прыехаў у адпачынак у мундзiры з чорнымi нашыўкамi. Hе вылупвай на мяне вочы, як дурань... Цi ён быў камунiстам? Hе ведаю - але нават калi i быў, дык што з таго? Кожны прыстойны чалавек калi-небудзь быў з камунiстамi. Ну, iдзi ўжо снедаць, я разбяруся тут з гэтымi бабулямi.
Нядобрае альбо заганнае - штосьцi лунала ў паветры, але Ёхэн быў занадта дабрадушны; нiколi не прадчуваў самагубства i нiколi не верыў, калi занепакоеным гасцям здавалася, што за зачыненымi дзвярыма яны могуць адрознiць маўчанне смерцi ад маўчання сну; ён удаваў з сябе падкупнага i хiтрага чалавека, але ўсё-такi верыў у людзей.
- А, хай будзе як будзе, - сказаў парцье. - Я iду снедаць. Толькi нiкога не прапускай да яго, яму гэта вельмi важна. Вось.
Ён паклаў Ёхэну на прылавак чырвоную картку: "Я ёсць толькi для маiх мацi, бацькi, дачкi, сына i пана Шрэлы больш нi для кога".
"Шрэла? - падумаў спалохана Ёхэн. - Хiба ён яшчэ жывы? Яны ж яго забiлi тады... а можа, у яго быў сын?"
Гэты водар перабiваў пахi ўсiх гатункаў тытуню, што курылi ў вестыбюлi гатэля апошнiя два тыднi; гэты водар iшоў наперадзе, як штандар: вось iду я, значны чалавек, пераможца, перад позiркам якога не вытрывае нiхто; метр восемдзесят дзевяць ростам, русыя валасы, год пад сорак пяць, гарнiтур з матэрыялу, якi носяць мiнiстры; гэтак не апраналiся бiзнесмены, прамыслоўцы, артысты; гэта была ўрадавая элегантнасць - Ёхэн адчуваў гэта нюхам: той пан выглядаў на мiнiстра, пасла - кагосьцi, чый подпiс меў амаль заканадаўчую моц; гэты чалавек праходзiў, не затрымлiваючыся, праз абабiтыя скурай, сталёвыя, нiкеляваныя дзверы прыёмных, рассоўваў плячыма, нiбы агромнiстымi снегарыйнымi плугамi, усе перашкоды, выпраменьваў вытанчаную ветлiвасць, якая, тым не менш, як было вiдаць, не жыла ў iм ад нараджэння; ён саступiў дарогу старой, якая забiрала свайго брыдкага дварняка з рук Эрыха, другога гатэльнага служкi, i нават дапамог гэтай скелетападобнай iстоце падысцi да лесвiцы i ўзяцца за парэнчы. "...Няма за што дзякаваць, шаноўная панi".
