Рувим Фраерман - Дзiкi сабака дзiнга, альбо аповесць пра першае каханне (на белорусском языке)
- Дык ён мне чужы, ён нават мне не брат, - сказала Таня, яшчэ нiжэй нахiлiўшы галаву.
Мацi ласкавым рухам падняла яе галаву i пацалавала два разы ў твар.
- Дачушка, любая, мы з табой яшчэ пагаворым. Мы пра ўсё пагаворым. Ты сустрэнеш iх, Таня, i ўбачыш сама. Бацька будзе рады. Ты ж пойдзеш на прыстань, праўда?
- А ты, мама?
Але мацi адвярнулася ад яе ўважлiвых вачэй.
- Не, Таня, я не змагу. Ты ж ведаеш, як мне заўсёды некалi.
I, адвярнуўшыся, яна не ўбачыла, а толькi адчула, як Таня схавала галаву пад яе слабую руку i моцна прытулiлася да яе.
- Мамачка, я люблю толькi цябе. Я буду толькi з табой. I нiхто не патрэбны мне болей. Я не пайду сустракаць iх.
IV
Як нi дзiўна, але кветкi, што Таня пасадзiла на градцы, яшчэ жылi ў тую ранiцу, калi павiнен быў прыехаць бацька. Цi то жвавая ручаiнка, што лiлася з дзежкi, так добра напаiла iх каранi, цi то яны былi проста жывучыя, як многiя кветкi на Поўначы, якая не дае iм паху, але пакiдае доўгае жыццё, - ва ўсякiм разе яны трымалiся на высокiх ножках, калi Таня ўбачыла iх. Яна вырашыла iх нiкому не аддаваць.
Таня прагнала качку, што сядзела мiж кветак на градцы, i паглядзела ўгору на драўляную каланчу. Яна панавала над гэтым горадам, дзе ў дварах на зары спявалi лясныя птушкi. На каланчы яшчэ не ўзнялi сiгнальны сцяг. Значыць, парахода яшчэ не было. Ён мог i спазнiцца. Але Таня не цiкавiлася сцягам. Яна зусiм не збiралася на прыстань. А калi яна i перавязала свае тонкiя валасы стужкай i апранула самую лепшую сукенку, то гэта магло быць з прычыны сённяшняга свята: пачынаўся новы навучальны год.
Але да школы яшчэ шмат часу!
Чаму ж яна ўстала так рана?
"А што рабiць, калi не спiцца", - адказала б яна мацi, калi б тая прачнулася ад рыпу дзвярэй у доме.
"Ну што ж мне рабiць, - паўтарыла б яна, - калi сёння я не магу заснуць".
Але цi прыйдзе нарэшце той параход? Цi iснуе ён на самай справе? Або, можа, гэта прывiд, для якога ў свеце няма месца i няма часу, i якi плыве зараз, магчыма, па iншай рацэ, i iншы туман стаiць за яго кармой?
На дварэ было таксама туманна. Галiны бярозы яшчэ блiшчалi кроплямi начной вiльгацi, ствол быў сыры - дрэва яшчэ не прачнулася.
Вельмi рана выйшла Таня з дому, надзвычай рана. Але ўжо чулiся крокi ў завулку, нехта топча траву, ходзiць па зямлi. Хтосьцi спяшае ўжо на прыстань. Можа, гэта брат iдзе сустрэць сястру, цi бацька абняць сына, цi звычайны рыбак чакае з параходам вестак? А можа быць, гэта Фiльку не церпiцца апошнi раз перад школай палавiць ля прыстанi яршоў.
Таня апусцiлася на лаўку ля варот.
Яна прыслухоўвалася. Чуйны Танiн слых насцярожыўся сярод соннай травы, што драмала пад яе нагамi, i сонных галiн, зацiхлых над яе галавой.
I далёкi свiсток, такi далёкi, што сэрца магло пачуць яго толькi ў доўгiм чаканнi, устрывожыў Таню. Гэта свiсцеў параход за Чорным мысам, ля маяка.
Таня адчынiла веснiцы i выйшла, потым зноў зайшла ў двор, пастаяла ля кветак. Можа, нарваць iх, пакуль яны яшчэ жывыя i змогуць прынесцi радасць бацьку. Гэта было адзiнае, што яна мела.
I Таня сарвала кветкi - саранкi i касачы, якiя клапатлiва вырошчвала дагэтуль.
Потым клiкнула сабаку. Тыгр з ахвотай пайшоў за ёю на вулiцу. Яны прайшлi горадам, якi яшчэ не прачнуўся. I толькi каланча нiколi не знала сну. Яе маленькiя дзверы, падобныя на байнiцу, былi адчынены насустрач ветру. Сцяг быў падняты i глядзеў толькi ў адзiн бок - на раку.
Да ракi на прыстань iшлi людзi. Таня на секунду спынiлася ля спуску, каб зверху палюбавацца ракой. Якая ж яна светлая, нягледзячы на цёмныя ў хвоях горы, што стаялi па берагах! Якая вялiкая! Нават ценi ад гэтых гор не здолелi яе закрыць. Цi не па ёй так хацелася Танi плысцi далёка, у невядомыя краiны, дзе жыве дзiкi сабака дзiнга?
А параход усё наблiжаўся. Чорны каржакаваты, як скала, ён здаваўся невялiкiм на гэтай рацэ, губляўся на яе светлай раўнiне, хаця роў ягоны, падобна ўрагану, трос кедры на гарах.
Таня iмклiва пабегла ўнiз. Параход ужо аддаваў прычалы, навалiўшыся на прыстань, поўную народу. На прыстанi было цесна ад бочак. Яны валялiся ўсюды i стаялi, падобныя на кубiкi лато, у якое нядаўна гулялi асiлкi.
З парахода махалi хустачкамi. Можа, гэта ёй? Яна пабляднела. Яна таксама памахала рукой, праз сiлу падняўшы яе ўгору. Як гэта ўсё смешна! Як жа пазнаць у натоўпе бацьку, якога яна нiколi ў жыццi не бачыла? I цi пазнае ён яе? Яна перастала думаць пра гэта, калi бегла да прыстанi. Навошта паддалася яна мiжвольнаму жаданню сэрца, якое зараз так моцна б'ецца i не ведае, што яму рабiць: проста памерцi цi бiцца яшчэ мацней?
I вось стаiць яна цяпер сiратлiва з кветкамi каля бочак, i стары сабака лiжа яе ногi, не ведаючы, чым дапамагчы ёй.
А людзi iдуць мiма.
Можа, вось гэта яны - трое: ён у капелюшы з блiскучым ворсам, немаладая кабета, а хлопчык высокi i худы, i наогул працiўны.
Але не. Яны iдуць мiма, не гледзячы нi на каго, не чакаючы сустрэчы.
А можа, вось гэтыя - iх таксама трое: ён тоўсты, у кепцы з грубага сукна, яна маладжавая i непрыгожая, а хлопчык быў таксама тоўсты i брыдчэйшы за першага.
Мусiць, яны.
Таня ступiла наперад. Але позiрк чалавека быў сухi i кароткi, а тоўсты хлопчык, паказваючы рукой на кветкi, спытаў:
- Прадаеш?
Калоцячыся ад крыўды, Таня адышлася ўбок. Яна прамаўчала. Яна толькi схавалася за бочкi i прастаяла там увесь час. Нiкога больш не было на прыстанi. Не грукаталi дошкi пад нагамi. Усе разышлiся. Навошта чакаць? Яны не прыехалi сёння.
Таня выйшла з-за бочак. Матросы пайшлi ў горад, i мiма прайшлi санiтары з насiлкамi. Гэта былi апошнiя пасажыры з парахода. Таня пайшла побач з iмi. На насiлках пад цёплай суконнай коўдрай ляжаў хлопчык. Твар яго гарэў ад жару. Аднак ён быў у прытомнасцi i, баючыся звалiцца, моцна трымаўся за насiлкi. Ад гэтай натугi, а можа, ад страху, на вуснах у яго блукала збянтэжаная ўсмешка.
- Што гэта з iм? - запытала Таня.
- На параходзе захварэў, малярыя, - коратка адказаў санiтар.
Заўважыўшы Таню, што iшла побач, хлопчык пабароў свой страх, лёг роўна i доўгiм позiркам паглядзеў ёй у твар.
- Ты плакала нядаўна? - спытаў ён раптам.
Таня закрыла кветкамi вусны. Яна ўткнулася ў iх тварам, быццам гэтыя бедныя саранкi мелi калi-небудзь прыемны пах. Але што мог ведаць гэты хворы хлопчык пра пахi паўночных кветак?
- Ты плакала, - упэўнена сказаў ён.
- Ну што ты! Табе здалося, - адказала Таня, кладучы да яго на насiлкi кветкi. - Я не плакала. Гэта адзiн тоўсты хлопчык сыпнуў мне ў вочы пяском.
I чалавек, якi апошнiм збег па трапе на прыстань, не ўбачыў ужо нiкога, апроч адзiнокай дзяўчынкi, што сумна падымалася ўгору.
V
Гэты першы школьны дзень, такi радасны для ўсiх дзяцей, здаваўся невясёлым для Танi. Яна ступiла на школьны двор, вытаптаны дзiцячымi нагамi.
Вартаўнiк даўно адзванiў.
Яна штурхнула цяжкiя дзверы. У калiдоры, як i на двары, было светла, пуста, цiха. Няўжо яна спазнiлася?
- Не, - адказаў вартаўнiк, - бяжы хутчэй. Настаўнiкi яшчэ не разыходзiлiся па класах.
Але яна не пабегла. Павольна, як узбiраючыся на строму, iшла яна па доўгiм нашараваным воскам калiдоры, а над яе галавой вiселi плакаты. Праз усе дзесяць вялiзных акон асвятляла iх сонца, высвечвала кожны знак прыпынку:
"Дзецi, вiншуем вас з пачаткам новага года. Заходзьце! Будзем вучыцца на "выдатна"!"
Маленькая дзяўчынка з тонкiмi коскамi, завiтымi на кончыках, прабегла мiма Танi i, бегучы, павярнулася да яе.
- Iх бiн, ду бiст, эр iст! - пракрычала яна па-нямецку i высунула язык.
Якiя тонкiя, хуткiя ногi ў гэтай маленькай дзяўчынкi! Цi не маленькая Таня, ранейшая Таня, паказала сама сабе язык?
Але дзяўчынка знiкла за паваротам, а Таня спынiлася ля высокiх дзвярэй. Тут быў яе новы клас.
Дзверы былi зачынены, i ў класе шумелi.
I гэты шум, як мiлы гоман ракi i дрэў, з раннiх год знаёмы ёй, супакоiў яе думкi.
Яна, нiбы мiрачыся сама з сабой, сказала:
- Ну, добра, забудзем, што было.
Яна адчынiла дзверы. Гучны крык сустрэў яе на парозе.
А яна ўжо ўсмiхалася. Так чалавек, увайшоўшы з марозу ў хату, не разбiраючы з холаду нi твараў, нi рэчаў, усмiхаецца загадзя цеплынi i словам, якiя яшчэ не сказаны, але якiя - ён ведае - не будуць варожымi яму.
- Таня, iдзi да нас! - крычалi адны.
- Таня, сядай з намi! - крычалi другiя.
А Фiлька зрабiў на парце стойку, цудоўную стойку, якой мог пазайздросцiць любы хлопчык, хаця выгляд яго i быў сумны.
А Таня ўсмiхалася.
Яна выбрала ў сяброўкi Жэню i села з ёю, як у лагеры ля кастра, а Фiлька прымасцiўся ззаду.
I ў тую ж хвiлiну ў клас увайшла Аляксандра Iванаўна, настаўнiца расейскай мовы.
Яна паднялася на кафедру, але адразу пакiнула яе.
"Калi чатыры фарбаваныя дошкi могуць падняць чалавека ў вачах iншых, падумала яна, - то гэты свет нiчога не варты".
I, абышоўшы кафедру, яна наблiзiлася да вучняў настолькi, што памiж iмi не стала нiякiх перашкод, акрамя ўласных недахопаў кожнага.
Яна была маладая, твар яе быў свежы, позiрк светлы i спакойны, якi мiжволi прываблiваў да сябе ўвагу самых адчайных свавольнiкаў. I заўсёды на яе чорнай сукенцы ззяла маленькая зорачка, вытачаная з уральскага каменю.
